Προσπάθησα να Διαχειριστώ τον Φόβο μου για τον Θάνατο

Αυτό το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE Netherlands.

Πριν από δέκα χρόνια, είδα για πρώτη φορά ένα πτώμα. Ένας φίλος μου είχε πεθάνει απροσδόκητα ενώ σπούδαζε στο εξωτερικό. Χρειάστηκαν σχεδόν δύο εβδομάδες για να φέρουν τη σορό του στη χώρα, επομένως περίμενα πολύ για να μπορέσω να τον αποχαιρετήσω. Τις μέρες πριν αγγίξω το κρύο δέρμα του για τελευταία φορά, ο θάνατός του φάνταζε κάτι αφηρημένο, δύσκολο να το καταλάβω. Όμως μόλις τον είδα ξαπλωμένο στο νεκροτομείο, έγινε ξεκάθαρο ότι δεν θα επέστρεφε ποτέ.

Τον πρώτο καιρό του πένθους, ένιωθα κυρίως την απουσία του. Μια νέα χρονιά είχε μόλις ξεκινήσει και αυτός δεν ήταν εκεί για να τη γιορτάσει. Δεν θα αποφοιτούσε ποτέ, δεν θα μοιραζόταν άλλα τραγούδια στο Facebook – σήμερα, το προφίλ του είναι ακόμα ανοιχτό, αλλά τα πάντα σε αυτό παραμένουν αμετάβλητα. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, δεν είχα καταλάβει πλήρως την οριστική φύση του θανάτου, το πόσο εύθραυστη και προσωρινή είναι η ζωή.

Τότε, θεωρούσα πως το νεαρό της ηλικίας μου αποτελούσε ένα είδος εγγύησης ότι δεν θα χρειαζόταν να αντιμετωπίσω ξανά τον θάνατο σύντομα. Δυστυχώς όμως, πρόσφατα μια φίλη μου αυτοκτόνησε. Ένιωσα σοκ, θλίψη και τον φόβο του θανάτου να επανέρχεται.

Αρχικά εμφανίστηκε στα όνειρά μου, μετά εμφανίστηκε και τη μέρα – σε μια ήσυχη στιγμή στη δουλειά, στο μετρό, ενώ περιτριγυριζόμουν από φίλους, ξαπλωμένη στο κρεβάτι δίπλα στο αγόρι μου. Ξαφνικά, συνειδητοποίησα ότι μια μέρα θα πρέπει να αποχαιρετήσω τους ανθρώπους που αγαπώ και το αντίστροφο. Φυσικά, δεν είμαι η μόνη που ασχολείται με αυτό.

Πριν από οκτώ μήνες, σε ηλικία 35 ετών, η Charlotte Nierynck ανακάλυψε ότι είχε μια ανίατη μορφή καρκίνου - νευροενδοκρινείς όγκους (NET), που εμφανίζονται στα κύτταρα που είναι υπεύθυνα για την απελευθέρωση ορμονών στην κυκλοφορία του αίματος. Τώρα έχουν εξαπλωθεί στις ωοθήκες, το συκώτι και τα οστά της.

«Από τη στιγμή που οι γιατροί είδαν κάτι στις ωοθήκες μου, μπήκα σε έναν πολύ σκοτεινό τρόπο σκέψης», μου λέει η Nierynck. Οι περεταίρω εξετάσεις επιβεβαίωσαν ότι η πρόγνωση δεν ήταν καλή. «Έκλαιγα κάθε μέρα για μήνες», λέει. «Σκεφτόμουν ότι θα πεθαίνω κάθε δευτερόλεπτο κάθε μέρας – χωρίς υπερβολή. Δεν ήξερα ότι οι σκέψεις σου μπορούσαν να κυριευθούν τόσο έντονα από ένα πράγμα».

