Ο Βαγγέλης Ευαγγελίου Πέρασε Έξι Μήνες Μαζί με τους Ενοίκους του Ψυχιατρικού Ξενώνα Χίου

«Είσαι ο πρώτος φίλος που κάνω στα 56 μου χρόνια και ο πρώτος που δεν μου είπε ποτέ ψέματα». Αυτή τη συγκλονιστική φράση είπε στον Βαγγέλη Ευαγγελίου ένας από τους ενοίκους του Ψυχιατρικού Ξενώνα της Χίου. Πώς είναι να ακούς μια τέτοια κουβέντα από έναν άνθρωπο που ζει εδώ και χρόνια στη ψυχιατρική δομή του ακριτικού νησιού;

«Σ' αγαπάω τόσο πολύ, που άρχισαν πάλι να μαυρίζουν τα μαλλιά μου/Βαγγέλη, χάρη σε σένα έζησα τους έξι ωραιότερους μήνες της ζωής μου/ Εσύ είσαι πιο τρελός από εμάς/Σ' ευχαριστώ που βοηθάς το μυαλό μου να αλλάζει στάσεις και να ξεπιάνεται», είπαν άλλοι ένοικοι στον Βαγγέλη Ευαγγελίου, ο οποίος από την εξάμηνη παραμονή του στον Ψυχιατρικό Ξενώνα της Χίου κρατάει δεκάδες φράσεις και στιγμιότυπα ως παντοτινά σημεία αναφοράς. Ο συγγραφέας και φωτογράφος βούτηξε ολόκληρος σε αυτή τη νέα για εκείνον πραγματικότητα που εξελίσσεται παράλληλα δίπλα μας και από την οποία μας χωρίζουν λιγότερα απ’ όσα νομίζουμε.

Αφορμή για αυτή τη «μετακίνηση» και τη διαμονή του στη συγκεκριμένη δομή στάθηκε η ανάγνωση ποιημάτων από το τελευταίο του βιβλίο «μετά το ωμέγα» στον Ψυχιατρικό Ξενώνα της Χίου. «Όταν τελείωσα το πρώτο ποίημα, έγινε ένα ιδιαίτερο σχόλιο από την Ειρήνη, μια ένοικο του ξενώνα κι εκείνη τη στιγμή σκέφτηκα πως αυτή τη γυναίκα θέλω να τη γνωρίσω καλύτερα. Στις 18 Δεκεμβρίου του 2021 επέστρεψα στην Αθήνα και άρχισα να στήνω την ιδέα του “Chiograpy Project” (σ.σ.: τρία φωτογραφικά πρότζεκτ, ΟΙ ΕΝΟΙΚΟΙ, το W chance και η ΑΓΝΩΣΤΗ Χ. για τους ανθρώπους της Χίου) που ήθελα να υλοποιήσω τα επόμενα δύο χρόνια».

Την ίδια περίοδο ο Β. Ευαγγελίου διαγνώστηκε με καρκίνο, αλλά αυτή η εξέλιξη αντί να παγώσει τα σχέδιά του τα έκανε ακόμα πιο επείγοντα, διότι βίωσε αυτό που ήξερε από πάντα: δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για να κάνουμε όλα όσα θέλουμε. Μάλιστα, την αναμέτρησή του με την ασθένεια την έκανε κόμικ, το οποίο θα κυκλοφορήσει από την Κάπα Εκδοτική με τίτλο «Κάβουρας». Επίσης, παραδόξως ο καρκίνος τού έδειξε ακαριαία ότι δεν υπήρχε πιο σωστή στιγμή από εκείνη για να «μετακομίσει» στον Ψυχιατρικό Ξενώνα του νησιού.    

«Με το που μπόρεσα να σταθώ στα πόδια μου μετά τις χημειοθεραπείες, είχα πεισμώσει άγρια στη ΖΩΗ. Παραλίγο να περάσω στην άλλη όχθη που λέγεται θάνατος, αλλά αφού ευτυχώς δεν έγινε κάτι τέτοιο, ήθελα οπωσδήποτε να περάσω σε κάποια άλλη όχθη».

Από τον μισό χρόνο που έζησε ο φωτογράφος στον Ψυχιατρικό Ξενώνα της Χίου θα προκύψει ένα μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ και ένα φωτογραφικό βιβλίο που είναι ακόμα υπό κατασκευή. Αρχικά, του ζητάω να θυμηθεί την πρώτη μέρα που βρέθηκε στη δομή του ακριτικού νησιού σε αντιδιαστολή με την τελευταία μέρα της παραμονής του εκεί, 175 μέρες αργότερα. Κάποιες ερωτήσεις αργότερα, ο Β. Ευαγγελίου θα μοιραστεί μαζί μας αποσπάσματα από τα σημειωματάρια που γέμισε εκείνους τους έξι μήνες.

