Inheemse vrouwen in Noord-Amerika worden nog steeds gedwongen gesteriliseerd

Dit verhaal bevat gevoelige details over reproductief geweld

S.A.T.* wil dat dochter bij haar komt.

Het is de tweede keer in haar leven dat ze met iemand gaat praten over haar ervaring – afgezien van haar familie, vrienden en advocaat. De eerste keer was met een inheemse journalist. Ze wil dat haar oudste dochter hoort wat het betekent om met geweld te worden gesteriliseerd.

Het gebeurde in 2001. Ze was 29 en net bevallen van haar zesde kind. De bevalling vond plaats in een ziekenhuis in Saskatoon, op tweeënhalf uur rijden van waar we nu samen waren gekomen in Regina, de hoofdstad van de provincie Saskatchewan. S.A.T., die Cree is, werd in het ziekenhuis in een kamer gezet met een andere inheemse vrouw. Haar zwangerschap en de bevalling waren goed verlopen.

En toen, vertelt ze, werd haar pasgeboren zoon weggevoerd en zij een operatiekamer binnengerold. Ze was bang dat ze in haar zouden snijden en smeekte hen om dat niet te doen, maar ze werd genegeerd. Een ruwe man – waarschijnlijk de arts – en een team verpleegkundigen legden haar in een ander bed.

Dit deel van het verhaal maakt haar nerveus. Ze kijkt naar haar dochter, een jonge moeder van ergens in de twintig met regenboogkleurig haar en een bemoedigende glimlach. S.A.T. haalt diep adem. “Ik wist niet dat dit zo moeilijk zou zijn,” zegt ze, voordat ze verder vertelt.

De verpleegkundigen legden haar neer in een vreemde houding. En viel een doek over haar heen, tussen haar boven- en onderlichaam, zodat ze de procedure niet kon zien. Ze gaven haar een ruggenprik. Terwijl de gevoelloosheid haar lichaam overnam, merkte ze dat ze niet meer kon ademen. Ze bleef maar nee zeggen, en bleef maar genegeerd worden. En toen: een brandende geur, een paar minuten lang klinkend metaal.

“Ik herinner me dat de dokter me aankeek toen het voorbij was. Hij zei: ‘Oké, je bent dichtgeknoopt, afgesneden en dichtgebrand – daar komt niets meer doorheen.’”

Sterilisatie wordt door het American College of Obstetricians and Gynecologists omschreven als “een permanente manier van anticonceptie.” Bij vrouwen gebeurt dit meestal door de eileiders af te sluiten, maar het kan ook gebeuren met een hysterectomie (het verwijderen van de baarmoeder) of andere procedures. Als je onder dwang gesteriliseerd wordt, is het een ander verhaal. Het is dan een mensenrechtenschending en een genocide-tactiek, waarmee je een bevolking kunt controleren of elimineren.

In Noord-Amerika wordt de gedwongen sterilisatie van inheemse vrouwen meestal omschreven als iets uit het verleden, een donkere pagina in de Amerikaanse geschiedenis en een symptoom van de kolonisatie en de eugenetische beweging in de twintigste eeuw. De gegevens zijn schaars, maar veelzeggend: tussen 1970 en 1976 werd 25 tot 50 procent van de inheemse Amerikaanse vrouwen die zwanger konden worden gesteriliseerd. En volgens Karen Stote werden tussen 1970 en 1975 in Canada 1200 inheemse vrouwen gesteriliseerd. Stote is een onderzoeker en auteur van An Act of Genocide, een van de weinige boeken over de geschiedenis van gedwongen sterilisatie in Canada.

In de jaren zeventig stopten de Verenigde Staten en Canada allebei met het promoten van pro-sterilisatiebeleid. Maar het werd niet verboden.

En toen begonnen vier jaar geleden ineens allerlei inheemse vrouwen uit Saskatchewan de publiciteit op te zoeken om te vertellen dat het nog steeds in Canada gebeurt. Brenda Pelletier en Tracy Bannab waren de eerste twee vrouwen die aan de Saskatoon Star Phoenix vertelden dat ze door ziekenhuispersoneel onder druk werden gezet om toestemmingsformulieren voor een sterilisatie te ondertekenen, terwijl ze alleen wilden bevallen.

