Ik ging naar de stand-upshow van Klaas Dijkhoff, zodat jij dat niet hoeft te doen

De lijn tussen politiek en humor lijkt steeds dunner te worden, vooral bij de goedlachse liberalen van de VVD. Premier Mark Rutte deed bitchy over de “Amsterdamse witte wijn- sippende elite”, maar dat bleek later “een gebbetje.” VVD-kroonprins Klaas Dijkhoff doet ook mee, door allerlei lachwekkende voorstellen in de Kamer te doen: hij wilde demonstraties tijdens de Sinterklaasoptocht verbieden, en strenger straffen in probleemwijken. Grondwettelijk kan het allemaal niet, en of hij het serieus bedoelt weet niemand, want Klaas heeft een goede pokerface. En dan heeft hij ook nog PVV-corvee: als fractievoorzitter moet hij boze zwevende kiezers aftroggelen van de PVV.

Om het allemaal nog ingewikkelder te maken begon Klaas vorig jaar met “standup-politics.” Luchtige politieke avonden met een cabaretier erbij, zodat mensen op een laagdrempelige manier met de politiek in contact kunnen komen. Het thema van de eerste editie zou migratie zijn, en daar kon niet iedereen om lachen. Buiten stonden boze mensen met spandoeken omdat ze dachten dat Klaas Dijkhoff grappen zou gaan maken over vluchtelingen. Maar het viel mee. “Dijkhoff maakt geen grappen over vluchtelingen,” luidde de geruststellende kop op Omroep Brabant.

Welke grappen hij dan wel maakte, daar kwam ik niet achter. Zouden dat die grappen zijn die “niet meer gemaakt mogen worden van de drammers?” En zouden die grappen mij kunnen helpen om de humor van de grootste regeringspartij beter te leren begrijpen? Gelukkig vond de VVD de standup-politics shows zo’n succes dat Klaas er nu mee door het land toert. Ik ging naar de voorstelling in Utrecht om die voor jullie te recenseren. Ik gaf sterren aan de setting, het voorprogramma en natuurlijk aan Klaas’ grappen, om uit te zoeken of deze vreemde politiek/cabaret hybride een avond van je leven waard is.

[spoiler alert, dit hele artikel is een enorme spoiler, omdat het dus geschreven is om jou dit soort avonden te besparen.]

De voorstelling vindt plaats in Het Huis in Utrecht, een “werkplaats voor de podiumkunsten die ruim baan geeft aan artistiek onderzoek en experiment”. Ik neem niet aan dat de liberaal Klaas subsidie heeft aangevraagd voor het ontwikkelen van zijn komisch talent, dus ze zullen het zaaltje wel gehuurd hebben. In de foyer staan mensen, vooral mannen, bier te halen aan de bar. Het lijkt alsof er een dresscode is; bijna iedereen draagt blauwe jasjes en lichtblauwe overhemden, en aan de gesprekken hoor ik dat er veel lokale VVD’ers zijn. Ze hebben het over hun bedrijven en over skieën. Er loopt ook een handjevol politiek geïnteresseerde jonge mensen rond, waarvan er een deel tot Klaas’ entourage behoort. Klaas preekt dus grotendeels voor eigen parochie, en dat belooft wat. Dan hoeft hij misschien niet vol op het PVV-orgel en kan hij ons verwennen met zijn verfijnde gevoel voor humor.

Met een wit wijntje nestel ik me comfortabel achterin. Zo kan ik het podium goed zien. Dat podium is versierd met Delfts blauwe vazen (van Chinese makelij, zo bleek na nadere inspectie), als een verwijzing naar de tenenkrommend pathetische metafoor van Mark Rutte: Nederland als een kwetsbaar vaasje dat wordt vastgehouden door de “doeners”, oftewel de hardwerkende Nederlander. Het is zo potsierlijk om dat vaasje letterlijk door te vertalen naar je decorontwerp, dat het voor mijn eerste glimlach zorgt.

