De heropleving van sabotage als verzetsvorm

De achterflap van Eco-sabotage of Hoe Je een Pijpleiding Opblaast eindigt met: “Geweld heeft zijn gevaren, maar de status quo verdoemt ons. We moeten leren vechten in een wereld die in vlammen staat.” 

Op zo’n drie jaar tijd is het boek van Andreas Malm een klassieker geworden. Collega’s hebben het er al over gehad, er werd een fictiefilm over gemaakt en de auteur is letterlijk overal te gast - van BFMTV tot Socialter - tot het grote ongenoegen van Gérald Darmanin. De Marxistische activist spuwt menig sterke zinnen om het debat over de legitimiteit van verzetsacties tegen de infrastructuur van het fossiele kapitalisme open te trekken en toegankelijk te maken. 

In de nasleep van een nieuw referentiepunt binnen dit thema, publiceerde Victor Cachard in 2022 twee nieuwe boeken bij Éditions Libre: Emile Pouget et la révolution par le sabotage (Emile Pouget en de revolutie via sabotage) en het eerste volume van Histoire du sabotage (Een geschiedenis van sabotages), waarvan een tweede onderweg is. In een tijd waarin het onderwerp steeds meer grond lijkt te winnen en de methodes ervan bepaalde activisten lijken te overtuigen (anderen hebben, laten we hen eraan herinneren, nog weinig gedaan gekregen via beleefde methodes), deelt de auteur - afgestudeerd in contemporaine filosofie - met ons zijn blik op verzetstechnieken. We zijn niet verplicht om teleurgesteld te zijn, neergeslagen door de politieke situatie, ons machteloos te voelen, net zoals we niet verplicht zijn om al ons vertrouwen te stellen in de verkiezingen. Het is al te laat en degenen die verantwoordelijk zijn voor de klimaatramp moeten worden aangepakt.

VICE: Waarom kreeg de sabotagemethode die aangenomen werd door verschillende groeperingen in de jaren 70 steeds minder aanhang in het decennium erna?
Victor Cachard: Er zijn verschillende redenen, hoewel we zeker niet mogen vergeten dat sabotage in de praktijk nog steeds stilletjes in stand werd gehouden in de vorm van revolutionaire misdaden in de jaren 80. De opstart van het magazine Os Cangaceiros in 1985 is een belangrijk voorbeeld. Het bevat pamfletten, rapporten en bedenkingen die rechtlijning oproepen om de saaie routine van het dagelijkse leven te vandaliseren. In Toulouse, maakte de CLODO - Comité pour la liquidation ou la destruction des ordinateurs (Comité voor de vernieling van computers, nvdr.) - een naam voor zichzelf door de productieruimtes van computersystemen te nemen als doelwit, net zoals de NATO olieleidingen vernield werden in 1984 door Belgische revolutionairen (De CCC, nvdr). Om nog te zwijgen van de zorgen van de Duitste Staatsecretaris in de Federale Binnenlandse Overheid die in de zomer van 86 verklaarde dat er “om de twee dagen meldingen van explosieve en vurige aanvallen belanden op mijn bureau. Deze politieke sabotageacties gebeuren doorheen de hele Republiek.”*

Maar in de tweede helft van de jaren 1980 begon er kritiek te ontstaan op deze benaderingen, gepaard met een afwijzing van politieke clandestiniteit. Hoewel ik niet pretendeer volledig te zijn, lijken drie factoren deze verandering te verklaren. De eerste, en meest voor de hand liggende, was de versterking van het repressieve apparaat. In Frankrijk waren de Renseignements généraux na jaren van infiltratie zeer bedreven in het organiseren van arrestatie-operaties. Tegelijkertijd voerde Pierre Joxe, destijds minister van Binnenlandse Zaken, een grootschalige hervorming door van de technische en wetenschappelijke politie, wat in 1987 resulteerde in de oprichting van het FAED, het Geautomatiseerde Vingerafdrukkenbestand. In de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk werd deze groei van staatsmacht vergezeld door de neoliberale beleidsmaatregelen van Reagan en Thatcher. 

De combinatie van menselijke en materiële middelen dwong activisten steeds verder in een steeds minder levensvatbare clandestiniteit. Binnen hun gelederen verhieven sommigen hun stemmen om te waarschuwen voor het risico van isolatie van revolutionairen. Interne verdeeldheid leidde tot het uiteenvallen van groeperingen, waardoor ze aan operationele slagkracht verloren. Ten slotte, met de verkiezing van François Mitterrand in 1981, zagen we de institutionalisering van de strijd. De meest vastberaden saboteurs vonden hun weg naar het maatschappelijk middenveld. Dit markeerde de geboorte van de beweging van de 'zonderen' - mensen zonder papieren, daklozen, werklozen - wat bijdroeg aan de verzwakking van het revolutionaire project. De weg naar integratie in het kapitalisme verving de weg van het saboteren van de marktsamenleving.

