Η Συσκευή του ΜΙΤ που «Ελέγχει» τι Βλέπεις στον Ύπνο σου

Υπάρχει μια διαχωριστική γραμμή μεταξύ του ξύπνιου και της αχαρτογράφητης ζούγκλας που λέγεται ύπνος, την οποία ξεπερνάμε όλοι κάθε βράδυ, όμως σπάνια στεκόμαστε, για να θαυμάσουμε τον παράξενο αυτό μεταιχμιακό κόσμο. Αν το κάνουμε, βλέπουμε ότι είναι γεμάτος παραισθήσεις τόσο υπέροχες, όσο και τρομακτικές. Είναι ένας νοητικός αχταρμάς πραγματικότητας και φαντασίας.

Συνήθως, περνάμε από ένα στάδιο μεταξύ της φάσης εγρήγορσης και της φάσης ύπνου, στον δρόμο προς τον βαθύ ύπνο, μέσα σε λίγα λεπτά. Μπορεί να δούμε «μικρο-όνειρα» την ώρα αυτής της μετάβασης, όμως το περιεχόμενο αυτών των μικρο-ονείρων φαίνεται να είναι τυχαίο και συνήθως δεν το θυμόμαστε, όταν ξυπνήσουμε. Μια ομάδα ερευνητών με επικεφαλής των μεταπτυχιακό φοιτητή του ΜΙΤ, Adam Horowitz, θέλει να το αλλάξει αυτό.

Ο Horowitz και οι συνάδελφοί τους στο Media Lab του ΜΙΤ έχουν αναπτύξει μια σχετικά απλή συσκευή με την ονομασία Dormio, η οποία αλληλεπιδρά με αυτό το μοναδικό στάδιο του ύπνου. Η υπόθεσή τους είναι ότι αυτό το μεταιχμιακό στάδιο μεταξύ ύπνου-ξύπνιου είναι μια πηγή δημιουργικότητας, που συνήθως χάνεται στον ωκεανό του ύπνου. Το σκεπτικό είναι ότι αν καταφέρεις να μπεις σε αυτό το στάδιο και επανέλθεις στη συνειδητότητα, χωρίς να βυθιστείς ακόμη περισσότερο στον ύπνο, θα επωφεληθείς από την έντονα συνειρμική σκέψη που χαρακτηρίζει τα παράξενα μικρο-όνειρα που βλέπουμε κατά τη διάρκεια της μετάβασης στον ύπνο.

Μέχρι στιγμής, ο Horowitz έχει κάνει δοκιμές με το μηχάνημα σε οκτώ ανθρώπους και διαπίστωσε ότι η συσκευή είναι σε θέση να μεγιστοποιήσει με αξιοπιστία τον χρόνο που αφιερώνουν οι χρήστες μεταξύ της φάσης εγρήγορσης και της φάσης ύπνου, καθώς και να διαμορφώσει το περιεχόμενο των μικρο-ονείρων που βλέπουν. Με άλλα λόγια, αυτοί οι ερευνητές του ΜΙΤ έχουν αναπτύξει μια συσκευή χαμηλού κόστους που επιτρέπει στους χρήστες να αλληλεπιδρούν με τον ύπνο.

Η τεχνική ονομασία για αυτήν τη σύντομη περίοδο μεταξύ ύπνου-ξύπνιου είναι «υπναγωγία», η οποία αποτελεί μυστήριο για τους νευροεπιστήμονες. Ο λόγος για αυτό είναι ότι ο καθορισμός του πότε κοιμάται πράγματι κάποιος διχάζει τους επιστήμονες. Είναι σαν να προσπαθείς να καθορίσεις πότε κάποιος είναι «πραγματικά» νεκρός: Όταν σταματάει να χτυπά η καρδιά, όταν σταματάει να έχει συνείδηση του περιβάλλοντος ή όταν σταματούν τα κύτταρα να αναπαράγονται;

Το σίγουρο είναι, όμως, ότι η υπναγωγία είναι ένα φυσικό φαινόμενο που σχεδόν όλοι μας συναντάμε κάθε βράδυ.