Inmiddels hebben meer dan honderd inheemse vrouwen uit verschillende First Nations in de regio zich uitgesproken. Ze zeggen dat ze zelfs vorig jaar nog onder druk werden gezet of werden gedwongen om een sterilisatieprocedure te ondergaan. Veel vrouwen maken deel uit van een collectieve rechtszaak die wordt geleid door advocaat Alisa Lombard, die zich inzet voor de rechten van de inheemse bevolking. De zaak loopt al sinds 2017: de vrouwen eisen een ingrijpende hervorming van het zorgstelsel en elk 7 miljoen Canadese dollar (ongeveer 4.840.000 euro).

Maar wellicht het belangrijkste is dat ze pleiten voor erkenning van de kolonisatie en de genocidale praktijken die nooit zijn opgehouden.

Aan het begin van de twintigste eeuw was de eugenetische beweging in de VS en Canada op zijn hoogtepunt. Beide regeringen waren op zoek naar manieren om de Angelsaksische manier van leven te bevorderen en de inheemse bevolking in toom te houden. Die was namelijk soeverein en buiten het bereik van de reguliere wetten en cultuur. Twee Canadese provincies – Alberta en Brits-Columbia – stelden de Sexual Sterilization Act op en richtten zich op inheemse vrouwen.

Hitler juichte deze beweging toe. “Wat hij de Joden aandeed, deden zij hier al met de Indianen – de gedwongen eliminering van mensen,” zegt Juana Majel Dixon, een inheemse rechtsgeleerde en secretaris van het National Congress of American Indians. Zij werd zelf ook op haar zestiende gesteriliseerd door de Indian Health Services.

In die tijd werden inheemse mensen vaak onderworpen aan IQ-tests om mentale tekortkomingen te ontdekken, zodat ze sterilisatie konden voorschrijven. Het is algemeen bekend dat IQ-tests problematisch zijn: ze zijn niet geschikt om het inzicht van mensen te meten die niet zijn opgegroeid met een traditioneel westers onderwijssysteem. Het betekende dat een onevenredig groot aantal inheemse mensen als zwakzinnig werd bestempeld en daarna werd gesteriliseerd.

In Canada bestond ook al heel lang de Indian Act, waardoor First Nations-gemeenschappen sterk werden belemmerd om te reizen en hun culturele gebruiken uit te oefenen. Inheemse kinderen werden gedwongen om naar kostscholen te gaan, weg van hun ouders, waar ze onder dwang christelijke waarden kregen opgedragen. “Ook al begrijp je de context van systematisch racisme niet, of snap je niet hoe de kolonisatie tot deze dingen leidde – het komt er simpelweg op neer dat individuele slechte mensen slechte dingen deden,” zegt Stote.

Emily Murphy, de eerste vrouwelijke magistraat in Canada, werd als suffragette onthaald toen ze in 1916 werd benoemd. Maar ook zij deelde destijds de visie van de regering op de inheemse bevolking: “Je weet eigenlijk niet of je de Indiaan als probleem, hinderlijkheid of mogelijkheid moet beschouwen,” zei ze ooit. “Wat zijn toekomst betreft, hoeven we onszelf niet echt ongemakkelijk te voelen. Het vraagstuk lost zichzelf op. Over een paar jaar zullen er geen Indianen meer zijn. Ze zullen voor het nageslacht alleen nog maar bestaan op een paar schaarse bladzijden uit de geschiedenis en als wassen beeldjes.”

Gedurende de hele tijd, aan het begin van de twintigste eeuw, ontstonden in zowel de VS als in Canada ook zorgstelsels die specifiek werden uitgebreid voor de inheemse bevolkingen. Beide stelsels werden grotendeels geleid door niet-inheemse ambtenaren en artsen, die historisch gezien discriminerende en onvoldoende gezondheidszorg leverden.

De stelsels omarmden het idee van een kerngezin, oftewel een moeder en een vader en hun kinderen. Dat is iets compleet anders dan de collectivistische samenlevingen en grote gezinnen die veel tribale gemeenschappen door de eeuwen heen hadden opgebouwd. Aan zorgverleners werd verteld dat ze bij de inheemse bevolkingen ‘gezinsplanning’-praktijken als sterilisatie en gedwongen abortussen moesten aanmoedigen en uitvoeren. Veel van de artsen geloofden dat ze arme inheemse gemeenschappen hielpen door hun gezinnen te verkleinen, zodat ze minder mensen eten hoefden te geven, schrijft Stote.