Het is waar dat er acties waren van de CCC in België en andere groepen waarover je spreekt. Maar allen staakten hun activiteiten na slechts enkele jaren, soms vrijwillig en soms onder druk.
Ja, de sabotage-acties namen in die tijd sterk af. Wanneer activisten niet vluchtten voor de onderdrukking, pasten ze zich aan aan het wettelijke kader. Je kon ze vinden in extreem-linkse partijen, vakbonden, en allerlei verenigingen. We stonden op een punt van herdefiniëring van revolutionaire actie, die zich meer manifesteerde door tumultueus protest tijdens demonstraties en een grotere internationale oriëntatie.

Het was ook de tijd van de ineenstorting van de Sovjet-Unie. Terwijl het model van stedelijke guerrilla in de Leninistische stijl begon te verdwijnen, blaasde de Zapatistische opstand in Chiapas in 1994 nieuw leven in het revolutionaire verhaal. Het verzetsmodel van inheemse volkeren verving dat van de strijd voor nationale bevrijding. Het tijdperk van antiglobalisering brak aan en de beweging van landloze volkeren begon zich te ontwikkelen. Als sabotage in die tijd terugkeerde, was het ver weg van de grote steden die onder toezicht stonden, en gericht tegen de vernietiging van gebieden die nog vrij waren van staats- en marktinvloeden.

En hoe zit het tegenwoordig?
Als historicus is het altijd lastig om uitspraken te doen over het heden. Gedurende periodes zoals de Gele Hesjes in Frankrijk, de buitenwijkrellen, protesten in Hongkong, Chili, en bij elke opstand of strijd tegen een bezetter, waren er talloze sabotageacties. Maar wereldwijd heeft de gezondheidscrisis echt het verschil gemaakt. Er gebeurde iets nieuws. Voor het eerst werd globalisatie, algemene onderlinge verbondenheid, kortom, economisch liberalisme, synoniem met lockdowns, isolatie, en avondklokken. Met weinig uitzonderingen werkten staten zij aan zij met grote bedrijven voor sociale controle en gokten ze op ongekende veiligheidsmaatregelen. Zowel op technologisch als juridisch gebied zijn surveillancemiddelen aanzienlijk uitgebreid, wat de meest roofzuchtige versies van het kapitalisme heeft versneld. Bijvoorbeeld, de opkomst van telewerken heeft het platformkapitalisme aangewakkerd en het Internet of Things een impuls gegeven.

De impact van surveillancetechnologie op ons leven is niet onopgemerkt gebleven. Op scholen, universiteiten en de werkvloer heeft een golf van afwijzing zich verspreid in de sociale omgeving. De subreddit /antiwork heeft nu miljoenen actieve leden die hun ideeën delen over manieren om werk te vertragen, controle-instrumenten te omzeilen, enzovoort. In de Franstalige wereld zijn initiatieven zoals Bureau de désertion de l’emploi (het Bureau voor Baanverlating) en het project "Vous n'êtes pas seuls" ontstaan, die werkstaking als een politieke en ecologische daad verdedigen. In 2022 werden bijna 200 sabotageacties geregistreerd door de Franse Telecomfederatie, wat wijst op een heroverweging van het digitale keurslijf dat zich om ons heen sluit.

De productiemachine ontmantelen, de heersende servers loskoppelen, goederen omleiden, de snelwegen van communicatie weigeren, surveillancenetwerken verstoren, privatiseringskanalen doorbreken en machtsstructuren aanvallen zijn allemaal manieren om het techno-industriële systeem te neutraliseren. En ik geloof, gezien de actualiteit, dat er een kans is voor een terugkeer van sabotage.

Wat zou de doorslaggevende verandering in ons denken moeten zijn?
Om de strijd tegen het kapitalisme effectief te maken, moeten we terugkeren naar directe actie, waarbij we de staat het recht ontnemen om namens ons te handelen. Als we het verzet naar alle aspecten van het leven uitbreiden, verminderen we de invloed van de staat op elk niveau van ons bestaan. Daarom denk ik dat een gezonde dosis wantrouwen ten opzichte van de staat, zelfs een sociaal georiënteerde staat, noodzakelijk is. Neem Frankrijk als voorbeeld in de strijd voor sociale zekerheid. Nicolas Da Silva laat goed zien dat de strijd om sociale zekerheid niet alleen gericht is tegen kapitaalbezitters, maar ook tegen het gevaar van overheidsinmenging, waarbij macht wordt overgedragen van de betrokkenen naar de staat. Historisch gezien gaan staat en kapitaal hand in hand volgens dezelfde imperialistische logica.

Wat zien we tegenwoordig gebeuren? Mensen als Camille Etienne en Cyril Dion proberen met alle macht kleine wetswijzigingen door te voeren, we vertrouwen erop dat instanties zoals de IGPN rechtvaardigheid zullen brengen, dat de rechtbank politieagenten zal veroordelen, en Andreas Malm vertelt ons dat alleen de staat in staat is om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Maar de vraag is: “Welke staat zal zijn regulerende bevoegdheden gebruiken, niet in zijn eigen belang, maar tegen zijn eigen economische elite?”.