«Οι υπναγωγικές εικόνες ή ψευδαισθήσεις είναι μια φυσιολογική κατάσταση συνειδητότητας στη μετάβαση από τη φάση εγρήγορσης στη φάση ύπνου», μου είπε μέσω email ο Valdas Noreika, ψυχολόγος στο Cambridge, ο οποίος δεν συμμετείχε στη δημιουργία του Dormio. Σε αντίθεση με άλλες καταστάσεις ύπνου που επιτρέπουν τη συνειδητότητα, όπως τα συνειδητά όνειρα στη διάρκεια του ύπνου REM, η υπναγωγία δεν απαιτεί ειδική εκπαίδευση, για να επιδράσει. Είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο που αποτελεί φυσικό μέρος του κιρκάδιου ρυθμού.

«Το μεγάλο ερώτημα είναι κατά πόσο γινόμαστε πιο δημιουργικοί σε αυτήν την κατάσταση συνειδητότητας και γιατί σε ορισμένες περιπτώσεις η υπναγωγία οδηγεί σε βαθύ ύπνο με όνειρα, ενώ σε άλλες, σε ύπνο χωρίς όνειρα», πρόσθεσε ο Noreika.

Ο προσδιορισμός του τι ακριβώς είναι η υπναγωγία είναι δύσκολος, καθώς οι άνθρωποι σε αυτήν την κατάσταση παρουσιάζουν συμπεριφορές που χαρακτηρίζουν ταυτόχρονα τον ύπνο και τη φάση εγρήγορσης, τόσο από τη δική τους σκοπιά όσο και των άλλων γύρω τους. Από τεχνική άποψη, η υπναγωγία εμφανίζεται στη διάρκεια του πρώτου σταδίου του ύπνου, ακόμη και αν οι άνθρωποι που ξυπνάνε σε αυτό το διάστημα αναφέρουν μερικές φορές ότι δεν κοιμούνταν ή ακόμη και αν ήταν σε θέση να απαντήσουν σε κάποιον που τους μιλούσε. Επιπλέον, οι άνθρωποι που ξυπνούν από την υπναγωγία, αναφέρουν πολλές φορές έντονες οπτικές και ακουστικές ψευδαισθήσεις ή μικρο-όνειρα, όμως, όπως συμβαίνει και με τον ίδιο τον ύπνο, το τι ακριβώς θεωρείται «όνειρο» είναι ένα ακόμη αμφιλεγόμενο ζήτημα για τους νευροεπιστήμονες.

Αυτές οι παράξενες εμπειρίες εξηγούν γιατί η υπναγωγική συνειδητότητα έχει υπάρξει μια πολυπόθητη κατάσταση για μερικά από τα πιο λαμπρά επιστημονικά και καλλιτεχνικά μυαλά της Ιστορίας. Οι Thomas Edison, Edgar Allen Poe, Vladimir Nabokov, Mary Shelley, Albert Einstein, Salvador Dali, August Kekule και Richard Wagner, όλοι τους εξέφρασαν τον ενθουσιασμό τους για την υπναγωγία και ισχυρίστηκαν ότι η εμπειρία τους σε αυτήν τη ζώνη του λυκόφωτος του νου οδήγησε σε ξαφνικές εκρήξεις δημιουργικότητας και πνευματικής διαύγειας. Η ιδέα ότι «η συνειδητή πρόσβαση σε υποβόσκουσες, ασυνείδητες δυνάμεις» είναι η ρίζα της δημιουργικότητας, επαναδιατυπώθηκε με πιο επιστημονικό τρόπο από τον βραβευμένο με Νόμπελ βιοφυσικό Eric Kandel, στη δεκαετία του ’90.

Σε κάθε περίπτωση, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς τους ιδιοφυείς ανθρώπους βρήκαν διάφορα κόλπα για να επιφέρουν την κατάσταση της υπναγωγικής συνειδητότητας κατά βούληση, με σκοπό να καρπωθούν τα δημιουργικά της οφέλη.

