China maakt zijn bevolking wijs dat COVID-19 van het Amerikaanse leger komt

De Amerikaanse sergeant Maatje Benassi was een van de honderden militairen die namens de VS naar Wuhan was afgereisd om deel te nemen aan de Militaire Wereldspelen in oktober. Volgens een wijdverspreide complottheorie zou de 52-jarige wielrenner echter ook iets gevaarlijks hebben meegenomen naar China: het coronavirus.

Er is geen enkel bewijs voor dit verhaal, dat onder andere is rondgebazuind door door de Amerikaanse complottheoreticus George Webb. Maar de Communistische Partij van China (CPC) heeft het verhaal zo vaak herhaald dat een deel van de Chinese bevolking het als algemeen geaccepteerd feit ziet dat het Amerikaanse leger het virus naar Wuhan heeft gebracht, met meer dan 50.000 dodelijke slachtoffers en een miljoen besmettingen tot gevolg.

Het is lastig in te schatten hoeveel Chinezen precies geloven dat dit klopt, maar doordat de CPC het idee zowel heeft verspreid via de sociale netwerken WeChat en Weibo als op de staatstelevisie, kunnen ze er moeilijk aan ontsnappen. En als iemand het verhaal tegenspreekt op social media, loopt diegene het risico dat zijn account wordt afgesloten en zijn familieleden gearresteerd worden.

“Ik kon de berichten dat het virus door het Amerikaanse leger naar China is gebracht niet tegenspreken, ook al weet ik dat het een leugen is,” zegt een Chinese Amerikaan genaamd Zhang, die niet met zijn volledige naam in dit stuk wilde uit angst voor vergelding. “Als ik bewijs post tegen de Chinese overheidspropaganda wordt dat verwijderd, mijn Wechat-groep verwijderd, mijn account geblokkeerd en breng ik mijn gezin in gevaar.”

De pogingen van Beijing om de schuld in de schoenen van de VS te schuiven slagen niet overal ter wereld, maar in eigen land lukt het behoorlijk goed. Uiteenlopende China-deskundigen die we spraken zeggen dat er in China een groot draagvlak is voor dit verhaal, omdat er al tientallen jaren anti-Amerika-indoctrinatie plaatsvindt en er een totaal gebrek is aan onafhankelijke media of toegang tot externe bronnen.

“De meeste Chinezen geloven helaas echt dat de VS het virus naar China heeft gebracht,” zegt Lucy, een 45-jarige Chinese Amerikaanse die recent is teruggekeerd naar China om voor haar ouders te zorgen. “Ze noemen het ook het VS-virus. De anti-Amerika-propaganda van de CPC is een groot succes.”

Er worden zeker niet alleen in China complottheorieën verteld over de herkomst van het virus: sommigen zeggen dat het in een lab werd ontwikkeld als biologisch wapen van China zelf, anderen wijten het aan een bord vleermuizensoep. Maar wat uniek is aan dit geval, is dat het grootste deel van de Chinese bevolking niet in staat is om de beweringen van de CPC te controleren, of om onafhankelijke informatie te vinden buiten de Grote Firewall, die de toegang blokkeert tot de meeste westerse nieuwsvoorzieningen en andere informatiebronnen als Google en Wikipedia.

Chinese burgers zijn zich ervan bewust dat hun overheid kritische geluiden op WeChat en Weibo censureert, en ondertussen juist een rooskleuriger plaatje wil schetsen. Ze zijn zich ook bewust van de gevolgen als je daartegen ingaat, of naar andere informatie zoekt.

“Als de regering onjuiste informatie verspreidt over andere landen en tegengeluiden blokkeert, ga je hun verhalen ook veel makkelijker geloven – dat is de enige informatie die je tot je krijgt,” zegt Yaqui Wang, China-onderzoeker bij Human Rights Watch.

Het Chinese volk krijgt al langer te horen dat de VS niet bepaald het beste voorheeft met hun land. Of het nu via schoolboeken, films en andere educatieve en culturele uitingen gaat – dat Beijing het beeld wil creëren dat de VS een imperialistische macht is die de opkomst van China wil dwarsbomen, is in principe niets nieuws.

“Chinese media hoeven niet veel moeite te doen om mensen te overtuigen van de leugen dat het Amerikaanse leger de ziekte naar Wuhan heeft gebracht,” zegt Lucy. “Na zeventig jaar anti-Amerika-propaganda zijn veel Chinezen er sowieso al van overtuigd dat Amerika het grote kwaad is, en verantwoordelijk is voor veel nare gebeurtenissen in de wereld.”

De theorie verspreidt zich binnen China vooral snel dankzij WeChat, een app die zo diep geworteld zit in het Chinese leven dat zodra je je account kwijtraakt, je ook niet meer online kunt bankieren, shoppen of taxi’s bestellen. Zhang heeft het verhaal gezien in meerdere WeChat-groepen en zegt dat het een gecoördineerde actie leek te zijn.