Drie sterren voor de setting vanwege de lekkere wijn en het geinige set-design.

De zaal is bomvol, het publiek staat op scherp. Daar maakt de van oorsprong Griekse Utrechtse zanger Sodimitriop, die voor de muzikale omlijsting zorgt, dankbaar gebruik van. Niet alleen zijn artiestennaam, maar ook zijn eerste lied getuigt van een zeer laagdrempelig gevoel voor humor. “Hee, doe je mee… VVD!” zingt hij. Een massaal lachsalvo schalt door de zaal. Zo gezellig was politiek nog nooit.

Na Sodimitriop komt Arie Koomen, uitgerangeerde Lama (“mijn echte baan is grafisch ontwerper”), het humorvuurtje nog een beetje opstoken. Hij haakt in op de Grieksheid van zijn voorganger met een matige grap over goede Griekse uitvindingen (democratie) en slechte Griekse uitvindingen (je leningen niet afbetalen). Een beetje wrang is het wel, omdat de VVD eigenlijk het liefst wilde dat de Grieken opsodemieteren uit de euro. Dan maakt hij een aantal wat beter doordachte grappen over zijn eigen leven, maar die lijken erg weinig met de rest van zijn praatje te maken te hebben. Alsof hij nog wat comedy-materiaal had liggen dat hij nergens anders kwijt kon.

Arie eindigt zijn show met een waagstukje waarin de gaststad een rol speelt: “Ik stond op station Utrecht Overvecht, en ze riepen om: “er zijn zakkenrollers actief”. (…) Dus ik ga rondkijken op het perron, en ik sta er met één Marokkaan. Het was ongemakkelijk, dus heb ik hém maar gerold.” De zaal lacht. “Het was een goeie dag, want hij had veertien portemonnees bij zich.” Arie heeft óf PVV-corvee, of hij na zijn Lama-pensioen in 2008 gestopt met nadenken ( of misschien al wel daarvoor). Dan kondigt de cabaretier aan dat hij Klaas Dijkhoff gaat aankondigen, in heuse stand-up stijl. “Stampen met de voetjes en klappen in de handjes, hier is… Klaaahaaas Dijkhòòòff!”

Het voorprogramma schept sfeer, maar ik vind het persoonlijk niet zo’n leuke sfeer. Twee sterren.

De zaal is helemaal opgewarmd, maar Klaas duidelijk niet. Hij komt schuchter op en vertelt dat hij vorige week ziek was, waardoor de voorstelling in Hoofddorp niet doorging. Het domste wat je kunt doen, want the show must go on en zo niet, dan is het maar beter om er daarna over te zwijgen. Klaas doet daarna wat Arie ook al gedaan heeft: iets over Utrecht vertellen. “Je kunt grappen maken over Utrecht, dat je er niet met de auto kan komen, maar dan ben je hier en kom je erachter dat het geen grap is.” Ik kom er niet echt achter of dit ook een grap is.

Eén ster voor deze moeizame entree.

Na het nogal brave introotje geeft Klaas zonder veel grappen zijn mening over drie onderwerpen. Trump wil gevangengenomen Nederlandse jihadstrijders terugsturen naar Nederland, maar Klaas wil ze eigenlijk niet terughebben (wie wel?). Klaas vindt dat Nederlandse kinderen ingeënt moeten worden, net als bijna alle wetenschappers. En Klaas vindt (zoals inmiddels bijna iedereen) de Brexit vervelend, vooral voor zijn Nederlandse expat-vrienden die niet weten of ze mogen blijven en of hun koophuis niet in waarde gaat dalen. “Maar die kunnen toch wel gewoon terugkomen?” vraagt een lokale VVD'er. “Wie bedoel je nou, de IS-strijders of de Brexit-slachtoffers?” vraagt Klaas vlot, waarmee hij zijn blokje mooi rondmaakt. Er wordt gelachen. Helaas legt hij daarna zijn grap uit, wat gelijkstaat aan komische zelfmoord. “De Brexit-slachtoffers zijn natuurlijk welkom, maar ik heb liever dat ze gewoon op mijn verjaardag komen dan dat het gedwongen is.” Het is niet de eerste en niet de laatste keer dat hij de pointe laat verdrinken in hijgerige gemeenplaatsen. Alsof hij wil zeggen: “Ik ben een gewone man die ook zijn verjaardag viert en grappen eindeloos uitkauwt.”

