Ook in Kuregem slaat de gentrificatie toe

Op weg naar de les liep ik vaak langs een gebouw in het Anderlechtse Kuregem, met een heleboel affiches erop. Daarop stond in grote letters “Promoteur, à ta tour d’avoir peur”, ofwel “Ontwikkelaar, uw beurt om bang te zijn. In november 2021 vond hier, aan de oever van het kanaal nabij het Biestebroeck Bekken, een verzetsactie tegen gentrificatie plaats. Een aantal plaatselijke bewoners en activisten bezetten een gebouw, dat projectontwikkelaars met de grond gelijk wilden maken. De beweging werd geleid door de Foyer de Résistance en wilde het A'Rive-project (voorheen Key West) aan de kaak stellen. A’Rive wil dit gebouw vervangen door een enorme woontoren, waarvan de prijs per vierkante meter volgens de aangekondigde prijs minstens 2.700 euro zal bedragen. 

Triest, maar niet verrassend. Gentrificatie in Brussel is niets nieuws, kijk maar naar sommige wijken in Molenbeek of Sint-Gillis. Dit gezegd zijnde, vroeg ik mij af wat de bewoners van de wijk er zelf van dachten en hoe dit project hun leven zou beïnvloeden. Om een antwoord te krijgen op mijn vragen, sprak ik met verschillende inwoners van Kuregem: Ali (opvoeder in Molenbeek), Nordine (opvoeder in Anderlecht), Ahmed (coördinator van het jeugdhuis in Anderlecht) en Ilham (secretaris en leider van het jeugdhuis in Anderlecht).

VICE: Hoe lang woon je al in deze buurt?
Ali: Sinds mijn geboorte, al 33 jaar dus. Ik waardeer deze omgeving, ik voel me hier goed. Ook al zijn hier alle normale problemen die er in een buurt zijn, dit is mijn thuis. Er is veel solidariteit en onderlinge hulp, iedereen kent elkaar. Het is een klein dorp.

Zie je de gentrificatie toenemen?
Ja, dat zie je aan de werken die hier gaande zijn. Ik woon op de Bergensesteenweg en achter mijn huis zijn ze veel aan het bouwen. Je kunt echt zien dat de buurt getransformeerd wordt. Het is jammer dat ze woningen bouwen terwijl er een duidelijk gebrek is aan ontmoetingsplaatsen en speelplaatsen voor kinderen. In Les Goujons hebben ze bijvoorbeeld een hele speelplaats verwijderd om er een nieuwe appartementsblok neer te zetten. Dat is absurd. Zoals we zagen bij Covid, hebben mensen echt behoefte aan ruimtes buitenshuis. Het Gewest is momenteel ook gevels van verschillende sociale woningen aan het schilderen of renoveren, zodat ze er goed uitzien voor de nieuwe gebouwen... 

Hoe zal de komst van het A'Rive project of gentrificatie een impact hebben op het leven hier in de buurt?
Voor mij zal er niets veranderen. Ze bouwen mooie flats voor mensen die het zich kunnen veroorloven, maar deze mensen voegen geen waarde toe aan de buurt. Het zal een plaats worden die verdeeld is tussen de oude inwoners - de kwetsbare mensen - en een hele nieuwe groep mensen die rechten opeist zonder eerst de context van de anderen proberen te begrijpen. 

Zijn er mensen die uit de buurt vertrekken? 
Natuurlijk vertrekken de armere mensen hier, eigenaars worden zelfs aangemoedigd om hun huizen te verkopen. Ik zeg altijd tegen mensen dat ze hun huis nu niet moeten verkopen omdat het over 5 jaar twee keer zoveel waard zal zijn. Alleen dit al is een politiek idee. Ze proberen Brussel meer en meer over te nemen. Kijk naar Antoine Dansaert: 15 jaar geleden woonden daar allemaal buitenlanders. Maar de stad vond dat ze dit gebied moesten terugnemen, omdat het een belangrijke verkeersader is naar het

centrum van de stad. Dus kochten ze alles op en openden ze er de Walvis en dat soort zaken. Op een bepaald moment kregen Vlamingen zelfs bonussen van hun gewest om een huis in Brussel te kopen. Waarom? Omdat ze ruimte willen terugwinnen.