VICE Video: Αυτό το Ναρκωτικό Είναι πιο Θανάσιμο από την Ηρωΐνη

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Το πιο διάσημο παράδειγμα σκόπιμα επαγόμενης υπναγωγίας είναι μάλλον το κόλπο με τα χαλύβδινα σφαιρίδια του Thomas Edison. Σύμφωνα με πιθανώς αποκρυφιστικές ιστορίες, ο Edison κατάφερνε να επέλθει σε κατάσταση υπναγωγίας με το να αποκοιμιέται κρατώντας χαλύβδινα σφαιρίδια στο χέρι. Καθώς τον έπαιρνε ο ύπνος, οι μύες του χαλάρωναν και αναπόφευκτα, τα σφαιρίδια του έπεφταν στο πάτωμα, με τον ήχο της πτώσης τους να τον επαναφέρει στον ξύπνιο. Στη διάρκεια αυτών των σύντομων μικρο-ύπνων, ο Edison δεν έπεφτε ποτέ σε βαθύ ύπνο και βίωνε τις παράξενες ψευδαισθήσεις που χαρακτηρίζουν την υπναγωγία.

«Όλοι αυτοί οι μεγάλοι στοχαστές εκθείαζαν αυτήν την κατάσταση του νου, όπου ο κόσμος ξεκινάει να διαλύεται, όμως εξακολουθείς να έχεις συνείδηση της μετάβασής σου στην ασυνειδησία και οι αναμνήσεις αναμιγνύονται με ψευδαισθήσεις», μου είπε τηλεφωνικώς ο Horowitz. «Η υπναγωγία είναι τέλεια, όμως ο καλύτερος τρόπος που κατάφερε ποτέ κανείς να την προκαλέσει ήταν με το να του πέφτει από το χέρι ένα χαλύβδινο σφαιρίδιο».

Το Dormio, το οποίο σχεδιάστηκε στο πλαίσιο μιας ευρύτερης πρωτοβουλίας του Media Lab του ΜΙΤ με σκοπό την αλληλεπίδραση με τον ύπνο, είναι ουσιαστικά μια εξέλιξη του 21ου αιώνα της τεχνικής που ανέπτυξε ο Edison.

Έχουν κατασκευαστεί δύο παραλλαγές του Dormio και ο Horowitz είπε ότι εκείνος και οι συνάδελφοί του δουλεύουν τώρα πάνω στην τρίτη. Η πρώτη γενιά Dormio αποτελούνταν από έναν μικροελεγκτή Arduino τοποθετημένο σε ένα γάντι με μικρό αισθητήρα πίεσης στην παλάμη, τον οποίο ο Horowitz σχεδίασε με τους συναδέλφους του Ishaan Grover, Sophia Yang και Pedro Reynolds Cuéllar.

Ο χρήστης φοράει το γάντι προτού πέσει για ύπνο και σφίγγει το χέρι του σχηματίζοντας γροθιά και ασκώντας πίεση στον αισθητήρα. Ταυτόχρονα, αισθητήρες ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος (EEG) μετρούν την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου. Όταν οι αισθητήρες του χεριού και του κεφαλιού αντιληφθούν ότι οι μύες του χρήστη ξεκινούν να χαλαρώνουν και τα εγκεφαλικά κύματα αλλάζουν σταδιακά, καθώς εκείνος βυθίζεται στον ύπνο, ενεργοποιείται ένα ρομπότ Jibo που βρίσκεται κοντά, το οποίο λέει μια προγραμματισμένη φράση. Αυτή η φράση έχει ως στόχο να επηρεάσει τον εγκέφαλο του ανθρώπου που κοιμάται, έτσι ώστε να αλλάξει το περιεχόμενο του ονείρου του, βάσει του τι είπε το ρομπότ Jibo.

Ωστόσο, υπάρχουν αρκετά προβλήματα με αυτό το μηχάνημα. Καταρχάς, οι συσκευές EEG είναι ακριβές και είναι πολύ περίπλοκο να ερμηνευτούν σωστά τα σήματά τους. Επιπλέον, οι αισθητήρες της παλάμης είχαν μόνο δύο λειτουργίες –on και off– παρόλο που η έναρξη του ύπνου είναι μια σταδιακή μετάβαση.

