H Ιστορία Πίσω από τoν Διάσημο Πίνακα με την «Προέλευση του Κόσμου»

Η Προέλευση του Κόσμου του Gustave Courbet, του 1866, απεικονίζει ένα πολύ προσωπικό γυμνό: είναι μια κοντινή εικόνα ενός γυναικείου σώματος, κοιλιά, γοφοί, ηβικό τρίχωμα, τα πόδια ελαφρώς ανοιχτά, ένα τσαλακωμένο άσπρο ύφασμα κρύβει το στήθος. Η κορνίζα κόβει το σώμα προτού δούμε το πρόσωπο. Στον πίνακα απεικονίζεται ένα αιδοίο, ένα concept τόσο ισχυρό, που για περισσότερο από δύο αιώνες, ο πίνακας παρέμενε κρυμμένος, καθώς πήγαινε από ιδιοκτήτη σε ιδιοκτήτη. «Θέλετε να δείτε την προέλευση του κόσμου;», ρωτούσαν τους επισκέπτες τους και σήκωναν το πανί για να αποκαλύψουν… ένα αιδοίο.

Η προκλητική επίδραση του πίνακα οφείλεται σε αυτά που παραλείπει, καθώς πρόσωπο, χέρια, μπράτσα και πόδια είναι κομμένα ή καλυμμένα, το βλέμμα εστιάζει στο θέμα και τίποτε άλλο. Για τον σύγχρονο θεατή θυμίζει μια αντίστοιχη εικόνα σε sex shop, το κείμενο στο κουτί παρακινεί τον πελάτη που θέλει να αγοράσει ένα ψεύτικο αιδοίο να αγγίξει την απαλή σιλικόνη από ένα μικρό άνοιγμα.

Στην απόδοση του Courbet, το ηβικό τρίχωμα ακολουθεί την καμπύλη αυτού του σώματος δίχως μέλη, δημιουργώντας ένα πέπλο. Αν κοιτάξεις πιο προσεκτικά (πιο προσεκτικά απ’ ό,τι ο Courbet, προφανώς) θα δεις ότι δεν παραλείπονται μόνο τα άκρα και το πρόσωπο – ο κόλπος που απεικονίζεται στον πίνακα δεν έχει ούτε μεγάλα χείλη ούτε κλειτορίδα. Είναι πιθανό ο Courbet να έβρισκε την ανατομική αληθοφάνεια πολύ χυδαία, αλλά μήπως αυτή η φαντασίωση, αυτή η πρώιμη αιδοιοπλαστική σε καμβά κάνει τον πίνακα πραγματικά χυδαίο;

Ο πίνακας ήταν παραγγελία ενός Τούρκου πρίγκιπα ονόματι Khalil Bey, που ζούσε μια παρισινή ζωή χαλαρότητας, μένοντας σε δωμάτια στη Ρου Τετμπού, τζογάροντας, γλεντοκοπώντας και συλλέγοντας τέχνη - ιδίως ερωτική τέχνη και γυμνά. Η Προέλευση του Κόσμου τοποθετήθηκε στο σπίτι του πρίγκιπα, κάτω από ένα πράσινο ύφασμα, παρακινώντας τους επισκέπτες με ηδονοβλεπτικές διαθέσεις να το παραμερίσουν. Αργότερα, πέρασε στην κατοχή ενός Ούγγρου βαρόνου, που το έκρυψε πίσω από τον πίνακα ενός βαυαρικού κάστρου, υποτίθεται από έναν μαθητευόμενο του Courbet. Στο σύστημα που κατασκεύασε, ο θεατής έπρεπε να αφαιρέσει δυο κλειδαριές, για να ανοίξει το πλαίσιο που έκρυβε σαν θησαυρό τον πίνακα με το αιδοίο.

