Πρέπει Επιτέλους να Μιλήσουμε για την Ατιμωρησία των Δραστών Έμφυλης Βίας

Μια γυναίκα καταγγέλλει τον σύντροφό της για ενδοοικογενειακή βία. Μετά από αναβολές επί αναβολών, η υπόθεση εκδικάζεται και εκείνος καταδικάζεται σε φυλάκιση με αναστολή - θα κυκλοφορεί ελεύθερος κανονικά. Στις διαδικτυακές φεμινιστικές ομάδες, η υπόθεση χαιρετίζεται με ενθουσιασμό. Οι γυναίκες στα σχόλια κάνουν λόγο για «δικαίωση», «υπέροχα νέα», «μεγάλη νίκη».

Θεωρητικά, «η κοπέλα βρήκε το δίκιο της», όπως γράφτηκε. Στην πράξη, όμως, πόσο ασφαλής θα αισθάνεται από ‘δω και πέρα, γνωρίζοντας πως ο κακοποιητής της κυκλοφορεί ελεύθερος; Δεν θα ζουν πια στο ίδιο σπίτι, αλλά σε τελική ανάλυση τίποτα δεν τον εμποδίζει να την πλησιάσει, παρά τις κυρώσεις που θα υπάρξουν. Ο κύκλος της βίας και του φόβου μπορεί να συνεχιστεί.  

Η αρχική χαρά για την έκβαση της υπόθεσης μετατράπηκε σε αμηχανία και ειλικρινή απορία. Ποιοι είναι οι λόγοι που οι δράστες έμφυλης βίας πέφτουν τόσο συχνά «στα μαλακά» και γιατί πανηγυρίζουμε εν έτει 2021 για πράγματα που θα έπρεπε να είναι αυτονόητα;

Κουραστήκαμε να μετράμε τις φορές που ένα θύμα ενδοοικογενειακής βίας είχε καταγγείλει για κακοποίηση αυτόν που κάποια στιγμή θα γινόταν γυναικοκτόνος κι εκείνος δεν είχε τιμωρηθεί ούτε στο ελάχιστο. Ίσα-ίσα, οι αστυνομικές αρχές μπορεί και να είχαν αποθαρρύνει τη γυναίκα με πολλούς τρόπους από το να υποβάλει τελικά την καταγγελία και να καταγραφεί το περιστατικό.  Άλλωστε δεν είναι κάτι που δεν έχει γίνει κατά το πρόσφατο παρελθόν.

Η Χριστίνα Στυλιανίδη, δικηγόρος της νομικής υπηρεσίας του Μη Κερδοσκοπικού Φορέα «Διοτίμα» σημειώνει ότι «η - σε πολλές περιπτώσεις - ευνοϊκή μεταχείριση των δραστών ενδοοικογενειακής βίας, τόσο από το στάδιο της καταγγελίας, όσο δηλαδή η υπόθεση βρίσκεται ακόμα στα χέρια των αστυνομικών αρχών, όσο και στο ακροατήριο, αντανακλά την, εν πολλοίς ακόμα κραταιά, κουλτούρα της πατριαρχίας και των έμφυλων στερεοτύπων που εξακολουθεί να διαπερνά θεσμούς και κοινωνία».

Αυτή η ίδια κουλτούρα που έχει διαποτίσει κάθε έκφανση της καθημερινής μας ζωής, πολλές φορές, μπορεί να οδηγήσει τις αστυνομικές αρχές - και λόγω έλλειψης εκπαίδευσής τους σε τέτοια ζητήματα - να αποδυναμώσουν τα θύματα ακόμα περισσότερο, στην πιο ευαίσθητη στιγμή τους.

Όπως τονίζει η Χριστίνα Στυλιανίδη μπορεί ακόμα και να προτρέψουν τις γυναίκες «να αναζητήσουν “συμβιβαστική επίλυση της “διαφοράς” που ανέκυψε με τον κακοποιητή σύντροφο ή σύζυγο, καθώς στην τελική “είναι ιδιωτικής φύσεως η διαφωνία τους και η θέση τους είναι με τον άνδρα τους”. “Δεν χρειάζεται να διαλύσουν την οικογένειά τους για ένα… καβγαδάκι”».

Δεν θέλει κανείς να το πιστέψει, αλλά τέτοιοι διάλογοι σίγουρα συνεχίζουν να διαμείβονται, όχι μόνο σε ιδιωτικές συζητήσεις του θύματος με άτομα του περιβάλλοντός του, αλλά και στα αστυνομικά τμήματα.

Το ερώτημα που ακούγεται συχνά, αυτό το γεμάτο άγνοια «γιατί δεν φεύγει;» όταν μιλάμε για περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας μόνο οργή προκαλεί. Σε αρκετές περιπτώσεις, επιζώσες έμφυλης βίας και έφυγαν και πήγαν στην αστυνομία να καταγγείλουν το περιστατικό. Ωστόσο, κανείς από τους κρατικούς λειτουργούς που ήταν υποχρέωσή τους να δράσουν δεν έκανε τίποτα – ούτε καν το αυτονόητο, να τις ακούσουν και να τις πάρουν στα σοβαρά.

