Sanne schreef een boek over liefde, rouw en haar depressieve moeder

De relaties met je familie, je vrienden, je romantische partners en vooral de relatie met jezelf. Volgens journalist en schrijver Sanne van Rij (26) zijn het de mooiste, en tegelijkertijd de ingewikkeldste verbindingen. 

Van Rij groeide op met een moeder met een depressie en psychose, die ze als tiener verloor aan zelfdoding. Ze schreef het boek Ik weet zeker dat het liefde was, waarin ze probeert te begrijpen hoe de moeizame, maar liefdevolle relatie met haar moeder haar gevormd heeft en haar relaties met anderen beïnvloedt. 

VICE sprak haar over haar boek en over haar zoektocht naar hoeveel invloed de ene relatie op de andere heeft. 

VICE: Hoe was het om op te groeien met een moeder met een depressie? 
Sanne van Rij: Mijn moeder was heel lang heel depressief en ik ben haar verloren aan zelfdoding toen ik 15 was. Het kan best wel lastig zijn om samen te leven met iemand die psychisch kwetsbaar is. Natuurlijk wist ik wel dat mijn moeder van me hield, maar als iemand er niet op een conventionele manier voor je kan zijn, is het best lastig om dat te voelen. Vandaar de titel van mijn boek: Ik weet zeker dat het liefde was. 

Ze was manisch depressief, dus soms ging het goed en soms heel slecht. In periodes dat het beter ging beloofde ze me soms dingen, zoals dat we  samen zouden gaan winkelen, of uit eten. En dan ging dat uiteindelijk niet meer door, omdat ze zich slecht voelde. Als kind vond ik het heel moeilijk om me daarin te verplaatsen. Ik vroeg me af waarom het haar niet lukte. Het lijkt zo laagdrempelig om even naar de stad te gaan, maar dat is het niet voor iemand met een depressie. Mijn moeder was vaak heel verdrietig, en dan ging ze vroeg naar bed. Daardoor had ik het gevoel dat er weinig aandacht was voor mijn wereld. Als ik bij vriendinnen thuis kwam zag ik hoe een ‘normale’ relatie eruitzag. Hun ouders hadden wel energie om te vragen naar hun dochters. 

Was je dan jaloers op je vriendinnen? 
Ja. Ik verlangde naar die simpele dingen. Ik vond het bijvoorbeeld fantastisch om met mijn moeder naar La Place te gaan voor een broodje roomkaas en een smoothie. Dat vond ik zo’n fijn uitje, omdat ik daardoor hoop kreeg voor de toekomst. Ik kon er ook jaloers op zijn als ik moeders van vriendinnen zag die er heel verzorgd bij liepen. Mijn moeder had vaak geen energie om zich mooi aan te kleden. 

Ik zocht naar een soort van bevestiging: dat ik normaal was, dat ik erbij hoorde en dat mijn ouders leken op ouders van vrienden. Die bevestiging kreeg ik niet altijd, dus ik wist nooit wat ik kon verwachten. En dat maakte jaloezie en onzekerheid los. 

In je boek schrijf je dat je ouders eerst een heel liefdevolle relatie hadden, maar op een gegeven moment uit elkaar gingen, waarna het leven nog lastiger werd voor je moeder. Hoe kijk je daarop terug? 
Toen ik elf was kreeg mijn moeder een psychose. Vanaf dat moment ging het slechter tussen mijn ouders. Een jaar of twee later zijn ze uit elkaar gegaan. Destijds had ik niet de vaardigheden om me te kunnen verplaatsen in hoe het is om een romantische relatie te hebben met iemand die zo depressief is, maar voor mijn vader was dat heel moeilijk. Dat was voor hem een reden om hun relatie te verbreken. 

Mijn moeder had er na de scheiding veel moeite mee om het leven alleen op te bouwen. Ze had weinig dingen die ze echt voor zichzelf deed, waar ze blij van werd. Ze gaf me de indruk dat mijn vader degene was die ons gezin had laten vallen. Daardoor had ik het meest te doen met mijn moeder. En ik denk dat je als kind sowieso niet wil dat je ouders uit elkaar gaan, dus je neemt het de ‘aanstichter’ kwalijk. 

In de jaren na de scheiding was ik veel alleen met mijn moeder, toen merkte ik pas hoeveel mijn vader deed. Al die jaren tijdens hun huwelijk compenseerde hij voor haar teruggetrokkenheid en neerslachtigheid, omdat hij veel energie had en altijd vrolijk probeerde te zijn.

Sinds ik volwassen ben en mijn eerste relatie heb kijk ik anders naar de relatie en scheiding van mijn ouders. Blijven communiceren en verbinding houden in een relatie is al lastig als je allebei gezond bent. Dat wordt nog moeilijker als er geen fysieke intimiteit of qualitytime meer is, dat lukte mijn moeder allemaal niet meer.

Hoe was je moeder zelf onder de situatie? 
Ze zei vaak: ‘Had ik maar een been gebroken, dan zou ik weten hoelang ik zou moeten herstellen, dan had ik vooruitzicht gehad.’  Ze had duizend therapieën geprobeerd, zat onder de medicijnen, maar niets werkte.  

