Ο Φωτογράφος που Κάνει τη Βία να Μοιάζει Καλλιτεχνικά Όμορφη

To άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο VICE UK.

Ο σωματικός πόνος μπορεί να είναι όμορφος. Ή μπορεί να γίνει όμορφος έτσι κι αλλιώς. Ο Αμερικανός φωτογράφος Andres Serrano καιρό τώρα πειραματίζεται στο ακανθώδες έδαφος της αισθητικοποίησης της βίας. Η τελευταία του δουλειά, το Torture, που εκτίθεται αυτό τον μήνα στο γαλλικό φεστιβάλ φωτογραφίας Rencontres d'Arles, δεν αποτελεί έκπληξη. Οι 48 φωτογραφίες του Serrano, που συνδέουν τη νεκρή φύση των μεσαιωνικών οργάνων βασανιστηρίων με πορτρέτα σημερινών θυμάτων παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εξυμνούν επισήμως τη συστηματική αγριότητα, καλώντας το βλέμμα να παραμείνει λίγο περισσότερο πάνω στο αποκρουστικό θέαμα.

Η έκθεση, που παρουσιάστηκε από την παρισινή γκαλερί Collection Lambert και τον οργανισμό τεχνών κοινωνικής συνείδησης a/political, παρουσιάζει αληθινά θύματα οδυνηρής βίας τα οποία αναπαριστούν τα όσα φρικιαστικά έζησαν, όπως και εθελοντές οι οποίοι στήνουν σενάρια από τις εποχές του σκοταδισμού.

Στις φωτογραφίες περιλαμβάνεται το πορτρέτο μιας γυναίκας με το ψευδώνυμο Fatima η οποία φυλακίστηκε, βασανίστηκε και βιάστηκε πολλές φορές από τις δυνάμεις ασφαλείας του Σουδάν όταν ζούσε στο Χαρτούμ. Η δοκιμασία της μεγεθύνθηκε όταν δραπέτευσε προς τη Βρετανία και εκεί κρατήθηκε εκ νέου στο κέντρο μετανάστευσης Yarl's Wood Immigration Removal Center. Ο Serrano φωτογράφισε επίσης τους «κουκουλοφόρους», υπόπτους του IRA που υποβλήθηκαν στις «πέντε τεχνικές» –στήσιμο στον τοίχο, κάλυψη προσώπου με κουκούλα, υποβολή σε θόρυβο, στέρηση ύπνου και στέρηση φαγητού και νερού– από τον βρετανικό στρατό τη δεκαετία του '70. Σε άλλες φωτογραφίες, εθελοντές αναπαριστούν μεθόδους βασανισμού από το παρελθόν. Σε μια φωτογραφία, μια γυναίκα με τατουάζ χαμηλά στην πλάτη κάθεται σε ένα ξύλινο άλογο σχεδιασμένο για να χωρίζει με αποτρόπαιο τρόπο το σώμα στα δύο, ενώ βάρη κρέμονται από τους αστραγάλους της.

Πολλές από τις φωτογραφίες στοTorture σκηνοθετήθηκαν στο Foundry, ένα εργοστάσιο παραγωγής οπλισμού του 19ου αιώνα που μοιάζει με μπουντρούμι στο Maubourguet της Γαλλίας, το οποίο ο οργανισμός a/political μετέτρεψε σε χώρο πειραματικών τεχνών το 2015. Άλλες απεικονίζουν πραγματικούς χώρους φρικαλεοτήτων που επισκέφτηκε ο Serrano, όπως η φυλακή της Στάζι στο ανατολικό Βερολίνο και ένα ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Mauthausen (Μαουτχάουζεν) στην Αυστρία. Το εύρος των χρονικών περιόδων, θυμάτων και τοποθεσιών που επέλεξε να φωτογραφίσει ο Serrano δίνουν την αίσθηση πως τα θέματα είναι τυχαία επιλεγμένα διαφορετικά περιστατικά μέσα σε μια καθολική εμπειρία βασανιστηρίων. Ωστόσο, με τις αδρές γραμμές της η συλλογή φωτογραφιών επίσης επισημαίνει ότι η εκλογικευμένη βία είναι έμφυτη στις ανθρώπινες κοινωνίες.