Ο πίνακας εξαφανίστηκε κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μάλλον κλάπηκε από τους στρατιώτες των Ναζί και εμφανίστηκε κρυφά στο Παρίσι το 1955, στην ιδιωτική συλλογή του Γάλλου ψυχαναλυτή Jacques Lacan. Τότε, ο Lacan ακόμη δεν είχε αποκτήσει το στάτους που θα αποκτούσε αργότερα και ήταν γνωστός μόνο ως ένας μοδάτος δανδής που πήγαινε βόλτες με το αυτοκίνητο τον Dali επί ώρες, για να βρει ένα παντελόνι. Είχε παντρευτεί τη Sylvie Bataille, ηθοποιό και πρώην γυναίκα του Georges Bataille, του διάσημου συγγραφέα, φιλόσοφου και σουρεαλιστή πορνογράφου της λογοτεχνίας (πρώτα ο Lacan κλέβει τη γυναίκα του Bataille και ύστερα καταφέρνει να αποκτήσει την Προέλευση του Κόσμου. Από τα δύο κατορθώματα, ίσως το δεύτερο να είναι το πιο εκπληκτικό: φανταστείτε μια εποχή που ένας πανεπιστημιακός είχε την οικονομική δυνατότητα να αγοράσει ένα έργο τέχνης που κάποτε ανήκε σε πρίγκιπες και βαρόνους).

Πήραν τον πίνακα λίγο μετά τον γάμο τους, ως δώρο γάμου για τον εαυτό τους και θα παρέμενε, όπως το ήθελε η παράδοση, κρυμμένος. Τον είχαν κρεμάσει στο εξοχικό σπίτι του Lacan στο Γκιτρανκόρτ, κάτω από έναν άλλον πίνακα, μια σουρεαλιστική εκδοχή της Προέλευσης του Κόσμου, που άνοιγε και αποκάλυπτε τον πολύτιμο πίνακα. Όταν πέθανε ο Lacan το 1981, ήταν σοκ που μαθεύτηκε ότι ο πίνακας ήταν στα χέρια του διάσημου ψυχαναλυτή. Ποτέ δεν αποκάλυψε δημόσια ότι ήταν κάτοχος του διαβόητου αυτού έργου. Μόνο λίγοι εκλεκτοί το ήξεραν, ανάμεσά τους η συγγραφέας Marguerite Duras, την οποία απ’ ό,τι φαίνεται ότι ήθελε απεγνωσμένα -και εύλογα-να γοητεύσει.

Όταν επιτέλους ο πίνακας εκτέθηκε δημόσια το 1995 στο Μουσείο Ορσέ -όχι πια κρυμμένος πίσω από μια κουρτίνα–, ο ιστοριογράφος Bernard Teyssedre σχολίασε: «Για 130 χρόνια ο πίνακας ήταν κρυμμένος, σχεδόν κανείς δεν τον έβλεπε. Τώρα που μπορεί να τον δει όλος ο κόσμος, κανείς, απολύτως κανείς δεν θα τον βλέπει πια».

Παρά το σοκ και την έντονη αποδοκιμασία που προκαλούσε ο πίνακας, στην ουσία είναι αστείο, στο οποίο το ύφασμα που τον καλύπτει δίνει ένα συμβολικό πλαίσιο και μια δομή. Ο μεταφυσικός ισχυρισμός του τίτλου –αυτή είναι η προέλευση του σύμπαντος– κεντρίζει την περιέργειά μας και πίσω από την κουρτίνα είναι η απάντηση στο ανέκδοτο: ένα αιδοίο. Δεν εξετάζουμε παραπάνω τον καμβά. Η εικόνα είναι η τελευταία λέξη: το υποκείμενο είναι η υλική υπόσταση του θέματος. Ο Θεός κατεβαίνει στο επίπεδο του ανθρώπινου σώματος, του ιδρώτα, του αίματος και της βρωμιάς. Γίνεται ένας πίνακας για τη βαρβαρότητα της προέλευσής μας, θυμίζοντας τη φράση που ο Freud λανθασμένα απέδωσε στον Αυγουστίνο: «Γεννιόμαστε ανάμεσα σε κόπρανα και ούρα».

