De psychologische tol van vrijwilligerswerk in een vluchtelingenkamp

Lazar Dimitrijevic kwam afgelopen maart voor het eerst naar het Griekse eiland Samos. De 23-jarige Zwitser, die bezig was met zijn master human security, maakte een korte trip naar het eiland om de situatie daar te zien "met mijn eigen ogen." Hij was geschokt door wat hij er aantrof.

Dimitrijevic herinnert zich "de aanblik van mannen, vrouwen en kinderen die in een openluchtgevangenis werden vastgehouden, die deed denken aan een concentratiekamp." Hij zegt dat het kamp gesloten was toen hij er voor het eerst kwam, zodat de mensen binnen vastzaten. Hij schudde hun handen door het hek heen – een ervaring die hij omschrijft als "een heftige ervaring die ervoor zorgde dat ik niet anders kon dan actie ondernemen." Hij besloot terug te komen en iets te doen.

Toen hij terugkwam, ging hij voor een NGO werken bij een van de kampen op het eiland, onbeschermd tegen de koude winters en loeihete zomers. Hij deelde kleren uit en werkte met jongeren die zonder hun ouders op het eiland zaten. Drie keer per week gaf hij les in Engels, kunst en muziek, terwijl hij ook nog wetenschappelijk onderzoek deed naar de jongeren in de kampen. "Ik werd me soms bijna teveel, omdat we soms tegen iemand die duidelijk niets had dingen moesten zeggen als: 'Nee, we kunnen je geen tweede broek geven'" vertelt hij. "We moesten dan wel nee zeggen, want als we ons niet aan het systeem zouden houden zou het oneerlijk zijn tegenover anderen."

Voor Dimitrijevic, die studeerde in Denemarken, voelde de realiteit van de kampen als een totaal andere wereld dan zijn eigen leven.

"In het begin was het heel moeilijk," zegt hij. "Ik moest vaak huilen, vond het moeilijk om mijn emoties onder controle te houden."

Op een dag stak een man in een van de kampen zichzelf in brand. "Het was 's middags, terwijl er veel kinderen aan het spelen waren," vertelt hij. "Dat verandert je kijk op de problemen in je eigen leven wel. Je wordt er misselijk van als je je eigen problemen vergelijkt met die van de mensen op het eiland."

Sinds 2014 zijn meer dan 1,5 miljoen mensen naar Europa gevlucht. Veel van hen komen aan in Griekenland. Volgens de Verenigde Naties kwamen tijdens het hoogtepunt van de vluchtelingencrisis in 2015 bijna 400.000 mensen het land binnen. Nu zijn er nog altijd 62.000 vluchtelingen in Griekenland. Verreweg het grootste deel van deze mensen komt uit Syrië, Afghanistan en Irak, en ze hebben vaak traumatische dingen meegemaakt – doorlopende conflicten en oorlog, herinneringen aan geweld en de dood.

"Toen ik voor het eerst aankwam [in het kamp], wilde niet iedereen met me praten. Ze vertrouwden me niet. Het kost veel tijd en toewijding voor je vertrouwen wint," vertelt Dimitrijevic. Naar mate de tijd vordert begonnen de vluchtelingen met wie hij werkte meer te praten – ze vertelden onder meer details over de oorlog, martelingen en de dierbaren die ze verloren hadden. "Ik ben er trots op dat ik die vertrouwensband met sommigen van hen heb kunnen opbouwen. Vaak huilden ze, en dan huil je samen – er wordt veel geleden."

Maar dat vertrouwen breng een psychogische last met zich mee. " Je moet een manier zien te vinden om positief te blijven terwijl je werkt in een situatie die je uit het lood kan slaan," zegt hij.

Er zijn niet veel openbare cijfers over hoeveel vrijwilligers en professionals er momenteel in de Griekse vluchtelingenkampen werken, maar veel van hen zijn jonge mensen als Dimitrijevic. En omdat de last van de crisis werd verdeeld tussen landen en Europese instanties en lokale en internationale NGO's, hebben vrijwilligers vaak weinig tot geen contact met andere hulpverleners.

Nikos Gionakis, een psycholoog die vrijwilligers noodtrainingen geeft op het gebied van geestelijke gezondheidszorg in het Babel Day Center, een centrum voor geestelijke gezondheidszorg voor immigranten in Athene, zegt dat de traumatische omstandigheden die vluchtelingen met zich mee brengen naar de kampen "overgedragen" worden op de vrijwilligers die dag in dag uit in die omstandigheden werken.

Volgens Gionakis is het belangrijk dat vrijwilligers "zich bewust zijn van hun motieven, verwachtingen [en] voorbereiding," als ze in de kampen arriveren. Ook moeten ze goed op hun eigen gezondheid letten. Hij herinnert vrijwilligers eraan goed te slapen, eten en rusten als dat nodig is, op hun team te vertrouwen als ze steun nodig hebben, en te proberen "niet te vergeten dat ze niet in hun eentje de hele wereld kunnen redden."

Veel kampen experimenteren met het aanbieden van psychologische hulp aan vrijwilligers. "Die initiatieven variëren van stressmanagement, individuele of groepssessies, en training in specifieke vaardigheden die [vrijwilligers] in staat stellen om hun eigen gezondheid in de gate te houden en de juiste stappen te ondernemen als dat nodig is," vertelt Gionakis.

Save the Children, de NGO waar Dimitrijevic werkte, bood psycho-emotionele hulp aan, die hij omschrijft als "steun die werd geleverd door professionele therapeuten die door verschillende NGO's waren ingehuurd." Maar Dimitrijevic heeft nooit van die hulp gebruikgemaakt, en in de tijd dat hij in de kampen werkte "Kende ik niemand die wel gebruik maakte van deze mogelijkheden."

Jasmine Doust (23) uit Londen kwam vijf maanden geleden naar Samos, en moest in november een pauze inlassen, waarna ze weer terugkeerde.

"Ik was opgebrand, had een burn-out die werd veroorzaakt door alle negatieve emoties," vertelt ze.

Toen ze in het kamp was, werkte Doust zeven dagen per week, en nam ze nauwelijk pauzes. "In oktober alleen kwamen er al 1400 mensen binnen. Dat is gemiddeld 45 per dag," zegt ze. "Dat is heel veel werk dat gedaan moet worden."

Doust, een van de drie coördinatoren van de Samos Volunteers group, begon de last van de situaties die ze dagelijks zag op haar schouders te voelen. Maar toen een therapeut langskwam in het kamp waar ze werkte, en aanbood om therapiesessies met de vrijwilligers te houden, was Doust zo druk aan het werk dat ze geen tijd had om mee te doen.

Volgens Gionakis is het essentieel om vrijwilligers psychologische hulp te bieden – en ze eraan te herinneren dat ze niet alleen zijn in deze situaties. "Je moet steun hebben voor jezelf voordat je steun kunt bieden aan anderen," zegt hij. "We hameren op het bieden van dit soort hulp aan zowel professionals als vrijwilligers."

Maar Doust zegt, net als Dimitrijevic, dat "na Samos, alles onbelangrijk lijkt." Psychologen noemen deze andere kijk op de wereld het "overview-effect," een situatie waar astronauten mee te maken krijgen die de significantie van aardse problemen niet meer zien. Voor Doust is het een veranderde blik op de wereld die niet wegging, ook niet toen ze Samos verliet.

"Ik denk dat het waarschijnlijk is dat [vrijwilligers] wanhopig weggaan," vertelt ze. "Als ik naar huis ga, zal dat waarschijnlijk ook voor mij gelden."