Hoe kan het probleem van gentrificatie worden aangepakt? 
We gaan er niets aan kunnen doen. Je moet pragmatisch zijn, ze gaan die woontoren bouwen. Misschien niet meteen, maar uiteindelijk zal hij er staan. Het zijn de politieke autoriteiten die de kaarten in handen hebben. Zolang er geen politieke wil is om te weigeren, zal die toren er komen. Daarna kunnen er natuurlijk burgeracties zijn die dingen in gang kunnen zetten, maar ik geloof daar niet echt in. Zolang we niet echt beginnen te dreigen of aan hun geld raken, kunnen we niets doen. 

VICE: Hoe lang woon je al in Kuregem?
Nordine. Ik ben hier geboren. In Brussel is het een echte luxe om langs het kanaal of op een plaats als het kanaal te wonen, dus ik begrijp dat er mensen uit de middenklasse zijn die hier willen komen wonen. Maar wat ik leuk vind aan deze buurt is meer dan dat. Hier wonen mijn buren, mijn familie, mijn school, hier zijn de plaatsen waar ik als kind gespeeld heb... Hier speelt zich eigenlijk mijn hele leven af. Ik idealiseer mijn buurt niet, ik idealiseer de plek waar ik geboren en getogen ben. Als ik in Ukkel was geboren aan de rand van het Zoniënwoud, zou ik waarschijnlijk hetzelfde geantwoord hebben.

 Zie je de gentrificatie toenemen?
Ja, je kunt het duidelijk zien langs het kanaal. Niet iedereen vindt het mooi. Dat gezegd zijnde, we vragen al jaren om verandering in onze buurt. Als je het Goujons gebouw bijvoorbeeld vergelijkt met de oude gebouwen, dan bestaat er gewoon geen twijfel over. De mensen hier willen wel luxe woningen, maar ze willen er zelf in leven. Een ander voorbeeld is een nieuw project dat langs het kanaal is ontstaan: Brussels Beer Project. In principe is het gewoon een brouwerij die ethische bieren verkoopt. Maar wij wilden hier geen brouwerij. We wilden diezelfde ruimte behouden, maar  er een sportcentrum, een huiswerkschool of een jeugdcentrum van maken. Ik wil niet voor iemand anders spreken, maar ik denk niet dat er iemand hier in Kuregem blij is dat ie een ethisch biertje kan drinken voor 3,5 euro. Alles draait om de middenklasse aantrekken om in deze  buurt te komen wonen, die projecten zijn er niet voor ons. 

Waarom is dit zo problematisch?
Enerzijds zal de gentrificatie ervoor zorgen dat sommige bewoners vertrekken. Maar anderzijds is het ook een kans voor de mensen hier om eindelijk in meer waardige omstandigheden te leven. Het is lastig, maar over het algemeen denk ik dat de meeste mensen goede huisvesting willen en dat Kuregem zich verder ontwikkelt. We wonen hier al 40 of 50 jaar en klagen al een hele tijd over het gebrek aan een speeltuin, een zwembad of gewoon een plek om te sporten. Wij willen dat deze wijk aangenamer en waardiger wordt, met meer groen en fatsoenlijke woningen, waarbij rekening wordt gehouden met de behoeften van de bewoners. Eigenlijk is het heel eenvoudig: wij willen een vervanging van de leefruimte, niet van de inwoners.