Mijn moeder was bang dat ze een slechte moeder was, en dat vond ik heel verdrietig. En zo zag ik haar ook niet. Ze was een afwezige, maar geen slechte moeder. 

In haar afscheidsbrief heeft ze dat wel geschreven, dat ze geen goede moeder meer voor ons kon zijn. Toen ik die brief las, wilde ik haar gewoon bijna door elkaar schudden om te zeggen: ‘Mama, je bent wel een goede moeder. Ik had tienduizend keer liever dat je was gebleven’. Maar ik kon niks meer zeggen, want ze leefde niet meer. 

In het eerste jaar na haar dood heb ik me best vaak afgevraagd wat er was gebeurd als ik vaker tegen haar had gezegd dat ze een goede moeder was. Maar inmiddels heb ik wel geleerd dat hoe vaak je ook zegt hoe waardevol iemand voor je is, diegene het zelf ook moet geloven. 

Je schrijft over de invloed van rouw op liefde. Hoe zit dat precies? 
Mijn boek is ook een zoektocht naar wat liefde is. Ik denk dat het een soort puzzel is met allerlei stukjes, die dan uiteindelijk liefde vormen. De eerste vormen van liefde, buiten die van mijn ouders, waren platonische relaties. Bijvoorbeeld met mijn beste vriendin. Met haar ervaarde ik een soort intimiteit die ik nooit meer zo intens heb gevoeld. Dankzij haar voelde ik voor het eerst wat ik nu als liefde zie: als een gevoel van veiligheid en geborgenheid. Op de middelbare school werd ik vaak in een hokje geduwd, zo van: Sanne is onhandig en a-sportief. Bij haar was dat allemaal niet belangrijk. Dat is liefde, dat je iemand gewoon laat zijn. Liefde betekent dat je je zo ontspannen bij iemand voelt, dat je schild wegvalt.

Rouwen heeft voor mij een diepere betekenis aan liefde gegeven. Het is eigenlijk een heel paradoxale ervaring. In het begin is het vooral heel verscheurend en verdrietig dat je iemand kwijt bent. Ik zag het vooral als negatieve emoties, emoties waarmee ik niet geconfronteerd wilde worden. Ik vroeg me af waarom het mij moest overkomen, maar nu, elf jaar later, weet ik dat iemand een belangrijke plek in je leven kan blijven houden, zelfs als iemand er fysiek niet meer is. Rouw zet de liefde als het ware op scherp, omdat je na een verlies sterk voelt wat iemand voor je heeft betekend. Niet vanuit ratio, maar vanuit emotie. Mijn moeder is er fysiek gezien niet meer, maar in alles wat ik doe is ze nog wel aanwezig. Volgens mij bestaat er geen groter teken van liefde. Daarom is rouwen ook liefhebben. 

Ik heb lang gezocht naar een soort liefde die misschien mijn moeders liefde kon vervangen. Of dat nou in vriendschap of een romantische partner was. Heel lang kon ik dat niet vinden, wat ik verdrietig vond. Onbewust was ik op zoek naar iemand die de leegte moest vullen. 

Een van de vragen die in je boek probeert te beantwoorden is: hoe beïnvloedt de ene relatie de andere? Ben je daarachter?
Binnen een relatie is het belangrijk dat je je gezien voelt en dat er in ieder geval een beetje op je behoeftes wordt ingegaan. Dat is bij mij een tijdje niet zo geweest. Zowel toen mijn moeder depressief was, als toen ze overleed, omdat ik toen voor mijn gevoel niet echt een plek had waar ruimte was voor mijn kwetsbaarheid. En dat is iets wat ik meenam naar andere relaties. Ik ben bijvoorbeeld heel conflictvermijdend, en dat is ook iets wat invloed heeft op mijn romantische relatie en de relaties die ik heb met vrienden. Daardoor durf ik soms minder snel een gesprek aan te gaan, of durf ik niet altijd helemaal eerlijk te zijn over mijn emoties. 

Na de dood van mijn moeder merkte ik dat mensen zelfdoding een heel ongemakkelijk onderwerp vonden. Ik heb toen voor mezelf besloten: ik wil mensen er niet mee lastigvallen. En dat is wat ik nu ook terugzie. Mijn vriend moet me nu soms echt duizend keer vragen: is er iets? Ik wil hem dan niet belasten, terwijl dat eigenlijk nergens op slaat. Ik ben nog steeds aan het ontdekken hoe ik helemaal mezelf kan zijn in een relatie. Ik denk dat het voor iedereen altijd een zoektocht blijft. 

Denk jij aan zelfdoding? Of ken jij iemand die aan zelfdoding denkt? In Nederland kan je anoniem praten met 113 Zelfmoordpreventie via chat op www.113.nl, of bel 0800-0113 (gratis) of 113 (gebruikelijke telefoonkosten). In België kan je bellen, chatten of mailen met de Zelfmoordlijn 1813