Θα μας δώσεις την εικόνα της πρώτης και της τελευταίας μέρας σου στον Ψυχιατρικό Ξενώνα της Χίου;
Ήταν όλοι μέσα στην κουζίνα, ασθενείς και θεραπευτική ομάδα και έφτιαχναν μπακλαβά. Φορούσαν όλοι λευκή στολή για να μην λερωθούν κι ένιωθα πως βρίσκομαι κάπου μεταφυσικά. Αυτή ήταν η πρώτη αίσθηση. Εκείνη την πρώτη ημέρα μάλιστα, έβγαλα τα πορτραίτα δύο ενοίκων, της Ελένης και του Γιάννη, που συμπεριλήφθηκαν σε έκθεση φωτογραφίας στην Αθήνα, τον περσινό Σεπτέμβρη.

Αργότερα, την ίδια πρώτη ημέρα, λειτούργησα σαν Σέρλοκ Χολμς, επειδή ήθελα να βρίσκομαι ένα βήμα μπροστά. Μάζευα συνεχώς δεδομένα για ταξινόμηση. Με αυτό τον τρόπο, προσπάθησα η πρώτη μου ημέρα να μοιάζει με μήνας και να εκμεταλλευτώ θετικά, ό,τι δώρο θα προέκυπτε από αυτή τη συμπύκνωση του χρόνου. Θυμάμαι το πόσο αθόρυβα περπατούσα ή άγγιζα γύρω μου τα αντικείμενα, λες και ήμουν σε τόπο εγκλήματος που έπρεπε να σεβαστώ πολλά πράγματα και κυρίως, τα στοιχεία που θα οδηγούσαν στην εξιχνίαση της «υπόθεσης». 

Η τελευταία ημέρα ήταν πολύ δύσκολη για όλους μας και δεν είμαι έτοιμος να μιλήσω ακόμα γι' αυτήν με λεπτομέρειες. Θα πω όμως το εξής: στο διαρκές μεταβαλλόμενο περιβάλλον του Ψυχιατρικού Ξενώνα, άλλαζα πολύ συχνά πουκάμισα σαν τα φίδια. Οπότε την τελευταία ημέρα, δευτερόλεπτα πριν φύγω, κοίταξα στο πάτωμα και είδα τα εκατοντάδες «πουκάμισα» που φόρεσα τις 175 εκείνες ημέρες. Έφυγα βουρκωμένος.

Μου επιτρέπεις να σε ρωτήσω αν έχεις περάσει από κάποια ψυχιατρική δομή στο παρελθόν;
Όχι, δεν είχα ξαναζήσει σε ψυχιατρική δομή, όμως μπορώ να πω ότι αρκετές φορές νιώθω να έχω περάσει στην απέναντι όχθη που λέμε πολύ απλά «τρέλα». Αλλά δεν με φοβίζει γιατί έχω καλό πράκτορα (γελάει). Θέμα «ταξιδιωτικού πράκτορα» είναι όλα στη ζωή. Όταν σου βγάζει εισιτήριο να φύγεις για κάπου, πρέπει να σου βγάζει πάντα μπροστά σου και το εισιτήριο της επιστροφής.

Πόσο διαφορετικό ήταν αυτό που είχες στο μυαλό σου πριν μπεις στη δομή από την εμπειρία που βίωσες αυτούς τους έξι μήνες;
Δεν φανταζόμουν με τίποτα πως η εμπειρία αυτή θα έμοιαζε σαν να κρατούσα για έξι μήνες στο χέρι, ένα ξέχειλο ποτήρι με νερό. Φυσικά και δεν είχα την ψευδαίσθηση ότι πάω να μπω σε κάτι εύκολο. Από όσα κι αν είχα σκεφτεί πριν ξεκινήσει το πρότζεκτ, τίποτα δεν ίσχυε, αφού η ιλιγγιώδης μετακίνηση από το ζενίθ στο ναδίρ και αντιστρόφως, καθημερινά, ήταν κάτι πέρα από υποθέσεις και θεωρίες. Ακόμα και αυτό που νόμιζα πως θα αποκομίσω, ήταν πολύ λιγότερο από αυτό που πραγματικά αποκόμισα, αφού ό,τι τελικά έζησα, θα είναι για πάντα, ένα σημείο αναφοράς.