Deze methodes hadden een blijvende impact op de grootte van inheemse gezinnen. Ook leidden ze tot gezondheidsproblemen en economische achterstand. In de Verenigde Staten daalde de omvang van een gemiddeld Navajo-gezin tussen 1970 en 1980 van 3,72 kinderen naar 2,52 kinderen. In diezelfde periode gingen de gezinnen van de Apache-stam van gemiddeld 4 kinderen naar 1,78 kind. In Canada werden er in de jaren zestig per 1000 mensen 47 inheemse mensen geboren. In 1980 waren dat er nog maar 28.

“Sommige mensen zullen zeggen dat het gebeurde om armoede tegen te gaan, maar het is allemaal verbonden met marginalisering, discriminatie en racisme,” zegt Michelle Audette, een politica uit Quebec en een van de opdrachtgevers van het Missing and Murdered Indigenous Women-rapport. “Onze genocide bestond niet slechts uit één vorm… Deze genocide voltrok zich op de lange termijn erg langzaam en was erg hypocriet.”

Morningstar Mercredi uit Alberta, een van de eerste provincies die de sterilisatiewetten invoerde, weet dit maar al te goed. De Dene-vrouw is nu ergens in de vijftig en zegt dat ze een moeilijk en tumultueus leven heeft gehad. Ze werd seksueel misbruikt en verhuisde in haar jeugd veel tussen scholen en stadjes, totdat ze op haar dertiende zwanger werd. Halverwege haar zwangerschap verhuisde ze naar het huis van de vader van haar baby in Saskatoon, op bijna 500 kilometer afstand van haar eigen huis. Daar zag ze dat ze bloedde.

Toen ze naar het ziekenhuis ging, verdoofden de artsen haar zonder haar iets uit te leggen of toestemming van haar ouders te krijgen. Toen ze weer wakker werd, was haar leven permanent veranderd. “Ik had veel pijn. Mijn baby was weg. Het enige dat de arts me vertelde was dat mijn kansen om weer zwanger te worden veel minder waren dan die van een gemiddelde vrouw,” zegt ze.

Ze verliet het ziekenhuis en belde een maatschappelijk werker in haar woonplaats in Alberta. Ze reden naar een andere kliniek aan de andere kant van de provincie, waar een andere arts haar lichaam en de kleine incisie in haar buik onderzocht. “Hij had tranen in zijn ogen,” zegt ze. “Hij zei: ‘Waarom hebben ze je dit aangedaan?’”

Mercredi bleek later toch nog een kind met haar eerste man te kunnen krijgen: een gezonde zoon. Daarna lukte het haar nooit meer om een kind te krijgen. Uiteindelijk liet ze een echo van haar bekkenregio maken. Ze ontdekte dat de artsen in Saskatoon haar linker eierstok en eileider hadden verwijderd – een procedure die een salpingectomie wordt genoemd.

Pas in de jaren zeventig werden de pro-sterilisatiewetten in de Verenigde Staten en Canada ingetrokken, nadat duizenden vrouwen als Mercredi onder dwang waren gesteriliseerd. Pas toen begonnen beide regeringen aandachtig te kijken of de sterilisaties eigenlijk wel legaal en met toestemming waren gebeurd.

“In september 1975 waren de regio’s Aberdeen, Albuquerque, Oklahoma City en Phoenix over het algemeen niet in overeenstemming met de voorschriften van de Indian Health Service,” schreef controleur James C. Abourezk in het officiële rapport.

Maar zoals de vrouwen in Saskatchewan hebben bevestigd, is er nog steeds geen officiële wet die gedwongen sterilisaties in Canada verbiedt.

Tegenwoordig krijgen artsen op geen enkele officiële manier te horen dat ze inheemse gezinnen in de Verenigde Staten of Canada moeten verkleinen of elimineren. Maar artsen promoten nog steeds sterilisaties en andere extreme anticonceptiemethodes. Dat komt voort uit een combinatie van financiële beweegredenen en racisme – van dezelfde soort die de afgelopen jaren heeft geleid tot meerdere vermiste en vermoorde inheemse vrouwen.

