Waarom geloven mensen alles wat ze op TikTok zien?

Het was niet de bedoeling van Dakota Fink om een leugen te verspreiden. Echt niet.

Het was mei 2021, en het in Los Angeles woonachtige model (23) had een gezichtsmasker op. “Ik vond dat ik actiever bezig moest zijn op TikTok,” zegt ze. Ze besloot dus als grap een video op te nemen: ze filmde zichzelf terwijl ze het vleeskleurige gezichtsmasker van haar gezicht af trok en schreef in de ondertitel dat vrouwen na hun ongesteldheid lagen van hun huid af moesten trekken. 

De video, met de titel “Hoe wisten ze dit niet, wtf??”, was duidelijk humoristisch bedoeld. Mensen vonden hem geweldig: de video heeft nu 4,4 miljoen likes en is meer dan 220.000 keer gedeeld. Maar niet iedereen snapte de grap. 

Een paar van die 220.000 mensen deelden de video alsof hij serieus bedoeld was, en zeiden dat ze zich nooit bewust waren geweest van de extra beproevingen die vrouwen tijdens de ongesteldheid moesten doorstaan. Het zal geen verrassing zijn dat dit voornamelijk mannen waren – hoewel sommige vrouwen de grap zo goed in stand hielden dat de video een eigen leven begon te leiden, en zelfs een aantal vrouwen ervan overtuigd raakte dat zij dit lot door puur geluk bespaard zijn gebleven. 

“Ik kreeg op Instagram een hoop berichten van volwassen vrouwen die zeiden: ‘Dit is mij nog nooit gebeurd, komt het veel voor in jouw familie?’,” zegt Fink. “Ik was er echt van geschokt.”

Het laat maar weer zien hoe serieus we sommige dingen nemen die we op TikTok voorbij zien komen. De goedgelovigheid die mensen jegens korte video-content hebben is niet onopgemerkt gebleven op social media: sommige gebruikers vergeleken hun eigen bereidheid om dingen te geloven die ze op de app zien met dezelfde lichtgelovigheid die hun ouders een generatie eerder voor de meest basic agerende content op Facebook hadden. Afgezien van mensen die onjuistheden over de effectiviteit van coronavaccins verspreiden komen er ook regelmatig angstaanjagende verhalen voorbij die te mooi voor woorden lijken te zijn, omdat ze dat ook zijn. Neem bijvoorbeeld de video waarin een slachtoffer van de orkaan Aida een alligator in haar huis ontdekte (niet echt) of het blijvende bestaan van Deepfake Tom Cruise (in werkelijkheid een acteur die deepfake-technologie gebruikt om meer op Cruise te lijken, maar met genoeg overtuigingskracht om mensen het echt te laten geloven voordat hij bekende een imitator te zijn).

Dit is een groter probleem dat eigenlijk een keerzijde is van één van de gemakken van social media – het feit dat er geen mensen meer zijn die ons vertellen wat er wel en niet nieuwswaardig is. “Nu de traditionele media niet langer de functie van poortwachter vervullen die altijd een soort journalistieke kwaliteitscheck leverde drijven wij als gebruikers nu alleen in een grenzeloze oceaan van informatie die we kunnen gebruiken zoals we willen,” zegt Marcus Bösch, een TikTok-onderzoeker en fellow bij HAW-Hamburg in Duitsland. 

En die oceaan is ook echt grenzeloos. Het eindeloze scrollen op TikTok maskeert het feit dat er in het VK alleen al dagelijks minstens 1,6 miljoen video’s op het platform worden gepost, en wereldwijd zo’n 5 miljoen per uur. Deze cijfers komen uit 2020, en aangezien de app sindsdien flink is gegroeid zullen de cijfers dat ook hebben gedaan. “We consumeren in zulke korte tijd zoveel content die op zo’n persoonlijke en intieme manier voorbijkomt dat we constant keuzes moeten maken,” zegt Bösch. “En als we ervoor kiezen om naar iemand te luisteren is er een snelle maar kortstondige basis van vertrouwen.”

Omdat TikToks content en design zodanig is afgesteld op vluchtig gebruik, zodat gebruikers in een korte periode hopelijk zoveel mogelijk content consumeren, denken sommige social media-experts dat we niet langer zorgvuldig nadenken over wat we bekijken. Het is voor contentmakers ook minder aanlokkelijk om eerlijke of serieuze content te maken als buitensporige verslavende video’s het duidelijk beter doen. 

