Twee generaties activisten over het belang van klimaatactie

Tijd om wakker te worden. Tijdens de internationale klimaatactiedag heeft VICE alleen verhalen over onze huidige klimaatcrisis. Klik hier om meer te lezen.

Het jongste generatieconflict is dat tussen Gen Z en millennials. Maar waar Harry Potter-quizzen en het eten van Tide Pods diepe onenigheid veroorzaken, zijn de meeste jonge mensen in Nederland het erover eens dat klimaatverandering een urgent probleem is. We spraken Jesse van Schaik (15) van Extinction Rebellion en Fridays for Future en Faiza Oulahsen (33) van Greenpeace over hun ervaringen als activist, en over hoe het klimaatdebat in de laatste tien jaar is opgeschoten.

De tekst gaat verder onder de video.

Toen Faiza in 2012 bij Greenpeace begon, was klimaatverandering voor veel mensen nog een ver-van-mijn-bed-show. In 2013 bezette ze met Greenpeace-schip Arctic Sunrise een boorplatform van Gazprom, waarna ze gevangen werd genomen door een Russische anti-terroristische eenheid. “Ze kwamen abseilen vanuit een helikopter en openden het vuur. Er werd geschoten in de lucht, in het water, en ook op onze mensen. Het is een wonder dat niemand is geraakt.” De gehele bemanning van het schip werd opgepakt. “Er hing een celstraf van tien tot vijftien jaar boven ons hoofd; we werden beschuldigd van piraterij.” Uiteindelijk zat Faiza twee maanden in een Russische cel. Iets wat uiteraard veel indruk maakte – in Rusland actievoeren, doet ze liever niet meer. “Als we dezelfde actie nog een keer zouden doen, worden we neergeschoten, dat kan ik je op een briefje geven.”

Jesse laat zich door dit horrorverhaal niet afschrikken. Ook zij zegt bereid te zijn zo ver te gaan voor haar idealen. Wel noemt ze het “treurig” dat dit soort onorthodoxe acties nodig zijn. “Klimaatactivisten worden weggezet als piraten, rebellen of oproerkraaiers. We opkomen voor iets dat logisch en nodig is. Maar als activisten nooit andere dingen hadden durven doen dan een rondje lopen, dan zouden autoriteiten ons minder serieus nemen.”

Toch hoef je je als activist niet meer in een Russische cel te laten gooien. Het is in de afgelopen jaren voor steeds meer mensen duidelijk geworden dat klimaatverandering een complex probleem is dat niet alleen ontstaat op verre boorplatformen maar ook in de binnenlandse bestuurskamers en vergaderzalen. De vele protesten die de wereldwijde klimaatbeweging in september heeft opgezet, spelen zich dan ook voornamelijk dichtbij huis af. Extinction Rebellion blokkeerde de Zuidas en een Amsterdams kruispunt, en op Prinsjesdag hielden ze in Den Haag een traanrede. Een bont gezelschap van grienende mensen met dierenmaskers op werd toegesproken vanaf een boot door een vrouw die de Aarde speelde. “De troonrede is één grote poppenkast, de echte crisis en de enorme omvang van die crisis wordt totaal onderbelicht,” zegt Jesse, die aan de actie deelnam.

Vandaag voert ze actie met Fridays For Future, de internationale klimaatbeweging uit de koker van Greta Thunberg. Overal ter wereld gaan scholieren niet naar school zodat ze in hun eigen woonplaats kunnen demonstreren. “Zo krijg je de kans om te benoemen wat er op lokaal niveau, in gemeentebesturen misgaat op klimaatgebied.”

Greenpeace klaagde vorige week de staat aan vanwege de corona-steun voor KLM. De luchtvaartmaatschappij kreeg 3,4 miljard aan leningen, waar volgens Greenpeace te weinig groene voorwaarden aan verbonden waren. Het was een heftige week, vertelt ze. “Die maandag was een hele intense dag, en ik ben ook nog eens 32 weken zwanger.” Op die dag debatteerde ze in talkshow Op1 met een piloot, waarna de discussie in de (sociale) media werd platgeslagen. “Het was meteen weer alsof Greenpeace helemaal tegen staatssteun voor KLM is. Ze mogen heus wel wat krijgen, maar nu krijgen ze een steunpakket van ongekende omvang. Er zijn heel veel andere sectoren die het moeilijk hebben die dat niet krijgen, en de luchtvaart is een van de weinige sectoren die totaal niet in het vooruitzicht heeft liggen hoe ze gaan verduurzamen.” Het doel van de rechtszaak is dat iedereen nog eens even flink gaat nadenken over hoe het corona-steungeld verdeeld wordt: “De miljarden die nu worden uitgegeven zijn best wel bepalend voor hoe de economie eruit komt te zien.”