Η Nierynck είπε ότι η συναισθηματική της κατάσταση κατά τη διάρκεια αυτών των μηνών ήταν τραγική. «Προσπαθούσα να αποσπάσω την προσοχή μου από αυτό βλέποντας ηλίθιες εκπομπές στο Netflix», λέει. «Μερικές φορές λειτουργούσε, αλλά η θλίψη πάντα επανερχόταν». Σταδιακά, το βασικό ερώτημα στο μυαλό της μετατράπηκε από το «Πώς θα επιβιώσω;» στο «Πόσο ακόμα πρέπει να ζήσω;».

Η Nierynck έχει έρθει αντιμέτωπη με τον θάνατο πολλές φορές στη ζωή της. Έχασε και τις δύο μεγαλύτερες αδερφές της από καρκίνο – η μεγαλύτερη, η Melanie, πέθανε από λευχαιμία, ενώ η Emilie, η μεσαία, πέθανε από όγκο στον εγκέφαλο στα 18 της. «Οι άνθρωποι πάντα με ρωτούσαν αν θα πάθω κι εγώ καρκίνο», λέει η Nierynck. «Πάντα σκεφτόμουν: Τρία στα τρία, ποιες είναι οι πιθανότητες;».

Με τόσες αρρώστιες στην οικογένεια, η Nierynck πάντα φοβόταν ότι η τύχη της  μπορούσε να εξαντληθεί ανά πάσα στιγμή. Τουλάχιστον τώρα, δεν χρειάζεται να ανησυχεί. «Έχω την απάντησή μου», λέει.

Η Nierynck ήταν μόλις 15 ετών όταν πέθανε η Emilie, αλλά θυμάται πολύ καλά τους τελευταίους μήνες της ζωής της. «Είχε πρηστεί λόγω της φαρμακευτικής αγωγής», λέει η Nierynck. «Ήταν παράλυτη από τη μια πλευρά και η βραχυπρόθεσμη μνήμη της είχε χαθεί». Το γεγονός ότι έβλεπε την αδερφή της να χειροτερεύει μέρα με τη μέρα τη σημάδεψε βαθιά. Γι' αυτό αποφάσισε να λάβει τα νομικά μέτρα για να επιλέξει την ευθανασία εάν η κατάστασή της επιδεινωθεί. «Θέλω να τελειώσω αμέσως, δεν θέλω να πάρω την κάτω βόλτα», λέει.

Στην Ολλανδία, η ευθανασία είναι νόμιμη για ασθενείς άνω των 12 ετών που βιώνουν αφόρητα και απελπιστικά βάσανα και οι οποίοι έχουν αξιολογηθεί από μια ad-hoc επιτροπή. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιταλία, τη Γαλλία, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και όλη την Ανατολική Ευρώπη, καμία μορφή υποβοηθούμενης αυτοκτονίας δεν είναι νόμιμη και το ίδιο ισχύει για τη συντριπτική πλειοψηφία των χωρών σε όλο τον κόσμο.

«Δεν νομίζω ότι η αδερφή μου φοβόταν να πεθάνει», λέει η Nierynck. «Όσο είχε ακόμα πνευματική διαύγεια, είχε αποδεχτεί γρήγορα ότι αυτό ήταν το τέλος της. Κυρίως ένιωθε άσχημα για τη μαμά και τον μπαμπά». Αυτό βοήθησε τη Nierynck να συνειδητοποιήσει ότι ο θάνατος είναι πολύ πιο δύσκολος για τους ανθρώπους που μένουν πίσω παρά γι’ αυτούς που πεθαίνουν. «Η θλίψη που νιώθω τώρα είναι στην πραγματικότητα πολύ μικρότερη από τον πόνο της απώλειας κάποιου», λέει.

Ο Christiaan Rhodius εργάζεται σε ένα κέντρο φροντίδας στην ολλανδική πόλη Hoofddorp. Δουλεύει με ανθρώπους που είναι άρρωστοι σε τελικό στάδιο και ήρθε αντιμέτωπος με τον θάνατο στα 30 του, όταν διαγνώστηκε με όγκο στον εγκέφαλο. Αποκαλεί αυτό το περίπλοκο συναίσθημα που βιώνουν η Nierynck και άλλοι ετοιμοθάνατοι ασθενείς «ανακουφιστικό παράδοξο». Αυτό που δίνει στη ζωή τη λάμψη της, η αγάπη των ανθρώπων γύρω μας, είναι αυτό που κάνει τον αποχαιρετισμό τόσο δύσκολο.