Για να αντιμετωπιστούν αυτές οι δυσκολίες, ο Horowitz και οι συνάδελφοί του σχεδίασαν μία νέα έκδοση του Dormio, στην οποία οι αισθητήρες της παλάμης αντικαταστάθηκαν από αισθητήρες κάμψης, οι οποίοι μετρούν τις κινήσεις των μυών πολύ πιο αναλυτικά. Αυτό σημαίνει ότι οι ερευνητές μπορούν να παρακολουθήσουν έναν χρήστη να βυθίζεται σταδιακά στον ύπνο, μετρώντας την απώλεια της ενεργητικότητας των μυών του. Επίσης, αντικατέστησαν το EEG με απλούστερα βιοσήματα, όπως τον καρδιακό παλμό, ενώ το ρομπότ Jibo έδωσε τη θέση του σε μια εφαρμογή για smartphone.

Ο Horowitz είπε ότι η τρίτη γενιά θα λειτουργεί μόνο με την παρακολούθηση της κίνησης των βλεφάρων στα άτομα που κοιμούνται. Ο στόχος είναι να γίνει το Dormio όσο το δυνατόν περισσότερο εύχρηστο, φθηνό και μη παρεμβατικό, έτσι ώστε να μπορεί να κοιμηθεί ευκολότερα ο χρήστης την ώρα που το χρησιμοποιεί.

Ο Horowitz δοκίμασε την πρώτη έκδοση του Dormio σε έξι εθελοντές του ΜΙΤ. Οι συμμετέχοντες έπρεπε να επισκεφτούν το εργαστήριο ένα απόγευμα και να ξαπλώσουν σε έναν καναπέ, για να κοιμηθούν. Καθώς τους έπαιρνε ο ύπνος, το ρομπότ Jibo έλεγε μία από τις δύο φράσεις: «Μην ξεχάσεις να σκεφτείς τον λαγό» ή «Μην ξεχάσεις να σκεφτείς το πιρούνι». Όταν το σύστημα Dormio διαπίστωνε ότι οι συμμετέχοντες ξεκινούσαν να βυθίζονται στον ύπνο, το ρομπότ έλεγε το όνομά τους, ακολουθούμενο από τη φράση, «σε παίρνει ο ύπνος».

Αυτό είναι κάτι αντίστοιχο με τα χαλύβδινα σφαιρίδια που έπεφταν από το χέρι του Edison, όμως ο σκοπός του Dormio δεν είναι να ξυπνήσει εντελώς το άτομο που κοιμάται. Αντ’ αυτού, το σύστημα στοχεύει στο να εμποδίσει τον χρήστη να βυθιστεί περισσότερο στον ύπνο, υπάγοντάς τον σε μια διαρκή κατάσταση υπναγωγίας. Μόλις οι εθελοντές έπεφταν σε υπναγωγία, το ρομπότ Jibo τους ρωτούσε τι σκέφτονταν και κατέγραφε τις απαντήσεις τους.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του Horowitz, τα οποία θα παρουσιαστούν σύντομα στο συνέδριο Computer-Human Interface στο Μόντρεαλ, αν και δεν θυμούνταν όλοι οι συμμετέχοντες τι είχαν πει στο ρομπότ, όλοι τους «θυμούνταν και ανέφεραν ότι είχαν δει τη λέξη ενεργοποίησης, όσο βρίσκονταν στο ονειρικό στάδιο, κάτι που δείχνει ότι η δημιουργία και η ανάκληση ερεθισμάτων στο εν λόγω στάδιο ήταν επιτυχημένη».

«Αυτό σημαίνει ότι διαθέτουμε κατά κάποιον τρόπο μια λειτουργική μέθοδο για τον έλεγχο των ονείρων», μου είπε ο Horowitz.

Όμως το Dormio δεν έχει να κάνει μόνο με τον χειρισμό των ονείρων. Ο Horowitz ήθελε να δει αν η συνειδητή πρόσβαση στα μικρο-όνειρα θα οδηγούσε σε αυτήν την έκρηξη δημιουργικότητας που ήταν τόσο περιζήτητη για τον Edison και άλλους.