Ο Serrano είναι πασίγνωστος επειδή απαθανατίζει ενοχλητικά αντικείμενα με εντυπωσιακή ευλάβεια. Το 1987, ο καλλιτέχνης προκάλεσε διαμάχη με το Piss Christ, μια εικόνα ενός σταυρού μέσα σε ένα ποτήρι με τα ούρα του. Μέσα στα χρόνια, φωτογράφισε καμένα από τη φωτιά και θανάσιμα μαχαιρωμένα σώματα στο Morgue(1992), καθώς και περιττώματα όλων των ειδών, συμπεριλαμβανομένων των δικών του, στο Shit (2008). Έχει απαθανατίσει άστεγους Νεοϋορκέζους, καθώς επίσης και την Κου Κλουξ Κλαν. Το Βασιλικό Μουσείο Καλών Τεχνών του Βελγίου κάνει αναδρομή στο έργο του Serrano μέχρι τα τέλη Αυγούστου, με την έκθεση Uncensored Photographs.

Το 2013, το VICE τον ακολούθησε στην Κούβα για να απαθανατίσει ανθρώπους του νησιού. Αυτήν τη φορά, καταφέραμε να βρεθούμε με τον Serrano τηλεφωνικά και να μιλήσουμε για τα βασανιστήρια, τη δύναμη και την κληρονομιά των αντιθέσεων.

VICE: Πώς προσέγγισες τη φωτογράφιση των θεμάτων σου όπως οι διαβόητοι Κουκουλοφόροι;

Andres Serrano: Οι Κουκουλοφόροι είναι αυτοί οι Ιρλανδοί κρατούμενοι –λίγο, πολύ σκλάβοι– των βρετανικών αρχών που φορούσαν κουκούλες ολόκληρη την περίοδο της αιχμαλωσίας τους για πολλά χρόνια. Τώρα έχουν κάνει νομική αγωγή κατά της βρετανικής κυβέρνησης χάρη στην Amal Clooney, δικηγόρο ειδικευμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα που υπερασπίζεται τον αγώνα τους.

Όταν ήρθε η ώρα να τους φωτογραφίσω, επέλεξα να μην τους φωτογραφίσω με τον συνηθισμένο τρόπο – μ' αυτό θέλω να πω ότι δεν θα έβγαζα συμβατικά πορτρέτα, αλλά θα τους φωτογράφιζα ως κουκουλοφόρους, με μαύρη κουκούλα στο κεφάλι. Νομίζω ότι έμειναν πραγματικά έκπληκτοι από το αίτημά μου. Δεν νομίζω ότι το περίμεναν. Νομίζω ότι υπήρχε ο τρόμος μιας αίσθησης déjà vu – όχι μόνο ο φόβος της επιστροφής στον χρόνο σ' αυτό το μέρος, αλλά επίσης το γεγονός ότι ξύπνησε αναμνήσεις. Αλλά θα έλεγα ότι τελικά ήταν ΟΚ με αυτό. Πρώτα έπρεπε να πάρουν μια βαθιά ανάσα. Ήμουν πολύ ευγνώμων και χαρούμενος που το έκαναν.

Σε πολλές από αυτές τις εικόνες χρησιμοποιείς σκηνικά και τοποθεσίες που φαίνονται ανιστορικά – γενικά παλαιά. Μοιάζει σαν να ανήκουν σε οποιαδήποτε εποχή. Υπάρχει ο υπαινιγμός ότι είναι αναπόφευκτο για μας να προκαλούμε βία ο ένας στον άλλον;