Deze actie borduurt voort op het succes dat Urgenda had bij het voor de rechter spannen van de staat omdat die zich niet aan haar eigen klimaatplannen hield: de milieuorganisatie won de zaak. Het is een nieuwe manier van actievoeren, net als de creatieve burgerlijke ongehoorzaamheid van de jonge organisaties. Dat er op zoveel verschillende manieren aandacht wordt gevraagd voor het klimaat, is volgens Faiza een goed teken. “Dat laat zien dat klimaat mainstream is geworden.”

Faiza leerde in groep 8 hoe klimaatverandering werkt, en is het naar eigen zeggen nooit meer vergeten, maar bij veel mensen leek dat besef op dat moment nog niet zo te zijn doorgedrongen. “Als ik het in 2013 had over wat het risico op een olielek betekent voor ijsberen en walvissen schreef een journalist dat op.” Het klimaatprobleem (dat geen schattig vachtje heeft) werd buiten beschouwing gelaten. “Als je kijkt naar de klimaatwetenschap kun je het je überhaupt niet veroorloven om op zoek te gaan naar nieuwe voorraden olie.” zegt Faiza.

In 2015 werd het Verdrag van Parijs getekend, waardoor het klimaat volgens haar meer in de belangstelling kwam te staan. “En ook de jongerenprotesten van de laatste twee jaar hebben weer een enorme verandering teweeg gebracht.” Jesse: “Ik zie het om me heen. Vroeger was milieuactivisme een beetje voor boomknuffelaars, opkomen voor de dieren. Nu is het wel echt anders.” Toen Jesse met Fridays For Future voor het eerst een klimaatstaking had georganiseerd met andere vijftienjarigen, was dat een groot succes. “We hadden op honderd mensen gerekend, maar er kwamen er duizend. Dat was heel cool.”

Mede door alle acties van de afgelopen jaren zijn steeds meer mensen ervan overtuigd dat klimaatverandering een probleem is. Toch ligt daar volgens Faiza juist ook de uitdaging. “In de jaren negentig betaalde de olie-industrie wetenschapper Frits Böttcher om klimaatverandering te ontkennen. Nu zeggen ze: het is een groot probleem, maar wij gaan meehelpen. Wij zijn onderdeel van de oplossing. Dat noem ik meestribbelen.” Jesse vult aan: “Op de website van Shell staat letterlijk een artikel van hun CEO Ben van Beurden met de titel: ‘Waarom klimaatactivisten mij inspireren.’ Dan ga je echt te ver!” Ook in de politiek werkt het zo volgens Faiza: “Rutte had tien jaar geleden waarschijnlijk zijn schouders opgehaald als het ging over het klimaat, maar nu zegt hij: ja, nee, groen herstel hartstikke belangrijk. Maar het wordt wel vooral een lippendienst bewezen.”

Volgens Faiza moet er waarschijnlijk nog wel tien jaar actie worden gevoerd. Ze denkt dat het roer volledig om moet in de nabije toekomst. “Ik weet dat het een clichégezegde is, maar je hebt echt een oorlogseconomie nodig. De hele energievoorziening moet vergroenen, maar we moeten ook ons consumptiepatroon aanpakken en hoe wij ons voedsel verbouwen.”

Jesse benadrukt dat de verantwoordelijkheid daarvoor niet bij de burgers moet liggen. Haar toon is milder dan die van Faiza. “Soms gooit de overheid het op individuele verandering, dat burgers groen moeten gaan leven. Maar als je Shell en KLM toestaat om door te gaan met vervuilen kom je er alsnog nooit. Het roer moet sowieso om, maar dan wel op een manier dat je niet alles wat vervuilend is keihard laat vallen. Het kan echt wel, een energietransitie zonder dat iedereen die bij Shell werkt opeens werkloos is. Je moet een transitie maken naar groene banen. Naar groene economie en groene stroom. De overheid moet het klimaat behandelen zoals ze corona behandelen. Corona is misschien geen voordeel geweest voor de klimaatbeweging, maar overheden laten zien dat ze een crisis wel serieus kunnen nemen, als die maar groot genoeg is in hun ogen.”