Όταν οι συμμετέχοντες στο πείραμα του Horowitz τελείωσαν τρεις συνεδρίες στο Dormio, τους ανατέθηκε μια δοκιμασία «Εναλλακτικών Χρήσεων», την οποία ο Horowitz περιέγραψε ως «κλασικό τεστ δημιουργικότητας». Όπως υποδηλώνει και η ονομασία του, το τεστ ζητούσε από τους συμμετέχοντες να φανταστούν εναλλακτικές χρήσης της λέξης που άκουσαν, είτε αυτή ήταν ο λαγός είτε το πιρούνι. Οι εθελοντές κλήθηκαν επίσης να γράψουν μια δημιουργική ιστορία με βάση αυτήν τη λέξη.

Παρόλο που η δημιουργικότητα φημίζεται για τη δυσκολία της να μετρηθεί με αντικειμενικό τρόπο, τα αποτελέσματα από τις ομάδες ελέγχου και τα τεστ του Dormio έδειξαν σημάδια ενίσχυσης της δημιουργικότητας στους εθελοντές του Horowitz. Αφιέρωσαν 158 δευτερόλεπτα παραπάνω, κατά μέσο όρο, στη δημιουργική τους ιστορία, αμέσως μετά την υπναγωγία, ενώ πέντε από τους έξι εθελοντές είχαν καλύτερες επιδόσεις στη δοκιμασία εναλλακτικών χρήσεων, μετά τη χρήση του Dormio, σε σχέση με τις επιδόσεις τους στο τεστ ελέγχου. Στην αυτοαξιολόγηση, τέσσερις από τους πέντε εθελοντές είπαν ότι ένιωθαν πως οι ιδέες που γεννήθηκαν στη διάρκεια της υπναγωγίας ήταν δημιουργικές.

«Οι ιδέες δεν έρχονταν από εμένα, απλώς περνούσαν από το κεφάλι μου», ανέφερε ένας εθελοντής. «Ένιωθα ότι δεν βρισκόμουν πουθενά, σαν να ήμουν σε έναν χώρο που δεν υπάρχει, όπου βρίσκονται όλες αυτές οι ιδέες και μου φαινόταν απόλυτα λογικό να βρίσκονται αυτές οι ιδέες στο πουθενά».

«Ο λόγος που υπάρχουν αυτοί οι διαφορετικοί τρόποι επεξεργασίας πληροφοριών, είναι επειδή ο εγκέφαλος δεν είναι ίδιος κατά την έναρξη του ύπνου», μου είπε ο Horowitz. «Χάνεις πολλή από τη λειτουργία των μετωπικών σου λοβών, πράγμα που σημαίνει ότι λειτουργείς πολύ συνειρμικά, χάνεις την αίσθηση του εαυτού, την αίσθηση του χρόνου, την αίσθηση του χώρου και σου είναι πολύ πιο εύκολο να έχεις αποκλίνουσες σκέψεις, κάτι που συνδέεται άμεσα με την εύρεση πρωτοποριακών και περίεργων λύσεων, τις οποίες θα αγνοούσες, αν ήσουν σε κατάσταση εγρήγορσης».

Η ιδέα της αλληλεπίδρασης με τα όνειρά μας με στόχο τη φυσική ενίσχυση της δημιουργικότητας είναι ελκυστική, όμως εξακολουθεί να αποτελεί ένα ανερχόμενο πεδίο έρευνας, που απαιτεί πολύ περισσότερες δοκιμές. Ο Horowitz δοκιμάζει τη δεύτερη γενιά της συσκευής Dormio σε μια μεγαλύτερη ομάδα εθελοντών, για να κατανοήσει πραγματικά πώς η συσκευή επηρεάζει την υπναγωγία. Εκτός από τη λήψη περισσότερων δεδομένων από ανθρώπους, ο ίδιος και οι συνεργάτες του εργάζονται επίσης για την ανάπτυξη μιας ακόμη λιγότερο παρεμβατικής έκδοσης του Dormio, η οποία θα ανιχνεύει την έναρξη της υπναγωγίας μόνο με την παρακολούθηση της κίνησης των βλεφάρων.