Μια από τους ασθενείς του, η Marja, του είπε κάποτε ότι ο χρόνος που πέρασε στο κέντρο την έκανε να συνειδητοποιήσει πόσο όμορφες και βαθιές σχέσεις είχε δημιουργήσει στη ζωή της. «Αυτό αύξησε επίσης τον πόνο της γιατί ήξερε ότι ο θάνατός της θα στεναχωρούσε αυτούς τους ανθρώπους», λέει ο Rhodius. Από την εμπειρία του, θεωρεί ότι το πιο όμορφο αντίδοτο σε αυτόν τον πόνο είναι η αναζήτηση σύνδεσης, ακόμα κι αν αυτό είναι τρομακτικό. «Το να μιλάς για τον θάνατο δεν θα σε σκοτώσει, όπως το να μιλάς για το σεξ δεν θα σε αφήσει έγκυο», λέει.

Όσο για τη Nierynck, η προτεραιότητά της αυτή τη στιγμή είναι να ζήσει τη ζωή της όπως τη ζούσε πριν από τη διάγνωση, να κάνει πράγματα που εκείνη και ο σύζυγός της πάντα ήθελαν να κάνουν, όπως για παράδειγμα να κάνει κάποια ταξίδια. «Είναι γλυκόπικρο. Βρίσκομαι συνεχώς αντιμέτωπη με το γεγονός ότι τελειώνω», λέει. «Από την άλλη πλευρά όμως, αυτό δημιουργεί εκπληκτικές στιγμές».

Μερικές φορές, την κυριεύουν οι ανησυχίες και οι αμφιβολίες, όπως ο φόβος ότι ο γιος της μπορεί να την ξεχάσει ή η οδυνηρή συνειδητοποίηση ότι ο σύζυγός της πιθανότατα θα βρει μια άλλη σύντροφο μετά από αυτή. Συνολικά όμως «αισθάνομαι κυρίως ευγνώμων», προσθέτει η Nierynck. «Φανταστείτε να εστιάζετε στη δουλειά όλη σας τη ζωή, θεωρώντας ότι θα κάνετε τα πράγματα που σας αρέσουν αργότερα και ξαφνικά να βρεθείτε σε ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα. Αυτό είναι πραγματικά τρομακτικό για μένα. Τώρα μπορώ να πω αντίο με τον δικό μου τρόπο».

Για μένα, η διαδικασία του θανάτου αποτελεί μόνο ένα τμήμα του φόβου μου – θεωρώ ότι αυτό που συμβαίνει στο σώμα μας μετά το θάνατο είναι εξίσου τρομακτικό. Όταν μου επέτρεψαν να αποχαιρετήσω τον αποθανόντα φίλο μου στο νεκροτομείο, μπορούσα να αναγνωρίσω τα χείλη του, τη μύτη του και τα μάτια του, αλλά δεν ήταν πια το αγόρι που είχα αγαπήσει τόσο πολύ. Φαινόταν μεγαλύτερος και πιο ογκώδης από όσο θυμόμουν. Ένιωθα το δέρμα του παγωμένο. Δεν κοιμόταν ήσυχος – ήταν ξεκάθαρο ότι κοιτούσα έναν νεκρό.