Heb je deelgenomen aan verzetsacties? 
Ja, ik ben er volledig bij betrokken. Ik neem zelf deel en steun de mensen die gebouwen kraken om ze te bezetten om culturele of politieke redenen. Maar ik ben het niet helemaal eens met wat deze activisten zeggen. Als ze zingen "Nee tegen luxewoningen", ben ik het daar bijvoorbeeld niet mee eens. Ik wil luxewoningen. Ik denk dat dat alles is waar de mensen in de buurt hier over dromen. Ik ben voorstander van luxewoningen, maar aan een redelijke huurprijs. Ik ben tot het besef gekomen dat de mensen die "Nee tegen luxewoningen" roepen meestal wit zijn en niet beseffen dat zij in zekere zin zelf deelnemen aan gentrificatie door zulke dingen te zeggen. Als een wit persoon uit de buurt moet verhuizen, zal die zeker niet in aanraking komen met de huisvestingsdiscriminatie waarmee zwarten, Arabieren en Roma mee te maken krijgen van zodra zij op zoek gaan naar een nieuwe woning. Ik ben me bewust van klassenverhoudingen, maar voor mij persoonlijk lossen ze mijn problemen niet op.

Wat moet er volgens jou dan gebeuren? 
Ik ben dus voor die woontorens, maar we moeten een oplossing vinden voor de allerarmsten. Ik vind dat de gemeente mede-eigenaar moet zijn van de nieuwe gebouwen die er komen en dat er sociale woningen in moeten worden voorzien. En een plafondbedrag op de huurprijs lijkt mij ook niet onbelangrijk. Wat wij vragen, zijn nieuwe luxewoningen met een maximale huurprijs van 20% - 25% van het salaris van de huurders, of een huurprijs van maximaal 700 euro, of een huurprijs waarbij je na 30 jaar eigenaar kunt worden. Ik weet het niet, ik geef hier nu 3 ideeën zonder ook maar iets af te weten van de vastgoedmarkt, maar wat ik wil zeggen is dat het mogelijk is om de mensen in de buurt een fatsoenlijke huisvesting te geven en hen tegelijk een eerlijke huur te laten betalen.

Hoe lang woont u hier al? 
Ahmed: Ik woon al sinds mijn zesde in Kuregem, sinds ik in België ben aangekomen. Wat ik hier leuk vind is de multiculturaliteit en het feit dat je overal vlakbij bent: de stad, Zuidstation, de Abattoir, enz. En bovenal de gesprekken, de mensen... 

Ilham: Ik ben in deze buurt opgegroeid en 4 jaar geleden ben ik verhuisd. Maar ik werk hier wel nog steeds. Wat ik leuk vind aan Kuregem zijn de bewoners, we kennen elkaar allemaal. Mensen zeggen dat het een gevaarlijke buurt is, maar dat is het helemaal niet het geval, ik voel me hier veiliger dan in mijn nieuwe buurt. Als er een probleem is of als er iets op straat gebeurt, weet je zeker dat er mensen zullen ingrijpen. 

Zie je de gentrificatie toenemen?
Ahmed: Natuurlijk, kijk naar het contrast tussen het jeugdcentrum en de prachtige flats die ernaast zijn gebouwd, het is vrij duidelijk. Voor mensen die deze buurt al lang kennen, zoals ik, zijn de veranderingen overduidelijk en echt brutaal. Toen we hier in de jaren '60 en '70 kwamen, was het hier echt een getto. Er waren vervallen huizen en er werd hier niks vernieuwd of gerepareerd. Er is van alles gebeurd om daar verandering in te brengen: rellen, branden, ongelukken… Maar er is nooit iets aan gedaan. Tot de mensen genoeg hadden van de slordigheid. En toen besloot Charles Picqué, voormalig minister-president van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, eind jaren negentig om de Belgisch-Belgische burgers terug te brengen naar de volkswijken. Als gevolg daarvan begon alles langs het kanaal er veel beter uit te zien dan voorheen. De industrieën verloren hun adem en vertrokken, grote lege gebouwen bleven achter. In plaats daarvan bouwden ze nieuwe, mooie witte huizen. De straten en het kanaal zijn nu veel schoner en er is zelfs een brug die gesloten werd omdat die dreigde in te storten - iets wat ons nooit verteld is vóór de komst van deze nieuwe middenklasse. Vanaf het begin van de jaren 2000, begonnen mensen de buurt te bezoeken. Ze werden aangemoedigd om hier te kopen en te wonen. En uiteindelijk arriveerde deze nieuwe mensen, zonder ooit de mening van de buurtbewoners te vragen. 