Τα βασανιστήρια σχεδόν φαίνεται να είναι μέρος της ανθρώπινης κατάστασης. Κάθε πόλεμος έχει θύματα βασανισμού. Κάθε αιώνας έχει μερίδιο στις θηριωδίες. Μιλάμε για τη μεσαιωνική εποχή, μιλάμε για τις δίκες των μαγισσών, μιλάμε για την Ιερά Εξέταση, μιλάμε για τις Σταυροφορίες. Και εκτός των βασανιστηρίων, έχουμε την εκμετάλλευση και την ταπείνωση. Με τόσο πολλούς τρόπους οι άνθρωποι βασανίζονται – και ακόμα κι αν δεν είναι κυριολεκτικό, εξακολουθούν να βασανίζονται. Αλλά αυτήν τη στιγμή οι άνθρωποι θέλουν να αλλάξουν την καταπίεση και να αλλάξουν τη φτώχεια. Παγκοσμίως, γίνεται μια επανάσταση κατά του statusquo, γιατί το status quo μας κάνει όλους φυλακισμένους. Τα βασανιστήρια είναι ένα συγκεκριμένο πράγμα. Μπορεί να είναι σωματικό ή μπορεί να είναι ψυχικό. Αλλά υπάρχει ένα είδος διαμάχης που πάντα θα είναι ανάμεσά μας, ειδικά όταν έχουμε την άρχουσα τάξη και έπειτα όλους τους υπόλοιπους.

Όταν φωτογράφιζες τα μοντέλα σου, στη διάρκεια των συνεδριών ένιωθαν πόνο;

Έστω κι αν αυτές είναι αναπαραστάσεις, υπήρχε μεγάλη σωματική δυσφορία στο να κρατηθούν σε αυτές τις θέσεις. Παρόλο που ήταν κάτι προσποιητό για να γίνει πιστευτό, υπήρχε ένα επίπεδο βασανισμού. Πραγματοποιώντας αυτό το πρότζεκτ, ανακάλυψα ότι οι άνθρωποι βασανίζουν ανθρώπους όταν έχουν εξουσία. Τα μοντέλα έκαναν ό,τι ακριβώς τους ζήτησα να κάνουν. Φαντάσου να μην ήταν εθελοντές και να μην είχαν άλλη επιλογή παρά να κάνουν ό,τι ήθελε ο βασανιστής. Ο βασανισμός πάει πέρα από τον σωματικό πόνο. Είναι επίσης η ταπείνωση όταν το θύμα κάνει οτιδήποτε του ζητηθεί να κάνει.

Αυτό το πρότζεκτ και πολλά από τα άλλα έργα σου έχουν μια πολιτική διάσταση, αλλά σε άκουσα σε προηγούμενη συνέντευξη να λες ότι προτιμάς τον όρο «πράξη συνείδησης» για να περιγράψεις τη δουλειά σου ως πολιτική, γιατί η πολιτικοποιημένη τέχνη συνήθως φαίνεται σαν προπαγάνδα.

Δεν βλέπω τον εαυτό μου σαν πρωταθλητή ενός αγώνα ή σαν καλλιτέχνη με ατζέντα. Δεν προσπαθώ να σώσω τον κόσμο. Απλώς βλέπω τον εαυτό μου σαν το παιδί στην ιστορία με τα καινούργια ρούχα του αυτοκράτορα. Το παιδί είναι ο μόνος που μπορεί να πει ότι ο αυτοκράτορας δεν φοράει ρούχα.

Είμαστε προδιατεθειμένοι να μην κοιτάμε κάποια πράγματα. Είναι υπερβολικά μεγάλο βάρος να κοιτάξουμε, γιατί θα νιώσουμε άσχημα για όλα, οπότε επιλέγουμε να τα αγνοήσουμε. Εμφανίζομαι και λέω: «Ε, κοίτα αυτό». Νιώθω ότι αυτό που κάνω είναι το προφανές.

Γνωρίζω ότι είσαι χριστιανός και πολλά από τα πρότζεκτ σου ασχολούνται με έμφαση με τον πόνο του συνανθρώπου σου.

Είμαι χριστιανός. Μερικές φορές είμαι ένας παρεξηγημένος χριστιανός, αλλά είμαι χριστιανός. Είμαι επίσης καλλιτέχνης. Δεν είναι ότι μπορείς να πεις «είναι καλός» ή «είναι κακός». Ίσως είσαι λίγο κι από τα δύο. Αλλά θα έλεγα ότι η δουλειά μου έχει μια αίσθηση ανθρωπιάς μέσα της. Ανησυχώ για τα ίδια πράγματα που ανησυχεί και ο πάπας – το άνοιγμα του διαλόγου με την Κούβα, το πρόβλημα των αστέγων. Το όνειρό μου είναι να συναντηθώ με τον Πάπα Φραγκίσκο και να μου δώσει την ευλογία του και ίσως να με προσλάβει να δουλέψω για την Εκκλησία με τον τρόπο που οι θρησκευόμενοι καλλιτέχνες έχουν εργαστεί για την Εκκλησία στο παρελθόν.