Εν τω μεταξύ, άλλοι ερευνητές, όπως ο Noreika, προσπαθούν να ανακαλύψουν ποιοι είναι οι νευρικοί μηχανισμοί πίσω από την υπναγωγία. Είναι δύσκολο να αναλυθεί αυτό το φαινόμενο, καθώς τα αποτελέσματά του ποικίλλουν, περιλαμβάνοντας από έντονες ψευδαισθήσεις και όνειρα, μέχρι τη νοητική παρουσία φράσεων που δεν έχουν να κάνουν με τις σκέψεις ενός ατόμου προτού κοιμηθεί.

«Αν και οι νευρικοί μηχανισμοί που ενεργοποιούνται κατά την υπναγωγία δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς, φαίνεται ότι έλεγχος της εισόδου αισθητηριακών ερεθισμάτων από τον άκαμπτο μετωπιαίο λοβό ελαττώνεται κατά την κατάσταση υπνηλίας, κάτι που οδηγεί στη δημιουργία απρόβλεπτων αισθητηριακών εμπειριών», μου είπε ο Noreika.

Παρόλα αυτά, η υπναγωγία φαίνεται να συνδέεται με τις εμπειρίες ενός ατόμου. Αυτό σημαίνει ότι μερικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν περισσότερες πιθανότητες να βιώσουν γλωσσικά φαινόμενα από ό,τι οπτικές ή ακουστικές ψευδαισθήσεις, λόγου χάρη. Το 2015, ο Noreika ήταν επικεφαλής μιας περιπτωσιολογικής μελέτης, στην οποία ένας συνταξιούχος καθηγητής λογοτεχνίας τον επισκέφτηκε στο εργαστήριό του για δέκα συνεδρίες, κατά τις οποίες ο καθηγητής έπρεπε να κοιμηθεί και να αναφέρει τις εμπειρίες του την ώρα που αποκοιμιόταν. Στη διάρκεια αυτών των συνεδριών, ο καθηγητής είπε ότι εισήχθη σε κατάσταση υπναγωγίας που χαρακτηριζόταν από «έντονες γλωσσικές παρεμβάσεις, συμπεριλαμβανομένων κατασκευασμένων λέξεων από ξένες γλώσσες». Όπως επεσήμανε ο Noreika, «Πιθανώς, άτομα χωρίς εκτεταμένες γλωσσικές γνώσεις δεν θα βιώσουν τέτοιες παρεμβάσεις».

Ο Horowitz περιέγραψε παρόμοιους δεσμούς μεταξύ των υπναγωγικών εμπειριών των εθελοντών του κατά τη διάρκεια των συνεδριών με το Dormio και κατά τη φάση εγρήγορσης. Για παράδειγμα, όταν ένας από τους συμμετέχοντες άκουσε τη λέξη «πιρούνι», αυτό τον έκανε να μουρμουρίσει «τα πιρούνια είναι αποικιοκρατία».

«Τον ρώτησα για αυτό, όταν ξύπνησε», μου είπε ο Horowitz. «Είπε, “Στο σπίτι τρώω το φαγητό με τα χέρια, ενώ εδώ έχω ένα κοφτερό, παγωμένο μεταλλικό όργανο που χρησιμοποιώ, για να καρφώσω το φαγητό που βάζω μέσα μου. Κατά κάποιον τρόπο, αυτό είναι μια μορφή αποικιοκρατίας”. Είπε ότι πάντα το σκεφτόταν αυτό για τα πιρούνια, αλλά ποτέ δεν φανταζόταν ότι το πίστευε. Η ιδέα ότι μπορείς να αποκτήσεις πρόσβαση στη γνωστική λειτουργία που σου επιτρέπει να δεις τον εαυτό σου με αυτήν την τεχνολογία, είναι πολύ συναρπαστική για εμένα».

To άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Motherboard.

Περισσότερα από το VICE

Έτσι Ήταν η Ελλάδα και ο Κόσμος το 1994, την Τελευταία Φορά που η ΑΕΚ Έπαιρνε Πρωτάθλημα

Ο Milo Yiannopoulos Δεν Μπορεί να Κυκλοφορήσει Χωρίς να τον Αποκαλέσουν «Ναζιστικό Απόβρασμα»

87 Μέρες, 23 Ώρες, 2 Λεπτά και 39 Δευτερόλεπτά στον Ευαγγελισμό Μεταξύ Ζωής και Θανάτου