Ο Έλληνας που Μαθαίνει στα Παιδιά να Αγαπούν τις Κατσαρίδες και τα Μυρμήγκια

«Τα μυρμήγκια είναι μια σταλιά έντομα κι επίσης όχι ιδιαίτερα ευφυή ως μονάδες. Αναπτύσσουν, όμως, μεταξύ τους μια επικοινωνία απλή και καθαρή. Λειτουργούν σχεδόν μηχανικά, αλλά με ειλικρίνεια και άδολα κι έτσι η μυρμηγκοφωλιά είναι από τις πιο ευφυείς δομές στον κόσμο. Όσο πιο ειλικρινής είναι η σχέση μεταξύ των μελών μιας ομάδας, τόσο μεγαλύτερη ευφυία αναπτύσσει αυτή η ομάδα. Αυτό μαθαίνουμε από τα μυρμήγκια».

Από τις πρώτες κουβέντες, ο Παναγιώτης Παπαδόπουλος σού δίνει αμέσως την εντύπωση ότι δεν πρόκειται για συνηθισμένη περίπτωση εντομολόγου-εκπαιδευτή. Έχοντας σπουδάσει και εργαστεί στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη για να μεταδώσει σε μαθητές σχολείων τα μυστικά του αθέατου κόσμου των εντόμων και τα διδάγματα που μπορούμε να πάρουμε από ένα τοσοδά μυρμηγκάκι.

Σχεδίασε ο ίδιος το εκπαιδευτικό πρόγραμμα περιβαλλοντικής αγωγής, με τον τίτλο, «Η μυρμηγκοφωλιά» κι επισκέπτεται σχολεία και εργαστήρια, μεταφέροντας στον μαύρο σάκο του κουτάκια με ζωντανά έντομα και μεγεθυντικούς φακούς. «Το πρόγραμμα είναι βιωματικό, στόχος του είναι να εμφυσήσει στα παιδιά την αγάπη για το περιβάλλον και τον σεβασμό στη ζωή, όσο μικρή κι αν είναι», λέει ο Παναγιώτης, ενώ καθόμαστε σ' ένα καφέ κάτω από το παλιό δημαρχείο της Θεσσαλονίκης, με το φως του ήλιου σκληρό πάνω από τα κεφάλια μας.

Σπούδασε Τεχνολόγος Γεωπόνος, ωστόσο αντιλήφθηκε τη Γεωπονία περισσότερο ως εφαρμοσμένη Βιολογία, δηλαδή επιστήμη προσαρμοσμένη στους κανόνες της Οικονομίας – «εκεί τα έντομα απλώς διακρίνονται σε βλαβερά και ωφέλιμα», παρατηρεί. Ακολούθησε σπουδές στην Πορτογαλία, όπου έκανε και την πρακτική του άσκηση στον βοτανικό κήπο της Λισαβόνας και στη συνέχεια μεταπτυχιακό στην Οικολογία και τη Διαχείριση των Φυσικών Πόρων, στη Νορβηγία και την Τανζανία. Η διατριβή του αφορούσε τις φρουτοβόρες πεταλούδες ως δείκτες για την Κλιματική Αλλαγή. Ο κόσμος ήταν μικρός για τον επίμονο Παπαδόπουλο, που εργάστηκε σε βοτανικούς κήπους και ερευνητικά κέντρα, μεταξύ άλλων, στην Κόστα Ρίκα και τον Παναμά.

«Δεν ένιωθα πολύ άνετα με την προοπτική να εργαστώ στη λεγόμενη Πράσινη Οικονομία ή το Χρηματιστήριο Ρύπων», λέει σήμερα. Είχε ήδη από το 2004 μυηθεί στον κόσμο των εντόμων. Επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη κι εργάστηκε για τρία χρόνια ως υπεύθυνος εκπαιδευτικών προγραμμάτων στην έκθεση ζωντανών εντόμων και ερπετών Insectopia, την οποία επισκέφθηκαν χιλιάδες μαθητές. Μετά το κλείσιμό της, το 2015, ήξερε τι ακριβώς έπρεπε να κάνει - ένα βιωματικό περιβαλλοντικό πρόγραμμα για σχολεία.