En daarna, naast ideeën verspreiden vanuit huis, of het risico nemen om op het terrein actie te ondernemen, wat zijn de concrete alternatieven voor verzet?
Tussen deze twee uitersten bestaat een breed scala aan mogelijke actievormen. Om ze te schematiseren, is het interessant om te verwijzen naar het diagram bedacht door het collectief Deep Green Resistance, genaamd "Een taxonomie van actie", dat op een slimme manier de alternatieven voor passief verzet onderscheidt en gedetailleerd beschrijft. Deze diversiteit van acties moet een referentiepunt blijven in de strijd. In tegenstelling tot demonstraties of traditionele vakbondsonderhandelingen, die de neiging hebben om de toon van het protest te zetten, is sabotage bedoeld om de diversiteit van het actierepertoire te behouden. Het zorgt voor empowerment van onderaf in conflicten. Ik ben hier dus niet om een kant-en-klare les in verzet te geven. Ik kan echter wel zeggen dat sabotage een actieve en directe confrontatie met de macht vereist. Dit moet worden aanvaard: het houdt in dat materiële goederen volledig worden vernietigd of tijdelijk worden aangetast, of dat informatiesystemen worden verstoord om het kapitaal en zijn bewakers lam te leggen.

Vandaag de dag zijn de zaken zowel eenvoudiger als moeilijker. Eenvoudiger vanwege de toenemende complexiteit van steeds meer onderling verbonden systemen. Een rookbom kan bijvoorbeeld voldoende zijn om een luchthaven te blokkeren. Moeilijker gezien de verfijning van beveiligingssystemen, hun veerkracht en forensisch-politiewerk. Het politionele instituut, historisch gezien ontworpen om de arbeidersklasse in bedwang te houden, blijft de vijand nummer één voor alle volkeren.

Hoewel er zeker handboeken voor sabotage bestaan, denk bijvoorbeeld aan “Ecodefense: A Field Guide to Monkeywrenching”, leren we vooral hoe we de risico's kunnen minimaliseren. Sabotage is een kunst van slim handelen. Het gaat er niet om zomaar een willekeurige fabriek op te blazen waarvan men de werking niet kent. Sabotage betekent het maximaliseren van effect met minimale inspanning. Er is dus veel onderzoekswerk nodig, samen met arbeiders, om de kwetsbare en nog steeds kwetsbare punten van het economische systeem te identificeren.

Tegenwoordig wordt sabotage vaak geassocieerd met "ecoterrorisme". 
De mainstream media fungeren als spreekbuis voor de heersende staat. Dus horen we de staat spreken over sabotage, ongeacht enige historische realiteit. Sabotage koppelen aan terrorisme is een historische misvatting die dient om elke politieke dimensie van de gepleegde daden te vermijden. Maar historisch gezien is sabotage bedacht om zich te onderscheiden van de aanslagen van individualistische anarchisten.

Dit is geen nieuwe strategie van staatsoptreden.  Het is een strategie om de vijand op te bouwen en te benoemen, ermee te strijden en alle legitimiteit ervan in de ogen van de publieke opinie weg te nemen. Men maakt er een samenzweerder van. Tijdens eerdere wereldoorlogen hadden staten saboteurs geassocieerd met de binnenlandse vijand, verraders en afvalligen om ongehoorzame anarchisten te verdrijven. Vandaag gaat deze ondermijnende tactiek door tegen de ecologische beweging. Tijdens de "ontwapeningsacties" opgeëist door de Soulèvements de la Terre, schreeuwde de staat meteen "sabotage en terrorisme". Dit is een manier om te zeggen: omdat deze mensen niet tot het volk behoren, hebben we het recht om een dodelijke oorlog tegen hen te voeren. Want de regeringen zien duidelijk dat de diverse ecologische beweging de basis legt voor een nieuwe radicaliteit. 

Heb je de film "Sabotage" al gezien (vrij gebaseerd op het boek van Andreas Malm, Hoe Je een Pijpleiding Opblaast, nvdr.)?
Ja. Ik vond dat de film goed de problemen aankaart waarmee radicale milieuactivisten momenteel worden geconfronteerd als het gaat om het claimen van verantwoordelijkheid. Er zijn twee opties: ofwel accepteren we de actie met het risico op repressie, ofwel blijven we anoniem met het risico dat we de politieke dimensie van de actie niet kunnen verdedigen in de media. Het is vandaag de dag niet anders. Aan de ene kant hebben we groepen zoals XR of Dernière Rénovation die van mening zijn dat het moment van arrestatie deel uitmaakt van de politieke daad om de actie te belichten, en aan de andere kant hebben we individuen die in het geheim infrastructuren neutraliseren om niet gepakt te worden. In de film zijn de zaken gecompliceerder en dat is lovenswaardig. Toen ik eruit kwam, dacht ik dat we hier een treffend beeld hadden van het zelfvernietigingsproces waarin de industriële samenleving zich heeft gestort...

* Coll., Tout feu, tout flamme. Entretiens sur la résistance armée avec des anciens des Cellules Révolutionnaires (RZ), Tumult, 2023, p. 40.

** Peter Gelderloos,The Solutions Are Already Here: Strategies of Ecological Revolution From Below, London: Pluto Press.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.