Ποια είναι η μεγαλύτερη προκατάληψη που έχει η κοινωνία για τους ψυχικά πάσχοντες που καταρρίφθηκε για σένα στην πράξη;
«Ο σχιζοφρενής δολοφόνος με το πριόνι». Μεγάλο μέρος της κοινότητας, λόγω μη πληροφόρησης ή κακής πληροφόρησης νομίζει πως είναι επικίνδυνοι οι ψυχικά νοσούντες - έχουν παίξει τον ρόλο τους και τέτοιου τύπου ταινίες. Ποτέ δεν φοβήθηκα τους «τρελούς» όπως τους λένε στις γειτονιές και στα χωριά.

 Αυτό που δεν γνώριζα, όμως, είναι το κατά πόσο μπορούν να δεθούν με έναν άλλον άνθρωπο. Και επειδή αυτό συνέβη στο πρότζεκτ μου, πήρα την απάντηση ξεκάθαρα. Πάντως, ως δημιουργός, αν κάτι μπορώ να κάνω για το στίγμα που ευτυχώς έχει ελαττωθεί, είναι το να παρουσιάσω τους ενοίκους του Ξενώνα στην κοινωνία, μέσω φωτογραφίας ή βίντεο, με όρους ανθρώπινους κι αυτό αποδεδειγμένα κάνει το κοινό να συνδέεται μαζί τους πολύ γρήγορα.

Ας είμαστε πιο «μαζεμένοι», γιατί η ίδια η κοινωνία μας είναι ασθενής, αφού χρειάζεται σθένος ώστε να έρθει κοντά σε ανθρώπους που είναι «διαφορετικοί». Νιώθω  όμως ότι είμαστε σε καλό δρόμο.

Πόσο δύσκολο ήταν να κερδίσεις την εμπιστοσύνη των ανθρώπων αυτών και πώς τους προσέγγισες;
Στην αρχή, ήμουν αμέτρητες ώρες μαζί τους στο σαλόνι, ώστε να τους ακούω και να δείχνω ότι με αφορά να τους γνωρίσω. Δεν ξέχασα ποτέ, ούτε για ένα δευτερόλεπτο πως οι ένοικοι είναι εύθραυστοι. Έπαιξε κι αυτό τον δικό του ρόλο. Το κύριο συστατικό προσέγγισης ήταν η αλήθεια μου. Ήμουν συνεχώς ειλικρινής μαζί τους, δίχως ποτέ να πάρω πίσω κάτι που έχω πει. Το να βλέπουν καθημερινά, λοιπόν, ότι με τηρώ και είμαι συνεπής στη ζωή μου τους έκανε να αφεθούν σιγά-σιγά. Για έξι μήνες οι ένοικοι με αξιολογούσαν με το βλέμμα τους.

Το γεγονός ότι διαγνώστηκες με καρκίνο πώς λειτούργησε σε σένα; Σε έκανε να συνειδητοποιήσεις ότι δεν ξέρουμε πόσο χρόνο έχουμε για να κάνουμε τα πράγματα που θέλουμε;
Έτσι κι αλλιώς και πριν ασθενήσω ένιωθα πως δεν ξέρω πόσο χρόνο έχω, οπότε εκτιμούσα το καθετί. Δεν θα προλάβω να κάνω αυτά που θέλω, ακόμα και να φτάσω 100 - αυτό το έχω πάρει απόφαση. Το δώρο που μου έφερε η διάγνωση και η πορεία της πρόσφατης περιπέτειάς μου είναι να καταλάβω πόσο μαλάκας κι άδικος έχω υπάρξει με ανθρώπους και να υποσχεθώ στον εαυτό μου πως δεν θα μου επιτρέψω ποτέ ξανά κάτι τέτοιο. Απολαμβάνω τον Βαγγέλη του «κουτιού» τώρα κι ευχαριστώ τον καρκίνο!

Πόσο άλλαξες εσύ μετά από την παραμονή στον ξενώνα και πόσο επηρεάστηκαν οι ένοικοι και με ποιον τρόπο;
Έγινα ακόμα πιο ζεν. Έμαθα να ακούω τους άλλους και να με συνεπαίρνει η ροή της συνείδησής τους. Να με αφορά σε πρώτου βαθμού συγγένεια, το βίωμα, του απέναντι. Οι ένοικοι έχουν επηρεαστεί εξαιτίας μου και μπορεί αυτό να το διακρίνει κάποιος σε μικρές λεπτομέρειες της καθημερινότητάς τους. Το πως θα φάνε ή θα απαντήσουν σε κάποιον ή το πόσο θα στύψουν το μυαλό τους πριν απαντήσουν εύκολα και ανώδυνα σε μία ερώτηση.

