Foto via Vladimir Krivoshiev, EyeEm/Getty Images
Toen ik vorig jaar op de vissenafdeling van een lokale dierenwinkel stond, smeekten mijn kinderen me om een vissenaquarium. "Het is veel makkelijker om voor een vis te zorgen dan voor een hond," zeurden ze. "Wij zullen ze te eten geven en hun water schoonmaken, en ze uitlaten." Ik had het allemaal al een keer gehoord, maar het moge duidelijk zijn dat ik me makkelijk laat manipuleren door schattige gezichtsuitdrukkingen. Die middag verlieten we de dierenwinkel met drie aquariums: twee tanks van zo’n twintig liter waar een paar visjes in konden vertoeven, en één enorme tank van bijna tweehonderd liter, waar ik zo op het eerste gezicht Dory en haar volledige familie in had onder kunnen brengen. Ik zette de aquariums neer in verschillende kamers, waar iedereen ervan kon genieten. Alhoewel ik ze in eerste instantie toch vooral voor mijn kinderen had gekocht, denk ik dat ik uiteindelijk degene ben die er het meest aan heeft gehad.
Advertentie
Ik voelde me al meteen aangetrokken tot de subtiele watergeluidjes, kleuren en sereniteit van het scenario dat zich in de tanks afspeelde. Ik was geïntrigeerd door hoe de vissen naar de zijkant van de aquariums zwommen en me volgden wanneer ik voorbij kwam lopen. Ook heb ik gemerkt dat ze een positieve impact op mijn humeur hebben. Ik ben rustiger en voel me minder gestresst wanneer ik een tijdje naar Ms. Cupid, Raphael, Bob en hun vriendjes heb zitten kijken. Eigenlijk dacht ik dat ik dit per toeval ontdekt had, maar het blijkt een erkende therapievorm te zijn: 'aquariumtherapie'.
Aquariumtherapie is geen officieel concept, maar maakt deel uit van een breder therapieveld dat animal-assisted therapy (AAT) heet: een werkwijze waarbij gecertificeerde therapiedieren worden ingezet voor therapeutische doeleinden.
Onderzoeken hebben al aangetoond dat het kijken naar een aquarium helpt bij het verminderen van stress en angsten; relaxte gevoelens nemen juist toe, en spierspanning en de hartslag nemen af. Vijf minuten naar een vissentank te staren heeft al een bijna hypnotiserend effect; het maakt ons rustiger, door onze genetische aanleg sommige natuurlijke omgevingen als niet-bedreigend te zien, en zelfs van essentieel belang om te kunnen overleven.
"Het belang van naar de natuur kijken, zeker het bekijken van dieren, lijkt diepgeworteld te zijn in de menselijke psyche," zegt Alan Beck, professor en directeur van het Center for the Human-Animal Bond aan Purdue University in de Amerikaanse staat Indiana. Het begrip en de waardering die mensen voor de natuur hebben, en onze voorkeur voor natuurlijke omgevingen, zou het product kunnen zijn van biologische evolutie. Hij verwijst naar die aantrekkingskracht als de biophilia-hypothese, die in het leven geroepen werd door de Amerikaanse bioloog Edward Wilson. Deze term beschrijft onze aangeboren neiging om te focussen op het leven en processen die bij het leven komen kijken.
"De natuur bekijken in de vorm van een tank vol vissen, is eigenlijk nature on demand," voegt Beck toe. En de voordelen, die nog steeds worden onderzocht, lijken talloos te zijn.
In een recent onderzoek werd tien minuten naar een aquariumdisplay kijken gelinkt aan een merkbare afname op de lange termijn van de bloeddruk en hartslag. Het onderzoek beoordeelde de fysieke en mentale reacties van 112 willekeurige deelnemers op een tank die een variërend aantal vissen bevatte. De bevindingen toonden aan dat mensen zelfs rustiger werden als het aquarium leeg was: nog steeds daalde de hartslag nog tot zo’n 3 procent. Hoe meer vissen er werden toegevoegd aan de tank, hoe groter de voordelen: de hartslag en bloeddruk daalden respectievelijk met 7 en 4 procent. En hoe meer vissen, hoe beter de gemoedstoestand van de deelnemers. Mensen waren gelukkiger.