Ο Σιωπηρός Πόλεμος και οι Έλληνες Χάκερ

Για τα καλύτερα θέματα του VICE Greece, γραφτείτε στο εβδομαδιαίο Newsletter μας.

Ο Teyssedre ήξερε ότι το αιδοίο πλέον ούτε θα καλυπτόταν ούτε θα αποκαλυπτόταν. Θα έστεκε εκτεθειμένο στον αποστειρωμένο χώρο του μουσείου, όπου όλοι οι πίνακες ανυψώνονται σε τέχνη που απευθύνεται σε λίγους. Η ένταξη στον κανόνα, η διαδικασία με την οποία ένα έργο τέχνης θεωρείται αριστούργημα, στα αγγλικά (canonization) χρησιμοποιείται και όταν κάποιος γίνεται άγιος στην Καθολική Εκκλησία. Το γήινο σώμα της Προέλευσης του Κόσμου, ένα σώμα που ανήκε σε μια γυναίκα, πλέον θα ήταν ένα ουράνιο σώμα στην ιστορία της Τέχνης.

Όταν απομακρύνονται οι κουρτίνες και δεν υπάρχει πια ανέκδοτο, παραμένει μόνο το μεταφυσικό νόημα – ο τίτλος, η Προέλευση του Κόσμου, υποδηλώνει κάτι πέρα από τον καμβά και καθώς διαβάζουμε τον πίνακα ως μεταφορά, γίνεται αφηρημένος, δεν έχει να κάνει πια με το ίδιο το σώμα.

Υπάρχει κάτι απόκοσμο στη σωματικότητα του θέματος και τη δυνατότητά του να παρακάμπτει τη μνήμη, δημιουργώντας μια ζωντανή ανταπόκριση, είτε είναι πόθος είτε αηδία ή δέος. Άλλωστε, υπάρχουν πολλοί που δέχονται τον εννοιολογικό ισχυρισμό του πίνακα. Υπάρχουμε κάποιοι που αναγνωρίζουμε μια κατάσταση λατρείας – την προέλευση του κόσμου: Όσοι από μας επιδιδόμαστε στην αιδοιολειξία, το έχουμε νιώσει να φουσκώνει, να πάλλεται, έχουμε νιώσει τη δύναμη του οργασμού, έχουμε εκπλαγεί εξίσου από την ικανότητά του να προσποιηθεί κολπικό οργασμό. Όσοι έχουμε παρακολουθήσει μια γέννα, με τη μαγευτική, άγρια ηρεμία της, που αναγνωρίζουμε ότι το αιδοίο δίνει ζωή και τη διατηρεί. Το αιδοίο πληρώνει τους λογαριασμούς, κρατάει το φως αναμμένο – ακόμη και στο ανέκδοτο, όταν ήταν κρυμμένο το αιδοίο, υπάρχει ένα στοιχείο ελαφρότητας που προέρχεται από την αναγνώριση της αναντίρρητης δύναμης της εικόνας.

Αλλά ίσως η αποκάλυψη να σηματοδοτεί μια τελείως διαφορετική εποχή σε αυτήν τη σωματική λογική: κάνοντας την εικόνα παγκόσμια, ξεχνάμε ότι σε κάποια φάση το σώμα ανήκε σε μια συγκεκριμένη γυναίκα και έτσι ο πίνακας μπαίνει στη μετα-αιδοιακή εποχή.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Garage.

Περισσότερα από το VICE

«Η Ζωή μου σαν Ελλήνας Παράνομος Μετανάστης στην Αμερική»

Φωτογραφίες της Amy Winehouse στις πιο Υγιείς, Χαρούμενες και Ήρεμες Στιγμές της

«Η Ζωή μου Online, Φαίνεται Απόλυτα Υγιής. Εκτός Ίντερνετ, Δεν Είναι Καθόλου»