Από τα δεκατρία θύματα γυναικοκτονίας, μόνο μέσα στο 2021, τρεις γυναίκες είχαν προσπαθήσει να καταγγείλουν τον δράστη για ενδοοικογενειακή βία, πριν χάσουν τη ζωή τους. Σε κανέναν δεν είχαν απαγγελθεί κατηγορίες, ούτε κανείς, φυσικά, καταδικάστηκε.

Ακόμα και αν η υπόθεση πάρει τον δρόμο της και εκδικαστεί, τα στοιχεία είναι απογοητευτικά. Μόλις το 6% των ανδρών που καταδικάστηκαν για ενδοοικογενειακή βία, μπήκαν στη φυλακή, το 2019. Στην τεράστια πλειονότητα των θυτών επιβλήθηκαν ποινές με ανασταλτικό χαρακτήρα.

Μόλις μία βδομάδα πριν δολοφονηθεί από τον πρώην σύζυγό της στην Ιεράπετρα, η Νεκταρία Μαράκη φαίνεται ότι είχε πάει στην αστυνομία, μάλιστα για δεύτερη φορά, σύμφωνα με μαρτυρία φίλης και συναδέλφου της στην Εφ.Συν. Από την πλευρά της, η Αστυνομική Διεύθυνση Κρήτης σημειώνει ότι δεν έχει καταγραφεί καμία επίσημη καταγγελία. Αυτό, φυσικά, δεν σημαίνει ότι η Νεκταρία και δικά της πρόσωπα δεν έφτασαν μέχρι το αστυνομικό τμήμα, αλλά τελικά για διάφορους λόγους δεν υπέβαλαν την καταγγελία.

Η δικηγόρος Χριστίνα Στυλιανίδη, με μεγάλη εμπειρία σε ζητήματα έμφυλης κακοποίησης «βλέπει» μη οξυμένα αντανακλαστικά από τις αρμόδιες αρχές, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχει «ευθεία παραβίαση των κανόνων».

Ορισμένες φορές, αδικήματα που διώκονται αυτεπάγγελτα όπως αυτό της ενδοοικογενειακής βίας δεν καταγράφονται από τις αστυνομικές αρχές και κατά συνέπεια δεν διερευνώνται από τον εισαγγελέα. Πολύ σημαντικό είναι ότι σ’ αυτές τις περιπτώσεις «θα πρέπει να γίνεται έρευνα ακόμα κι αν το θύμα αναφέρει την πράξη, αλλά διστάζει να προβεί στην μήνυση», όπως σημειώνει η δικηγόρος της «Διοτίμα».

Θλιβερά χαρακτηριστική υπόθεση ενδοοικογενειακής βίας που έφτασε μέχρι τη γυναικοκτονία, είναι η περίπτωση της 31χρονης Άννας που δολοφονήθηκε από τον σύζυγό της στη Δάφνη, τον Ιούλιο του 2021.

 «Τη σκότωσε τελικά», έγραψε λακωνικά στα social media η γειτόνισσα του ζευγαριού και τα είπε όλα με τρεις λέξεις. Η ίδια είχε ξαναγράψει στο Facebook, 20 ημέρες πριν τη δολοφονία, ότι είχε καλέσει την αστυνομία λόγω των έντονων καβγάδων που άκουγε και την είχαν θορυβήσει. Όπως κατήγγειλε, οι αστυνομικοί, οι οποίοι μετά τον σάλο που προκλήθηκε στα social media τέθηκαν σε διαθεσιμότητα, δεν είχαν κάνει καν τον κόπο να κατέβουν από το περιπολικό.

Η γυναικοκτονία είναι το αποκορύφωμα ενός κύκλου σωματικής και ψυχολογικής κακοποίησης που συνήθως κρατάει χρόνια. Η Χριστίνα Στυλιανίδη κάνει λόγο για κλιμάκωση της βίας που οδηγεί στην αφαίρεση της ζωής: «Ως προς την επαναληπτικότητα του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας, η σταδιακή κλιμάκωσή της σε ένταση και συχνότητα, δημιουργεί ένα βίαιο συνεχές που πολλές φορές καταλήγει σε γυναικοκτονία».

Η κουλτούρα ατιμωρησίας των κακοποιητών, που διαπερνάει την κοινωνία και τα πολλά υποσυστήματά της (εργασία, κοινωνικός περίγυρος, οικογένεια κ.ο.κ.) διαιωνίζει τη βία.

Το γεγονός, όμως, ότι αρκετοί πια μιλάμε για «γυναικοκτονία» και όχι «έγκλημα πάθους» είναι ένα τρομερά σημαντικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Οι τίτλοι που προτάσσουν τον όρο «γυναικοκτονία», ακόμα και σε mainstream συντηρητικά μέσα, είναι σίγουρα μια πικρή «νίκη» που πληρώνεται ακριβά.