Maar alleen omdat de sterilisaties niet meer volledig in het geheim worden gedaan, betekent dat nog niet dat ze ethisch worden uitgevoerd. Het wordt nooit bedoeld om een sterilisatie af te dwingen – door bijvoorbeeld vermoeide en uitgeputte vrouwen in het ziekenhuis onder druk te zetten, hen te vragen om het te doen terwijl ze een keizersnede ondergaan of ze geld te geven. Sterker nog, zelfs tijdens de eugenetica-beweging had het Department of Indian Affairs in Canada toestemming van de vrouwen nodig. Maar juist dat is een van de schadelijkste manieren waarop vrouwen de afgelopen decennia hun reproductieve rechten hebben opgegeven.

“Ze maakten het me vrij duidelijk dat ze me niet uit het ziekenhuis konden ontslaan zolang mijn eileiders niet waren dichtgeknoopt,” vertelde Brenda Pelletier aan de media over haar sterilisatieprocedure in het Royal University Hospital in 2010.

Senator Yvonne Boyer, die afstamt van de Métis, bracht in 2017 samen met zorgmanager en onderzoeker Judith Bartlett een rapport uit waarin ze stelden dat er een uitgebreide toestemmingsprocedure voor sterilisatie zou moeten komen, vooral wanneer het aankwam op inheemse vrouwen. Dit onderzoek deden ze in opdracht van de zorgregio Saskatoon.

“Wat ze vaak te horen kregen was dat ze bedreigd werden, ze geen toestemming gaven, ze hun toestemming terug hadden getrokken of het gevoel hadden dat ze geen keuze hadden,” zegt Boyer. “Dus uiteindelijk was er helemaal geen geldige toestemming.”

Ondertussen erkende de zorgautoriteit dat het fouten had gemaakt, en gaf het zijn sterilisatiehandleiding een snelle update, waardoor zorgverleners werden aangezet om “volledige en goed geïnformeerde” toestemming te verkrijgen.

Maar het was niet genoeg. Meer vrouwen in dit gebied herkenden zichzelf in het verhaal, en zowel de regionale als de federale overheid zouden een stuk meer moeten doen dan alleen hun excuses aanbieden.

S.A.T. hoorde van de sterilisatiewet op een manier waarop mensen tegenwoordig wel vaker aan hun nieuws komen: Facebook. In 2017 las ze dat andere inheemse vrouwen openlijk vertelden over procedures waarbij hun baarmoeder of eileiders zonder hun toestemming werden verwijderd. Ze dacht terug aan de arts van vijftien jaar eerder, en stuurde Pelletier een berichtje.

Morningstar Mercredi hoorde het nieuws op de radio terwijl ze in de auto zat. Ze moest denken aan haar eigen procedure, en stopte aan de kant van de weg.

Twee jaar later wachten beide vrouwen – net als ruim honderd anderen – op een antwoord van de regering. Alisa Lombard, de advocaat die de vrouwen in Saskatchewan bijstaat, heeft haar cliënten door talloze hoorzittingen geleid. En er staan ook nog rechtszaken in provincies als Manitoba en Ottawa te wachten.

“We hebben vrouwen gesproken tot aan Nova Scotia,” zegt Lombard. “Ik heb het gevoel dat vrouwen zich aangemoedigd voelen. Ze hadden niet het idee dat wat de arts gedaan had iets was waar ze niks aan konden doen.”

Afgelopen jaar gingen ze zelfs nog een stapje verder. Lombard stapte naar het VN-Comité tegen Foltering in Genève, dat vervolgens een aantal aanbevelingen gaf aan Canada, en opriep om iedereen die betrokken is bij onvrijwillige sterilisatie strafbaar te stellen.

In de praktijk is het echter lastig om de artsen te arresteren die de gedwongen sterilisatieprocedures hebben uitgevoerd. Canada beschermt zijn artsen, omdat ze vaak naar de VS verhuizen omdat ze daar meer kunnen verdienen. Maar je kunt je ook afvragen of zij wel degene zijn die verantwoordelijk moeten worden gehouden.