“Een paar weken geleden begon ik posts te zien over dat het Amerikaanse leger erachter zat,” zegt de bron. “Ze kwamen rond dezelfde tijd in verschillende WeChat-groepen. De meeste WeChat-groepen staan volledig los van elkaar. Dat dezelfde posts tegelijkertijd in alle grote groepen zijn langsgekomen moet wel het werk van de regering zijn.”

De CPC heeft veel controle over WeChat, en heeft ook al laten zien dat het bereid is om die macht te gebruiken om het narratief van het coronavirus te bepalen. De partij blokkeert WeChat-gebruikers binnen China als ze zich ook maar een beetje negatief uitlaten over hoe de regering op het virus heeft gereageerd, en probeert ook gebruikers in het buitenland monddood te maken. Zodra de virusuitbraak escaleerde is de censuur alleen nog maar verder vergroot.

Het feit dat China dit onderwerp niet blokkeert wanneer er op WeChat over gesproken wordt, laat zien dat ze juist graag willen dat het verder verspreid raakt.

“Er wordt veel over dit onderwerp gediscussieerd op WeChat en Weibo,” zegt een socialmedia-onderzoeker uit Hongkong die zichzelf op Twitter Chelsea noemt. “De CPC censureert geen gesprekken over de herkomst van het virus. De meeste mensen denken ook dat het niet uit China komt, en dat is ook precies wat de CPC wil.”

Victor Shih, een China-deskundige aan de Universiteit van Californië, is het daarmee eens. “De Chinese overheid en Chinese techbedrijven hebben al meerdere keren laten zien dat ze bepaalde geruchten die op WeChat viral gaan gewoon kunnen stoppen,” zegt hij. “Ze hebben er bewust voor gekozen om deze ongefundeerde theorie vrij rond te laten circuleren.”

In tegenstelling tot bij eerdere anti-Amerika-propaganda, zaait Beijing dit keer ook met onjuiste informatie richting het buitenland. “China verspreidt ook onjuiste informatie op Twitter, dat in China zelf geblokkeerd is, en via de mediavoorzieningen die op het buitenland gericht zijn,” zegt Wang.

Uit onderzoek dat onlangs gepubliceerd werd door de Stanford Internet Observatory, blijkt dat de oorsprong van het verhaal teruggaat tot tenminste begin januari – wanneer het precies is ontstaan en wie ervoor verantwoordelijk is weten we niet. Maar op op 2 januari had de theorie in ieder geval zoveel medestanders dat een Chineestalig YouTube-kanaal een video besloot te uploaden, waarin het idee werd tegengesproken dat de longziekte die door Wuhan woedde het gevolg was van Amerikaanse, genetische oorlogsvoering.

Rond deze tijd waarschuwde klokkenluider en arts Li Wenliang ook zijn vrienden dat in zijn ziekenhuis in Wuhan een ernstig virus was uitgebroken – totdat hij monddood werd gemaakt door de regering.

De onderzoekers zeiden dat “omdat platforms hebben aangegeven desinformatie over de oorsprong van het coronavirus te zullen verwijderen, en ons onderzoek half maart begon, sommige materialen verwijderd kunnen zijn.”

In januari en februari drong de complottheorie door op platforms als YouTube en Twitter, die beide verboden zijn in China. De beweringen werden ook herhaald op de Engelstalige versies van de Chinese staatsmedia.

In maart liet ook de woordvoerder van Buitenlandse Zaken Zhao Lijian zich erover uit op Twitter: “Het zou best eens kunnen dat het Amerikaanse leger de epidemie naar Wuhan heeft gebracht.” Een week later ging hij daar nog eens overheen, door zonder enig bewijs de theorie van Webb te citeren dat Benassi de allereerste patiënt was.

De reden dat Beijing zo hardnekkig vasthoudt aan deze bewering is vrij eenvoudig.

Mensen hebben het momenteel massaal over dit soort complottheorieën, of ze er nou in geloven of niet, maar waar ze het niet over hebben is hoe laks de regering in eerste instantie op de uitbraak reageerde, en wat er waar is van alle cijfers die erover worden gedeeld.

“Dit soort propaganda zorgt er vooral voor dat de aandacht wordt afgeleid van andere problemen in China,” zegt een van de medeoprichters van GreatFire.org, die het pseudoniem Charlie Smith aanhoudt. GreatFire.org is een organisatie die zich bezighoudt met de online censuur van China. “Jij – en met jou veel anderen – schrijft nu dít verhaal op, in plaats van waar het eigenlijk om gaat. Eigenlijk is het voor iedereen pure tijdsverspilling – behalve voor de Communistische Partij.”