Κάτι παρόμοιο ένιωσα όταν πέθαινε η γιαγιά μου. Ο γιατρός είπε ότι ένας τρόπος για να μάθει κανείς περίπου πόσος καιρός της είχε απομείνει ήταν αγγίζοντας τα χέρια και τα πόδια της. Όσο πλησίαζε το κρύο στην καρδιά της, τόσο πιο κοντά ήταν ο θάνατος. Τα δάχτυλα της γιαγιάς μου δεν ήταν πια μέρος του σώματός της, είχαν γίνει ρολόγια που προανήγγειλαν τον θάνατό της. Αυτή η εικόνα με έκανε να σκέφτομαι όλο και περισσότερο τι θα συμβεί στο σώμα μου αφού πεθάνω – μια καταπιεστική και απόκοσμη ιδέα.

Ο Frank van de Goot είναι ιατροδικαστής και ερευνά τα αίτια θανάτου των ανθρώπων. Στη διάρκεια της 30ετούς καριέρας του, έχει εξετάσει περίπου 5.000 πτώματα. Ο Van de Goot είναι στο φάσμα του αυτισμού και πιστεύει ότι αυτό τον βοηθάει στη δουλειά του. «Για μένα, τα πράγματα έχουν ως εξής: Όταν ένα σώμα είναι νεκρό, είναι απλώς ένα αντικείμενο. Δεν έχει συναισθήματα», λέει.

Ο Van de Goot αισθάνεται έτσι και όταν εξετάζει κάποιον που γνώριζε στην πραγματική ζωή – είχε εξετάσει τη μητέρα του μαζί με τον αδερφό του. «Αυτό το πτώμα είναι η μητέρα σου, αλλά από την άλλη πλευρά, είναι απλώς ένα πράγμα που της μοιάζει και τίποτα περισσότερο», λέει. «Το βρίσκω πολύ λογικό. Η μητέρα μου έφτασε τα 93 και ήταν πολύ κακός άνθρωπος. Καιρός ήταν».

Κάπως έτσι αντιμετωπίζει τα πτώματα και η Hayley Mickleburgh. Ασχολείται με την ιατροδικαστική ταφονομία, δηλαδή μελετά την αποσύνθεση των πτωμάτων. Μπορεί να ακούγεται ζοφερό, όμως η ίδια πιστεύει ότι το να δεις τι συμβαίνει σε ένα πτώμα με τα μάτια σου μπορεί να είναι παρηγορητικό με τον δικό του τρόπο. «Όταν ένα σώμα αποσυντίθεται, ο ιστός αποχρωματίζεται και μερικές φορές μπαίνουν σκουλήκια στο σώμα», λέει. «Και τότε, ξαφνικά, εμφανίζεται το λευκό κόκκαλο. Είναι σαν να αναδύεται κάτι αγνό και καθαρό».

Η Mickleburgh ενδιαφέρεται πολύ για τη φάση μεταξύ ζωής και θανάτου – όταν κάποιος δεν είναι πια ζωντανός, αλλά το σώμα του εξακολουθεί να σημαίνει κάτι για τους συγγενείς του. «Πολλά από τα πράγματα που κάνουμε όταν κάποιος πεθαίνει σχετίζονται με τον τρόπο που επεξεργαζόμαστε τη μεταμόρφωση», λέει. «Στη Δύση, προσπαθούμε πολύ σκληρά να την αναβάλουμε χρησιμοποιώντας για παράδειγμα μακιγιάζ που κάνει τον νεκρό να φαίνεται σαν να κοιμάται. Όμως υπάρχουν και πολιτισμοί που την υπερτονίζουν».

Όταν ήταν μαθήτρια, τη γοήτευαν ιδιαίτερα οι πολιτισμοί που έδιναν μεγάλη έμφαση στη μεταμόρφωση του σώματος από αγαπημένο πρόσωπο σε πρόγονο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού είναι οι ταφές στον ουρανό του Θιβέτ, όπου τα σώματα των μελών της κοινότητας κόβονται σε κομμάτια και τοποθετούνται σε ανοιχτούς χώρους για τα φάνε τα όρνια. «Εκεί, ο φυσικός μετασχηματισμός επιταχύνεται και μάλιστα πολύ απότομα», λέει η Mickleburgh. «Δεν είναι πια αυτοί που ήξερες, είναι ένα εντελώς διαφορετικό ον».