Een eerste stap zou moeten zijn dat de overheid zijn eigen racisme erkent. “Ik heb veel racisme meegemaakt, vooral in de gezondheidszorg,” zegt S.A.T. “Als ik mijn kinderen naar de kliniek breng, worden de witte mensen altijd eerder naar binnen geroepen.” Ze is ook weleens bestraft voor het aantal kinderen dat ze had, of de financiële status van haar familie.

Volgens Lombard zit het racisme niet alleen in de houding van mensen, maar ook in de structuur waarin gezondheidsdiensten worden beheerd en betaald. In Canada betaalt de federale overheid voor specifieke voorzieningen voor de inheemse bevolking, zoals anticonceptie. Maar het zijn de provincies die voor operaties en procedures betalen – en dat betekent dat als artsen een sterilisatie uitvoeren, ze meer geld verdienen aan ingrepen als het verwijderen van eierstokken, en de federale overheid geen jaren aan anticonceptie hoeft te betalen. (Zowel de federale als de provinciale overheid wilde hier niet op ingaan.)

“Ik wil niet suggereren dat ze allemaal met elkaar in dezelfde ruimte zitten te vergaderen over hoe ze financieel geprikkeld worden om inheemse vrouwen te steriliseren,” zegt Lombard. “Maar het systeem zit wel zo in elkaar dat de federale overheid er in financieel opzicht heel makkelijk vanaf komt.”

In de VS krijgen twee keer zoveel inheemse vrouwen een sterilisatie als witte vrouwen, en dat is volgens de meeste deskundigen niet zomaar een kwestie van vraag en aanbod. Uit een onderzoek van de Oklahoma State University bleek dat artsen eerder sterilisatie voorstellen aan inheemse dan aan witte vrouwen omdat ze geloven dat ze zich minder goed houden aan anticonceptie, of grotere families hebben.

In sommige gevallen vertellen de zorgaanbieders vrouwen dat ze sterilisatie nodig hebben om terugkerende gezondheidsproblemen te voorkomen, maar de onderzoekers uit Oklahoma kwamen erachter dat dit ook vaak zonder medische grond werd gezegd.

De meer dan honderd vrouwen die de overheid in Saskatchewan aanklagen vragen niet alleen om een verantwoordelijk systeem, maar het gaat ze ook om de schade die ze oplopen als ze zich gedwongen moeten laten steriliseren.

Bij S.A.T. had de procedure zware gevolgen voor haar huwelijk. Haar man nam haar kwalijk wat er was gebeurd – hij dacht dat ze het stiekem had toegestaan om te voorkomen dat ze meer kinderen van hem zou krijgen. Na de ingreep kreeg ze sterk de neiging om de gehele gezondheidszorg te ontlopen: ze weigerde met artsen te spreken, zelfs toen ze als bijeffect van de procedure in een vervroegde menopauze terechtkwam.

Mercredi vond het na wat haar als tiener was overkomen moeilijk om liefdesrelaties te onderhouden, en kreeg last van depressies en zelfmoordgedachten. Nadat ze naar voren was gestapt kreeg ze een brief van de regering van Saskatchewan, waarin stond dat ze geen gegevens hadden over wat er was gebeurd.

S.A.T. vermijdt Facebook tegenwoordig – ze wordt te veel bedolven onder comments van buitenstaanders die niet begrijpen waar inheemse vrouwen doorheen gaan. Ze probeert een normaal leven te leiden, en haar familie uit te leggen wat ze meemaakt. “Het voelt alsof er een last van mijn schouders is gevallen, het heeft me jarenlang helemaal geblokkeerd.”

Onlangs ging ze voor het eerst naar de dokter, nadat een bevriende verpleegkundige haar had overtuigd dat dat goed zou zijn.

De steun die ze krijgt van haar familie en andere vrouwen in het proces, neemt haar woede niet weg. De rechtszaak is volgens haar alleen een succes als Canada zijn nationale sterilisatiebeleid wijzigt: dat gedwongen sterilisaties worden afgewezen en verboden, en er meer beperkingen en regels komen om vrouwen als haar te beschermen, ook voor de volgende generatie.

“Ik wil niet dat mijn dochters ooit mee moeten maken waar ik doorheen ben gegaan,” zegt ze. “Ik wil niet dat er iets van ze af wordt gepakt.”

Martha Troian droeg bij aan dit verhaal, dat mede mogelijk werd gemaakt door de International Women's Media Foundation.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE US.