Op welke manier zal A'Rive of gentrificatie in het algemeen uw leven in deze buurt beïnvloeden?
Ilham: Het is toch te gek voor woorden dat we enerzijds flats hebben van 2.700 euro per vierkante meter en anderzijds mensen die in onleefbare woningen moeten wonen. Mensen hebben nu al niet genoeg geld, dit zal het alleen maar erger maken. Mensen zullen op straat belanden. En ik denk dat het ook een negatief effect zal hebben op jongeren. Psychologisch zal het hen zeker beïnvloeden, zij zullen tegen zichzelf zeggen: "Kijk, dit zijn succesvolle mensen, dit stadium zullen wij nooit bereiken”. Er is een te groot verschil tussen hen en ons. Het zal hen ontmoedigen. Als zij mensen zouden zien die op hen lijken, die net als hen zijn opgegroeid in Kuregem en nu in mooie huizen en flats wonen, dan zouden zij er zelf ook in kunnen geloven.

Ahmed: Het zal alleen maar problemen geven. Sommige mensen zullen hun huur niet meer kunnen betalen, anderen zullen zich niet meer kunnen oriënteren en er zullen spanningen ontstaan tussen de verschillende bewoners. We zien het nu al gebeuren, de spanningen beginnen nu al te ontstaan. In feite ben je hier geboren, hier opgegroeid, en dan op een gegeven moment doen ze je beseffen dat dit niet langer jouw buurt is. Ze eigenen zich de buurt opnieuw toe. En dan zullen wij als jeugdcentrum zeker een nieuw publiek verwelkomen, maar de meeste mensen uit deze nieuwe, rijkere bevolking gaan niet met elkaar om. Er is geen uitwisseling tussen hen en ons. Onze buren komen bijvoorbeeld thuis in hun eigen auto, trekken het hek achter zich dicht en blijven vervolgens in hun eigen wereldje. We zien deze mensen nauwelijks op straat, ze zijn er eigenlijk alleen voor de accommodatie. 

Heb je weet van verzetsacties? 
Ahmed: Ik heb een petitie ondertekend, maar door tijdgebrek kon ik helaas niet deelnemen aan vergaderingen of wat dan ook. Een vriend van me die deel uitmaakt van het collectief heeft me erover ingelicht, maar ik moet zeggen dat de informatie in Anderlecht een ramp is. Je moet de informatie zelf gaan halen, maar de bewoners hebben daar geen tijd voor.

Ilham: Ik zou zelfs zeggen dat de bewoners van de wijk bang zijn. Onze gemeenschap is zo, ze hebben geleerd om bang te zijn voor de autoriteiten. De mensen hier zijn op hun hoede voor dit soort acties omdat zij denken dat zij gearresteerd of uit hun huis gezet kunnen worden. En dan heb je mensen die denken dat het duidelijk niets zal veranderen. Ze luisteren toch niet naar ons, dus waarom zouden we iets doen? 

Ik begrijp het, een vrij fatalistisch besluit…
Ahmed: We moeten proberen meer mensen uit de buurt mee te krijgen. Het is ingewikkeld. Zowel de mentaliteit van de mensen als die van politici moet veranderen. En het is ook een typisch Belgisch probleem, elke keer als er een wissel van de meerderheid komt, wordt er een nieuwe persoon gekozen met zijn of haar eigen beleid die de doelstellingen opnieuw verandert.

Volg VICE België ook op Instagram.