Eén ster omdat de onderwerpen niet controversieel genoeg waren, omdat het erg lang duurde en saai was, en omdat het publiek ging lachen toen Klaas zei: “Ik ben voor bommen op IS-strijders, maar we hebben ze niet allemaal geraakt,” terwijl dat geen grap was.

Na nog een intermezzo van Sodimitriop, dat pijnlijk genoeg door veel mensen wordt geïnterpreteerd als de pauze, is er tijd voor vragen uit het publiek. Sommige vragen zijn best wel scherp, maar Klaas geeft vaak niet écht antwoord. Arie zit nu in de rol van presentator en als mensen doorvragen worden ze afgekapt met geintjes als: "Als er mensen zijn die hier op willen inhaken, dan steek je maar je klauw op en dan stamp ik je in elkaar." En: “Klaas is een politicus, dus als je hem vraagt hoe groot zijn pik is, zegt hij “die komt niet in de buurt van dertig centimeter.” Ik had wel iets meer verwacht van iemand die beroemd werd met improvisatietheater dan intimidatie en piemelgrappen.

Klaas wordt gevraagd zijn mening geven over het relatief hoge aantal VVD-ers dat de baller uithangt van belastinggeld (“de integriteitsproblematiek binnen de partij”). Hij komt niet verder dan: “Al die individuen die het beeld [van de VVD] verpesten. Ze verpesten het gewoon allemaal.” Dat is onbedoeld grappig als je bedenkt dat Klaas strenger wil straffen in probleemwijken, waardoor iedereen jou dus scheef aan gaat kijken als je buurman een wietkwekerij heeft.

Dan krijgt Klaas opnieuw een gouden kans om zijn voorstelling naar een hoger plan te tillen door een moment van introspectie in te bouwen. Een jongen die ondanks een bipolaire stoornis een succesvolle carrière bij “het mooie Heineken” heeft opgebouwd (de doener zoals de VVD hem graag ziet) vraagt wat bij Klaas de keerzijde van succes is. “So!” zegt Klaas ongemakkelijk. Arie probeert behulpzaam alles weer lekker plat te slaan: “We gaan nu kijken naar Klaas Dijkhoff de musical”. Klaas draait een rondje om tijd te winnen (“dat was de experimentele dans.”) en grijpt dan het moment aan om even flink te haten op zijn gepolariseerde twitterhaters.

Klaas weigert ook serieus in te gaan op een vraag over het basisinkomen (het noemen van dat woord leidt al tot gegrinnik in de zaal): “Ik vraag me af wat het verschil is met wat we nu al hebben. Als je niet kan werken heb je een uitkering, als je gewoon niet werkt heb je de bijstand. Studenten hebben een beurs, en mensen die werken die hebben de heffingskorting. We hebben allemaal iets.” Als de vragensteller een repliek begint met “Dat geeft stof tot nadenken…” spreekt Arie de legendarische woorden: “Voor stof kun je erg allergisch zijn dus ehm.”

Twee sterren omdat ik een beetje gelachen heb om Klaas’ improvisatie, maar er ook veel kansen gemist zijn.