Φαίνεται ότι σιγά-σιγά έχει αρχίσει να εισακούεται -σε επίπεδο κοινής γνώμης τουλάχιστον- το ηχηρό μήνυμα που στέλνουν ακτιβιστικές και φεμινιστικές οργανώσεις ανά τον κόσμο για τη νομική αναγνώριση της «γυναικοκτονίας».

Η Χριστίνα Στυλιανίδη υπογραμμίζει τη σημασία που θα είχε μια τέτοια εξέλιξη, λέγοντας ότι «η νομική κατοχύρωση της γυναικοκτονίας ως διακριτού εγκλήματος, το οποίο αποτελεί την πιο ακραία μορφή έμφυλης βίας … και το οποίο τελείται κατά γυναικών για τον λόγο και μόνον ότι είναι γυναίκες … θα μπορούσε να συντελεστεί είτε με προσθήκη αυτοτελούς άρθρου στον Ποινικό Κώδικα, είτε να εισαχθεί ως επιβαρυντική περίσταση του ήδη κωδικοποιημένου στον Ποινικό Κώδικα εγκλήματος της ανθρωποκτονίας».

Όπως λέει η ίδια στο VICE, το γεγονός ότι η επιλογή του θύματος από τον δράστη βασίζεται στην έμφυλη ταυτότητα του πρώτου «μπορεί να θεμελιώσει και έγκλημα με ρατσιστικό/σεξιστικό κίνητρο, δεδομένης της μισογυνικής φύσης του».

Παρά τις διαμαρτυρίες των φεμινιστικών οργανώσεων, οι πρόσφατες αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα δεν περιελάμβαναν τέτοιου τύπου «τομές», αλλά επικεντρώθηκαν κυρίως στην προστασία των ανηλίκων, με αυστηροποίηση των ποινών.

Συγκεκριμένα, προβλέπεται ότι ο βιασμός ανηλίκου επισύρει ισόβια κάθειρξη και το αδίκημα της αποπλάνησης ανηλίκου τιμωρείται ως κακούργημα. Μία ακόμα αλλαγή αφορά την προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας, που όταν τελείται στον χώρο εργασίας, τιμωρείται πλέον με φυλάκιση και διώκεται αυτεπάγγελτα.

VICE Video: Η Βία στις Σχέσεις

Όπως λέει η Χριστίνα Στυλιανίδη, «το ζητούμενο δεν είναι μια μονοδιάστατη αυστηροποίηση των ποινών. Το ζητούμενο πρωτίστως είναι να λειτουργήσει αποτελεσματικά το υπάρχον δικαιϊκό σύστημα και να ενισχυθούν και να ευαισθητοποιηθούν οι αρμόδιες αρχές, όπως και η ίδια η κοινωνία».

Η υποστήριξη -στην πράξη και όχι με ευχολόγια- των επιζωσών έμφυλης βίας είναι επιβεβλημένη. Αυτό που χρειαζόμαστε, όπως λένε και οι ειδικοί, είναι ριζικές αλλαγές στην αντιμετώπιση αλλά και τεράστια έμφαση στην πρόληψη της ενδοοικογενειακής βίας, για να μη θρηνήσουμε άλλα θύματα.

«Δωρεάν νομική συνδρομή, ενίσχυση και αύξηση των δομών φιλοξενίας των θυμάτων ανά την επικράτεια, θεσμικές παρεμβάσεις στην παιδεία και συνεχής εκπαίδευση των αστυνομικών αρχών, των δικαστικών και εισαγγελικών λειτουργών» είναι οι ουσιαστικές παρεμβάσεις που προτείνει η Χριστίνα Στυλιανίδη για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα στη ρίζα του.

Πρέπει οι κρατικοί φορείς και οι νομοθέτες να σκύψουν ουσιαστικά πάνω από το ζήτημα της έμφυλης βίας και να το εξετάσουν σε όλη του την πολυπλοκότητα, για να μην αναγκαστεί καμία άλλη μητέρα να παραλάβει το πτυχίο της κόρης της που πήγε διακοπές και δεν γύρισε πίσω ποτέ, όπως η Γαρυφαλλιά στη Φολέγανδρο.

«Πότε δεν φεύγουν τα νεκρά παιδιά από τα σπίτια τους», είπε εκείνη, δανειζόμενη ένα στίχο του Ρίτσου από τα «Σχήματα Απουσίας» και το αφιέρωσε σε όλες τις μάνες που έχουν χάσει τα παιδιά τους.

Σουρεαλιστικές Φωτογραφίες από Κτίρια Σκεπασμένα με Ηφαιστειακή Στάχτη

Τι Παρίσια, τι Πατήσια: Η Παράνοια της Αναζήτησης Σπιτιού στην Αθήνα

Τι Συνέβη Όταν ο Πραγματικός El Chapo Συνάντησε τον Ηθοποιό που τον Υποδύεται στο "Narcos"

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.