Τι θα προκύψει από τον πολύ μεγάλο όγκο υλικού που συγκέντρωσες;
Θα ταξιδέψω τους ενοίκους, από τον προσεχή χειμώνα σε ολόκληρη την Ελλάδα, με διαδραστικές παρουσιάσεις και ομιλίες σε φωτογραφικές ομάδες, σε σχολεία και σε δομές ψυχικής υγείας. Ταυτόχρονα θα κάνω το editing ώστε να δημιουργηθεί ένα φωτογραφικό βιβλίο. Ακόμα δεν έχω αποφασίσει με ποιο τρόπο θα πλησιάσω την αισθητική του βιβλίου, διότι θέλω να περάσει αρκετός καιρός και να «κάτσει» μέσα μου αυτή η εμπειρία.

Κάτι τελευταίο που θα προκύψει και με συγκινεί είναι ένα ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους, με ενδιαφέρουσες εκπλήξεις εντός του. Μικρός μέρος του, θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας (10 Οκτωβρίου) στο Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Χίου, σε ημερίδα που οργανώνω μαζί με την Κλινική Ψυχολόγο και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Ψυχιατρικού Ξενώνα, Εριέττα Περδικάρη.

Κλείνοντας, θα μπορούσες να μου γράψεις δύο φράσεις, εν είδει ημερολογίου, για κάθε μήνα που έζησες στον Ψυχιατρικό Ξενώνα της Χίου;
Θα μοιραστώ, για πρώτη φορά δημόσια, αποσπάσματα από τα σημειωματάρια που γέμισα εκείνους τους έξι μήνες:

Μάρτιος: Γεμάτος απορίες και γύρω μου όλοι και όλα, σαν δέντρα που απλώνονται προς κάθε κατεύθυνση. Έξω έχει κρύο. Μέσα, η ακινησία με κρατάει ζεστό.

Απρίλιος: Συνειδητοποίηση πως η σκέψη τους κάνει υπερωρίες για χάρη μου και πως θα ζήσω αρκετό καιρό μαζί τους με την πληρότητα και την έλλειψη μαζί.

Μάιος: Τα πιο ιδιαίτερα γενέθλιά μου με τους ενοίκους να τραγουδούν "να ζήσεις Βαγγέλη και χρόνια πολλά, μεγάλος να γίνεις με άσπρα μαλλιά" και να γελούν αφού είναι ήδη γκρίζα.

Ιούνιος: Επιτρέπονται μόνο ποιοτικές μικροθλίψεις  που πάνε την ψυχή μπροστά,  ως ώθηση  για κάτι καλύτερο. Εμείς στοχεύουμε στο φως και το φως φτάνει για όλους.

Ιούλιος: Νιώθω κλόουν περιτριγυρισμένος από κλόουν. Ο κλόουν δεν έχει φύλο. Δεν ξέρουμε την ηλικία του ή την καταγωγή του. Δεν τον ενοχλεί η γκάφα ή η αποτυχία. Είναι το πιο ελεύθερο ον στον δυτικό κόσμο. Θα μπορούσε ίσως να τον συναγωνιστεί ένας ασθενής, ένας φυλακισμένος ή ένας ξεριζωμένος.

Αύγουστος: Ανυπομονώ να φύγω, για να διεκδικήσω πάλι την επιμέλεια του εαυτού μου που άρχισα επικίνδυνα να χάνω. Η ποίηση, μου επέτρεψε να μην τον χάσω αρκετά νωρίτερα αλλά για να μη μου λείψω, θα χρειαστεί να εγκαταλείψω. Φεύγω, για την ώρα. Θα επιστρέψω με άλλους όρους. Ένα πολύ µακρύ ταξίδι, το οποίο πραγματοποιήθηκε σε πολλά επίπεδα, είναι έτοιμο να βγει από το μεγάλο παράθυρο.

Ακολουθήστε την Ντιάννα Βασιλείου στο Instagram.

Περισσότερα από το VICE

Αστεγία στην Ελλάδα: Εξαθλίωση και Καταγγελίες για Εφόδους σε Δομές Φιλοξενίας τη Νύχτα

Μια Μέρα στον «Παράδεισο» των Τετράποδων Φίλων μας στη Θεσσαλονίκη

Τα Νεοκλασικά της Αθήνας: Πότε Γκρεμίστηκαν και «Καταστράφηκε» η Πρωτεύουσα

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.