De partijvoorzitter van de provinciale VVD zet in twee minuten helder uiteen waar Klaas Dijkhoff een hele avond vol langdradige slechte grappen voor nodig heeft. Hij vertelt wat de VVD wil doen en waarom. Dan komt Klaas nog een keer ten tonele voor een glorieuze eindspeech: “Ik ga geen sentimenteel verhaal houden, maar wel vertellen waarom ik lid ben geworden van de VVD.” Vervolgens houdt hij toch een sentimenteel verhaal, over zijn jeugd aan “de goede kant” van het gedeelde Duitsland. Het verhaal mondt uit in een soort manifest. De toekomst van het vrije westen is wederom in gevaar door oprukkende populisten aan alle kanten van het politieke spectrum. Klaas beweert dat wat hij heeft verteld “wat breder is dan één partij”. Maar hij laat duidelijk merken dat deze avond toch vooral bedoeld is om ons op de gematigde, tot compromissen bereide VVD te laten stemmen.

De eindspeech is wat sentimenteel, en of VVD stemmen de oplossing is tegen oprukkend populisme lijkt me, vooral door mensen als Klaas, zeer twijfelachtig. Toch geef ik hem drie sterren voor dit vlammende betoog.

Voordat Klaas in de kroeg met zijn potentiele kiezers gaat praten, wil hij nog wel wat van mijn vragen beantwoorden. Ik vraag hem naar zijn beste grap van de avond. “Mijn doel is niet per se om grappen te maken. Dus dat was een bonus. Maar, even nadenken… euhm… ik heb er niet zoveel onthouden. Die van Arie zijn leuker.”

Klaas kan hier dan ook niet alle grappen maken die hij wil, zegt hij desgevraagd. “Dat kan al heel lang niet meer,” Hij lacht er erbij alsof er een paar écht goede, maar verboden grappen op het puntje van zijn tong liggen. Maar die wil hij niet vertellen. “Neeneenee, daar gaan we niet aan beginnen. Uiteindelijk is mijn vak niet om alleen maar te entertainen. Je probeert dat dienstbaar te maken aan de politiek.”

Als ik vraag of het dan nog wel grappig is, laat Klaas zien dat hij wel degelijk een uitgekristalliseerde humorfilosofie heeft: “Ik vind sowieso dat dingen minder grappig worden als je er vragen over gaat stellen. Als ik dan moet nadenken waarom ik iets grappig vind vind ik er niet veel meer aan.”

Klaas toont zich andermaal een kenner als ik hem vraag wat hij van Rutte’s gebbetje over de witte wijn sippende elite vindt. “Het origineel was beter. Die grap was al eens door Thierry Aartsen gebruikt, maar die had het over Chablis. Dat is beter, omdat Chablis een moeilijke, ontoegankelijke wijn is. Wel lekker, overigens, bij de juiste gerechten.” Waarmee er weer een scherpe observatie verloren gaat in generieke clichés. Dan wimpelt Klaas me af en gaat de kroeg in. Een lokale VVD-er die ik na afloop spreek, zegt dat hij de show “redelijk lachen” vond, voor iets dat niet alleen als cabaret bedoeld is.

Ik heb nog zoveel vragen als ik naar buiten loop: moet ik huilen of lachen? Kunnen politiek en humor dan echt niet samen gaan? Wat wil de VVD nou echt “doen”? Wat kun je tegenwoordig niet meer zeggen? Hoeveel heeft Arie Koomen in hemelsnaam betaald gekregen voor zijn rol (ik hoop dat het een rol was) als kruiperig narretje met racistische trekken?

Ik ben er in ieder geval wel achter gekomen dat één keer in de vier jaar een hokje inkleuren genoeg laagdrempelig contact met de politiek is, en dat ik voor een avond lachen niet naar de standup-politics van Klaas Dijkhoff hoef. Het is makkelijk om de grappigste politicus te zijn, maar dat maakt je nog niet geschikt voor een avondvullende voorstelling. Toch krijgt Klaas twee sterren uit vijf, als aanmoediging. Als hij een beetje aan zijn timing werkt en wat snediger wordt, kan het best wat worden met zijn comedy-carriere. Ik hoop dat hij dit leest en snel vaarwel zegt tegen de politiek.