VICE Video: Τα Αδέσποτα Είναι τα «Αθέατα Θύματα» της Κρίσης στην Ελλάδα

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

«Δεν είχα τα χρήματα ούτε μπορούσα να καλύψω το κόστος ενέργειας για ένα μεγάλο Insectarium. Σκέφτηκα, λοιπόν, να κάνω μια συλλογή που θα μπορούσα να μεταφέρω. Ένα μίνι μουσείο φυσικής ιστορίας», λέει και ανοίγει το σακίδιό του: Σε πλαστικά κουτάκια, μέσα σε διάφανες θήκες και ειδικό τζελ κινούνται μυρμήγκια, εργάτες και βασίλισσες, φασμίδια ή έντομα-κλαδιά όπως ονομάζονται τα εύθραυστα αυτά πλάσματα, σκαθάρια και κατσαρίδες Μαδαγασκάρης, κι επίσης αληθινά απολιθώματα εντόμων – τριλοβίτες 400 εκατομμυρίων ετών και αμμωνίτες 140 εκατομμυρίων ετών, τα οποία αγόρασε από πιστοποιημένα εκτροφεία και εργαστήρια του εξωτερικού, αντίστοιχα.

«Το πρόγραμμα πραγματοποιείται σε κάθε τμήμα ξεχωριστά και έχει διάρκεια δύο σχολικών ωρών, με μικρές διαφοροποιήσεις στη δομή, ανάλογα με την ηλικία των μαθητών», περιγράφει. Υπάρχουν ηχητικές ασκήσεις (τα παιδιά φέρνουν τα κουτάκια με τα έντομα κοντά στο αυτί τους) κι έπειτα ασκήσεις παρατήρησης, για το καμουφλάζ πολλών ειδών, τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά και τις ιδιαίτερες συνήθειες. Αναλύεται το φαινόμενο της μεταμόρφωσης (προνύμφη, κουκούλι, ενήλικο στάδιο) και ο κύκλος ζωής τους. Όσο τα παιδιά εξοικειώνονται με τα έντομα, που έχουν αυστηρά «έξι πόδια, τρία μέρη σώματος και ένα ζευγάρι κεραίες», τα παίρνουν στα χέρια τους και τα περατηρούν με μεγεθυντικούς φακούς. Γίνονται συζητήσεις, προβολές βίντεο, ομαδική ζωγραφική και χειροτεχνίες.

Μια βασική ενότητα του εργαστηρίου είναι η αντιμετώπιση του φόβου και η εξοικείωση των παιδιών με τα έντομα. Στον δυτικό κόσμο τουλάχιστον, δεν απειλείται η ζωή μας από αυτά. Υπάρχουν πάντα τα κλισέ – γιατί ένα σκαθάρι είναι πιο τρομαχτικό από μία πασχαλίτσα, που είναι επίσης είδος σκαθαριού; Ο Παπαδόπουλος μαθαίνει στα παιδιά ότι δεν πρέπει να σκοτώνουμε τα έντομα που συναντάμε στο διάβα μας – «όχι γιατί θα απειληθεί ο πληθυσμός τους, αυτό είναι αδύνατο να συμβεί, αλλά γιατί έχουμε να κερδίσουμε πολλά περισσότερα, εάν, αντί να τσαλαπατήσουμε ένα σκαθάρι, το πλησιάσουμε για να το παρατηρήσουμε».