Για τη Mickleburgh, υπάρχει μια ομορφιά σε αυτή τη φάση του ενδιάμεσου. Το να τη μελετάς, είναι ένας τρόπος να αποδεχτείς ότι όλοι θα εξαφανιστούμε μια μέρα. Ο Van de Goot συμφωνεί σε αυτό. «Όλοι φαίνονται ίδιοι στον θάνατο», λέει. «Όσο μεγάλος κι αν είναι κάποιος, υπάρχει πάντα ένας μικρός σκελετός στη μέση, το υπόλοιπο είναι ιστός. Πρόκειται για μια αρκετά εύθραυστη εικόνα, έτσι δεν είναι;»

Όλοι οι άνθρωποι με τους οποίους μίλησα δυσκολεύτηκαν να μου πουν τι συμβαίνει μετά τον θάνατο. Αν και δεν είναι θρησκευόμενη, η Nierynck πιστεύει ότι θα ξανασυναντήσει την οικογένειά της αφού πεθάνει και αυτό την παρηγορεί. Ο Rhodius θεωρεί σημαντικό να έχει ανοιχτό μυαλό σχετικά με αυτό το θέμα και να εστιάζει απλώς στη σύνδεση με τους ανθρώπους – ακόμα και όταν έχουν διαφορετικές πεποιθήσεις. Ο Mickleburgh γοητεύεται ιδιαίτερα από τη φυσική εικόνα του σκελετού και τον τρόπο που αυτή σηματοδοτεί το τέλος της διαδικασίας του θανάτου. Γι' αυτό και οι τελετουργίες όπως οι κηδείες μπορεί να είναι πολύ ανακουφιστικές – αναλογίζεσαι τις φάσεις της ζωής κάποιου.

Ο Van der Goot έχει αναρωτηθεί πολλές φορές αν υπάρχει κάτι πέρα ​​από τον υλικό κόσμο. «Σκεφτείτε τον μαγνητισμό ή το υπέρυθρο φως, για παράδειγμα. Εμείς οι άνθρωποι δεν μπορούμε να τα αισθανθούμε, να τα μυρίσουμε ή να τα δούμε, αλλά είναι εκεί», λέει. «Αυτό μπορεί να συμβαίνει και όταν πεθαίνουμε».

Ο θάνατος φαίνεται ιδιαίτερα σκληρός αν τον δεις από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία, εστιάζοντας στα βάσανα και στο κενό που αφήνει κάποιος πίσω του. Αλλά ακόμα κι αν δεν πιστεύεις ότι η ψυχή μπορεί να επιβιώσει από τη σάρκα, υπάρχει κάτι πραγματικά όμορφο στην ιδέα ότι το σώμα μας επανενώνεται με τη φύση και να γίνεται μέρος ενός μεγαλύτερου συνόλου.

«Ο άνθρακας από τον οποίο αποτελούμαι έχει ήδη βρεθεί σε μια άλλη μορφή ζωής τουλάχιστον μία φορά», λέει ο Van de Goot. «Αποτελούμαι κατά 70% από νερό και το υπόλοιπο είναι ασβέστης, σκουπίδια και άνθρακας. Όταν πεθάνω, θα με απορροφήσει ένα δέντρο που θα με κάνει φύλλα π.χ. Και όταν αυτά τα φύλλα πέσουν, ο άνθρακας θα απελευθερωθεί ξανά και κάποιος άλλος θα τον εισπνεύσει. Και αυτό θα τον ξανακάνει κάτι νέο».

Περισσότερα από το VICE

Μια Μέρα στον «Παράδεισο» των Τετράποδων Φίλων μας στη Θεσσαλονίκη

Τα Νεοκλασικά της Αθήνας: Πότε Γκρεμίστηκαν και «Καταστράφηκε» η Πρωτεύουσα

Ο Γεράσιμος και Άλλοι 16 Κρατούμενοι Έγιναν Δωρητές Οργάνων Μέσα από τη Φυλακή

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.