Προσπαθώ να κάνω συσχετισμούς με θρησκευόμενους καλλιτέχνες του παρελθόντος όπως ο Ιερώνυμος Μπος. Ακόμα και τον Luis Buñuel θα τον θεωρούσα θρησκευόμενο καλλιτέχνη. Έχει τα διφορούμενα και αντιφατικά συναισθήματα για τον καθολικισμό. Αυτό δείχνει ότι πράγματι η εκκλησία είναι ακόμα μέσα σου.

Ακόμα και επισήμως, υπάρχει μια ευλαβική ποιότητα στο πώς πλαισιώνεις τα θέματά σου η οποία ίσως σε συνδέει περισσότερο με εκείνους τους θρήσκους καλλιτέχνες του παρελθόντος παρά με τους σύγχρονους καλλιτέχνες του σήμερα.

Πολλές φορές σήμερα, η σύγχρονη τέχνη είναι πνευματική και ψυχρή. Δεν είναι πολιτική, δεν είναι κοινωνική. Είναι τέχνη για το τίποτα. Η τέχνη μου είναι για κάτι και δεν είναι ψυχρή, γιατί δεν είμαι ψυχρό άτομο. Ειλικρινά δεν καταλαβαίνω πολλά από τέχνη, οπότε για μένα έχει λογική κάποιοι άνθρωποι να μην καταλαβαίνουν την τέχνη μου επίσης.

Φαίνεται ότι κάποια από τα πρώτα έργα σου ήταν αμφιλεγόμενα για τους συντηρητικούς που προσβάλλονταν εύκολα. Αλλά με το πέρασμα του χρόνου, φαίνεται ότι έχει αλλάξει η κριτική που σου ασκείται. Υπάρχουν διανοούμενοι που διαφωνούν με τον τρόπο που το έργο σου κάνει όμορφο τον πόνο. Όταν προσεγγίζεις ένα θέμα, θέλεις να το κάνεις να φαίνεται όμορφο;

Αυτή είναι μια αντίληψη που στις μέρες μας έχει απορριφθεί στην τέχνη. Οι άνθρωποι δεν θέλουν να την κάνουν όμορφη. Αλλά εγώ πιστεύω ότι υπάρχει μια συγκεκριμένη αισθητική στην οποία πρέπει να ανταποκριθώ. Επιλέγω να φτιάχνω όμορφα αντικείμενα, έστω κι αν είναι για πράγματα που σε κάνουν να νιώθεις άβολα. Εάν η δουλειά μου δεν είχε αυτή την επιθυμία, αυτήν τη δυαδικότητα, την αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό, το όμορφο και το άσχημο, θα έφτιαχνα απλώς όμορφες εικόνες. Θα ήταν διακοσμητική εργασία και κανένας δεν θα το ήθελε αυτό από μένα.

Ο κόσμος περιμένει από μένα να είμαι προκλητικός ή αμφιλεγόμενος. Εάν δεν είμαι, απογοητεύονται και δεν γράφουν για μένα. Ένα πράγμα που με κάνει να νιώθω άσχημα είναι ότι τα τελευταία 25 χρόνια έκανα περίπου 15 μεγάλες εκθέσεις σε μουσεία στην Ευρώπη και μόνο μία μεγάλη έκθεση στην Αμερική. Στην Αμερική είμαι γνωστός ως «Andres Serrano, ο αμφιλεγόμενος καλλιτέχνης». Την ίδια ώρα, στην Ευρώπη είμαι απλώς γνωστός ως «Andres Serrano, ο καλλιτέχνης». Στην Αμερική είμαι απλώς γνωστός για το Piss Christ.

Περισσότερα από το VICE

Τα Λασπόλουτρα στην Καβάλα Είναι Σαν να Βουτάς σε Αφρό Σοκολάτας

Οι Κάτοικοι του Κέντρου Μισούν την Κουλτούρα των Προαστίων

Συνέντευξη με έναν Ληστή ΑΤΜ