Μυρμήγκια-αγρότες και κτηνοτρόφοι

Κι έπειτα είναι τα μυρμήγκια, «ένα από τα κυρίαρχα είδη του πλανήτη», όπως λέει ο Παναγιώτης. Ο ίδιος σημειώνει ότι έχουν καταγραφεί περισσότερα από 14.000 είδη μυρμηγκιών και ο κατάλογος καθημερινά εμπλουτίζεται. «Το βάρος των μυρμηγκιών που ζουν σε όλο τον κόσμο είναι τουλάχιστον δύο φορές το βάρος όλων των ανθρώπων. Προσαρμόζονται σε όλα τα οικοσυστήματα, εκτός από τους δύο πόλους της Γης, κι έχουν παντού θετικό οικολογικά αποτύπωμα».

Η κοινωνία των μυρμηγκιών είναι η βασική ενότητα των εκπαιδευτικών σεμιναρίων. «Τα μυρμήγκια της φωτιάς (fire ants) συνεργάζονται για να επιβιώσουν από πλημμύρες και φτιάχνουν με τα σώματά τους πλωτές σχεδίες, με τις οποίες ταξιδεύουν μεγάλες αποστάσεις μέχρι να ξαναβρούν στεριά. Είδη μυρμηγκιών έχουν αναπτύξει γεωργικές δεξιότητες - καλλιεργούν μανιτάρια κάτω από τη γη- κι επίσης κτηνοτροφικές ασχολίες, καθώς εκμεταλλεύονται το ζαχαρόνερο που αποβάλλουν άλλα έντομα. Ανακυκλώνουν τα σκουπίδια που παράγουν και αποταμιεύουν τροφή για τον χειμώνα», λέει ο εκπαιδευτής. Η πολύ καλή συνεργασία που έχουν μεταξύ τους είναι χαρακτηριστικό που καθιστά τις αποικίες των μυρμηγκιών πολύ πιο δυνατές και ευφυείς από τα ίδια τα μυρμήγκια. Τα παιδιά μαθαίνουν βιωματικά τη δύναμη τη συνεργασίας.

«Θα σου δώσω ένα παράδειγμα. Κάποιο είδος μυρμηγκιών ζει στα βράχια της θάλασσας κι έτσι αναγκάζονται κάθε τόσο να μεταφέρουν τη φωλιά τους. Στην αρχή πηγαίνει ένα μόνο του και μετράει το σημείο που θεωρεί κατάλληλο για να στηθεί η νέα αποικία. Γυρίζει πίσω και παίρνει μαζί του ένα άλλο μυρμήγκι. Αν κι εκείνο θεωρήσει κατάλληλο το νέο σημείο, τότε επιστρέφουν πίσω και παίρνουν μαζί άλλα δύο. Οι έρευνες λένε ότι αρκεί η σύμφωνη γνώμη έξι μυρμηγκιών, ώστε να ακολουθήσει ολόκληρη η αποικία, γιατί είναι στατιστικά αδύνατο να έχουν κάνει λάθος. Η σχέση τους είναι απλή και ειλικρινής. Κι αν συμβεί να κάνουν λάθος, δεν έχουν δόλο», σημειώνει. «Δεν ζητάω από τα παιδιά να μη λένε ψέματα. Τους λέω, απλώς, πως το παράδειγμα των μυρμηγκιών διδάσκει ότι η καθαρή και ειλικρινής επικοινωνία κάνει μια ομάδα περισσότερο ευφυή από τις μονάδες της».

Λίγο πριν φύγουμε, τον ρωτώ ποιο είναι το πιο ωραίο πράγμα που έχει ακούσει από παιδί σε κάποιο εργαστήριο. «Ένας μικρός μαθητής άρχισε να μου αφηγείται μια φανταστική ιστορία με έντομα και του είπα, "εσύ, μικρέ, έχεις πολύ φαντασία". Απάντησε, "κι εσείς, κύριε, έχετε πολύ πραγματικότητα"».

Δείτε περισσότερες φωτογραφίες

Περισσότερα από το VICE

Τα Καλύτερα Video Games που Περιμένουμε Μέσα στο 2018

Tέχνη που Εξερευνά την Ομορφιά και την Κοινοτοπία της Περιόδου

Αλήθεια, τι Προκαλεί Περισσότερο Έναν Φασίστα;