“De reden waarom TikTokvideo’s zo makkelijk geloofd worden ligt niet alleen bij het platform zelf, maar heeft ook te maken met de evolutie van onze aandachts-economie,” zegt Tom Divon, die TikTok bestudeert aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem in Israel. “De neiging om hapklare stukjes informatie te consumeren wordt versterkt door de For You-pagina van het platform, die als kanaal voor viraliteit is ontwikkeld, en als je een bepaald niveau van exposure wil bereiken heb je er niet altijd baat bij om je in je video’s volledig aan de waarheid te houden.” Oftewel, hoe gestoorder het verhaal, hoe waarschijnlijker het is dat het viral gaat. 

Dat verlangen van contentmakers om de volgende viral sensatie te hebben botst met hoe wij als gebruikers de app willen gebruiken. TikTok wordt steeds meer als educatief platform gebruikt. De app pronkt zelf met diens #LearnonTikTok-initiatief, terwijl krantenkoppen nu vol opwinding rapporteren dat TikTok Google lijkt over te nemen als de eerste plek waar Gen Z’ers heengaan als ze vragen hebben over de wereld. “TikTok is zo’n groot platform dat mensen, ondanks alle ongein die er heerst, nog steeds constant aan het leren zijn,” zegt Fink. “Ik blijf zelf ook constant dingen leren.”

Het is opmerkelijk dat de gebruikers van deze platforms ook sceptisch beweren te zijn over de content die ze erop tegenkomen, zelfs terwijl ze erdoor in de maling worden genomen. Uit een onderzoek door het Reuters Instituut voor de Studie van Journalisme aan Oxford University bleek dat slechts 20 procent van de TikTok-gebruikers in het VK en de VS het nieuws dat ze op de app tegenkomen vertrouwen, vergeleken met 53 procent (VK) en 49 procent (VS) wat betreft het nieuws dat ze buiten het platform tegenkomen. 

Maar ondanks dat gebruikers zeggen zeer alert te zijn om niet om de tuin geleid te worden, blijven ze goedgelovig informatie op TikTok consumeren en die als legitiem te beschouwen. “Dat zou best wel eens te danken kunnen zijn aan de manier waarop we vroeger media-geletterdheid hebben geleerd,” beweert Bösch. “Het publiek wordt al tijden aangeleerd om ‘alleen dat wat we met eigen ogen kunnen aanschouwen’ te geloven, of ‘als het niet op een foto staat is het niet echt gebeurd’, en de meeste gebruikers moeten natuurlijk leren dat dit niet altijd waar is in deze tijd van synthetische media (waar delen van een video, foto, of geluidsbestand bewerkt of vervalst zouden kunnen zijn).”

Het overweldigende vertrouwen in het algoritme en ontwerp van TikTok dragen ook bij aan de goedgelovigheid, zegt Jess Maddox, assistent-professor aan de Universiteit van Alabama, en een expert in internetcultuur. “Er circuleert een hoop misinformatie op TikTok, deels vanwege het ontwerp van de app, en deels vanwege de cultuur,” zegt ze. “Gebruikers lijken een versterkt vertrouwen in TikTok te hebben dankzij diens angstaanjagend nauwkeurige For You-pagina en algoritme.”

Divon is het daarmee eens. “De personalisering van content door TikToks algoritme heeft een significante impact op de manier waarop gebruikers de video’s beschouwen die ze op het platform zien,” zegt hij. “Gebruikers beseffen dat de video’s die ze te zien krijgen afgestemd zijn op hun persoonlijke voorkeuren en overtuigingen, wat kan bijdragen aan een gevoel van harmonisatie en geloofwaardigheid. Dat kan dan hun bereidheid vergroten om de informatie die ze op het platform tegenkomen te accepteren en te delen.”

Maar Maddox denkt ook dat de manier waarop informatie op TikTok wordt gepresenteerd bijdraagt aan de geloofwaardigheid voor gebruikers. “Dingen zoals video’s vastleggen met een op het gezicht gerichte camera maakt het allemaal wat intiemer,” zegt ze. “Dat maakt influencers en contentmakers ook zo succesvol. Het laat de gebruiker voelen alsof die in een persoonlijk gesprek met een vriend zit, in plaats van met een vreemde – en vrienden liegen toch niet?”

De realiteit is dat ze dat wel doen – vooral als ze door views wat geld kunnen verdienen. Dus hoe gaan we hiermee om? Fink, die via TikTok bijna een hele generatie ertoe aanzette om opnieuw na te denken over vrouwelijke biologie, heeft wel wat ideeën. “Ik denk dat het belangrijkste is om niet alles meteen te geloven, zeker niet op social media,” zegt ze. “Laat de populaire platforms je niet in de maling nemen.” 

Perspectief kan ook helpen. “Kijk naar onze eigen levens en naar onszelf, en denk dan: ‘Hoeveel dingen zijn er op social media die misschien niet 100 procent hetzelfde als in het echt zijn?’” zegt ze. “We laten op social media de grappigste of mooiste versies van onszelf zien.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE UK.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.