"Over het algemeen ondervonden we dat afbeeldingen van tropische aquariums met grote aantallen verschillende vissoorten verkozen werden boven afbeeldingen van aquariums met minder soorten en dieren. Ook werden ze als helender gezien," zegt Deborah Cracknell, hoofdauteur en onafhankelijk onderzoeker die geaffilieerd is met de Britse Plymouth University en de University of Exeter. "Wanneer we een groot, 'live' aquarium gebruikten, zagen we dat de verbetering die mensen in hun humeur ondervonden – en de daling in hartslag – groter was wanneer ze meer vissen bekeken, dan wanneer ze minder vissen bekeken."
In een ander onderzoek, dat uitgevoerd werd door de Center for Human-Animal Interaction aan Viriginia Commonwelath University, keken onderzoekers naar het effect van een aquarium op patiënten met angststoornissen, frustraties en depressies, voordat deze mensen een elektroconvulsieve therapiebehandeling aangingen. Tweeënveertig patiënten werden geroteerd tussen kamers met en zonder aquariums, terwijl ze hun behandeling afwachtten. Alhoewel geen van de patiënten significante veranderingen ondervonden in hun bloeddruk en hartslag, ervoer de gemiddelde patiënt 12 procent minder angst wanneer ze in het bijzijn van een aquarium waren.
De effecten van deze kleine therapeutjes met kieuwen beperken zich niet alleen tot de psychische gezondheid. Een onderzoek uit 1999, dat uitgevoerd werd aan de eerdergenoemde Purdue University, onthulde dat aquariums het eetgedrag en gedragspatronen van patienten met de ziekte van Alzheimer kan verbeteren. Het onderzoek volgde 62 patiënten in drie zorgfaciliteiten gedurende 16 weken. Onderzoekers onderzochten hoe de deelnemers zich gedroegen voor, gedurende en na de introductie van een aquarium met acht, kleurrijke vissen, van ongeveer 75 bij 50 centimeter. De resultaten lieten zien dat de tanks ervoor zorgden dat de voedselinname met 21,1 toenam, en ook het aandachtniveau van de patiënten steeg.
"Mensen met een gevorderde vorm van Alzheimer zijn vaak zo opgejaagd dat ze niet de tijd nemen om te eten, en gewicht verliezen tot het punt waarop het een bedreiging voor hun gezondheid vormt," zegt Beck. "Aquariums weten de aandacht van deze patiënten vast te houden; daarbij komen ze een significante hoeveelheid aan, en ze vormen een minder grote last voor anderen."
Aanvullende onderzoeken bevestigen dat het bekijken van vissen in een aquarium kan helpen bij het verminderen van angsten in patiënten die ingreep bij de kaakchirurg moeten ondergaan. Ook volwassenen en kinderen met autisme en ADHD kunnen gebaat zijn bij een vissentank.
"Met een toenemende hoeveelheid wetenschappelijk bewijs om de effectiviteit van deze AAT te ondersteunen, zijn er steeds meer ziekenhuizen, verpleeghuizen en scholen die therapiedieren verwelkomen in hun faciliteiten," zegt Steve Feldman, uitvoerend directeur van de Human Animal Bond Research Institute. "We denken vaak dat deze activiteit zich limiteert tot honden, maar wetenschappelijk onderzoek heeft ook de therapeutische voordelen van aquariumvissen aangetoond, voor verschillende gezondheidsaandoeningen en bevolkingsgroepen."
Aquariumvissen kunnen – naast de gezondheidsvoordelen die ze met zich meebrengen – de juiste keuze voor iemand zijn, omdat ze vrij makkelijk te zijn onderhouden, zo legt Feldman uit. Ook zijn ze ideaal voor mensen die niet de tijd, het geld of de middelen hebben om af te reizen naar echte "natuurlijke" omgevingen die een kalmerende werking op mensen hebben.
"Vissen bekijken terwijl ze zo mooi en onvoorspelbaar rondzwemmen, weet onze aandacht vast te houden en geeft ons tijd om te ontspannen," zegt Beck. Dus alhoewel een hond dan inderdaad de beste vriend van de mens mag zijn, moet je een potentieel beschubt vriendje zeker niet meteen uitsluiten.