Το άρθρο αρχικά δημοσιεύτηκε στο VICE UΚ.

Είσαι διακοπές, έχεις το βλέμμα καρφωμένο στο μενού και αρχίζεις να βυθίζεσαι σε υπαρξιακή κρίση. Απλές τηγανητές πατάτες ή τηγανητές γλυκοπατάτες; Ποιες σ' αρέσουν περισσότερο; Και τελικά τι σημασία έχει; Και οι δύο είναι αμυλούχες τροφές που κοστίζουν μόνο τρία ευρώ. Δεν θα έπρεπε, όμως, να υπολογίζεις περισσότερο τα χρήματα; Κι αν παραείσαι σπάταλη για να μεγαλώσεις παιδιά; Και, ούτως ή άλλως, στα 26 έχεις περάσει το άνθος της παραγωγικής σου ηλικίας, έτσι δεν είναι; Έχεις δει το στατιστικό διάγραμμα και είναι δύσκολα τα πράγματα. Οπότε θα πρέπει μάλλον να υιοθετήσεις, και αυτό αν είσαι άτομο που θέλει παιδιά (ποια είσαι;), άρα αν είναι να συμβεί σύντομα, δεν θα πρέπει να χωρίσεις με το αγόρι σου και για τα επόμενα τέσσερα χρόνια να κάνεις σεξ με όσο περισσότερους μπορείς;

Κι έπειτα λες στο αγόρι σου ότι θα πάρεις απλές τηγανητές πατάτες. Και σου τις σερβίρουν κρύες.

Είναι η πρώτη μέρα στη δουλειά αφότου επέστρεψες από τις διακοπές και νιώθεις περίεργα. Έπειτα συνειδητοποιείς ότι αυτό το περίεργο συναίσθημα είναι απλώς επειδή «κάνει λίγο ψύχρα». Η Nafisa σε ρωτάει πώς ήταν το ταξίδι και λες ότι ήταν ωραίο και μετά σε ρωτάει ο James και λες ότι ήταν τέλειο – ένας κόσμος έξω από την παραγωγικότητα κι εσύ νιώθεις σαν κακοπληρωμένο γρανάζι της μηχανής, με καταπατημένα δικαιώματα και 2.000 και βάλε emails που πρέπει να απαντήσεις. Μετά πας στην τουαλέτα και αρχίζεις να γκουγκλάρεις μεταπτυχιακά.

Έχεις έντονες αμφιβολίες για τον εαυτό σου, μια αίσθηση ότι έχεις παγιδευτεί σε μια δουλειά ή μια σχέση και μια απογοήτευση για το τι σημαίνει «πραγματική ζωή»; Είναι σίγουρο ότι περνάς την κρίση των 25 και κάτι.

Ο δρ Oliver Robinson πέρασε και ο ίδιος την κρίση των 25 και κάτι, άφησε πίσω του πολλά κομμάτια της ζωής του και ξεκίνησε μια καριέρα ως ακαδημαϊκός που μελετάει την κρίση των 25 και κάτι ως φαινόμενο. «Η κρίση όψιμης νεαρής ηλικίας είναι δίκοπο μαχαίρι», μου είπε τηλεφωνικά. «Είναι μια περίοδος αστάθειας και άγχους, αλλά και μια περίοδος έντονης ανάπτυξης και δυναμικής για εξέλιξη».

Αυτές οι κρίσεις δεν ήταν ποτέ πιο επικρατέστερες στους νέους ανθρώπους, καθώς, παράλληλα με το γεγονός ότι ο κόσμος σήμερα είναι τρομακτικός, αυτά που κατά παράδοση έκαναν οι εικοσάρηδες έχουν αργήσει μια δεκαετία. Ο κόσμος παντρεύεται και κάνει παιδιά μετά τα 30. «Το καλό μ' αυτό είναι ότι δίνεται η ευκαιρία στους ανθρώπους να ζήσουν ωραίες εμπειρίες πριν μπουν σε μια ρουτίνα, όμως, απ' την άλλη, αυτό ενισχύει τις πιθανότητες για μια κρίση όψιμης νεαρής ηλικίας, καθώς υπάρχει περισσότερη αστάθεια και στρες κοντά σε αυτό το ηλικιακό φάσμα», λέει ο Robinson.

Συμπληρώνει, επίσης, ότι υπάρχουν δύο είδη κρίσεων μετά τα 25. Η κρίση εγκλωβισμού και η κρίση αποκλεισμού. «Στην κρίση αποκλεισμού, το νεαρό άτομο νιώθει ότι, παρά τις προσπάθειές του, δεν είναι σε θέση να εισχωρήσει στην ενήλικη κοινωνία», εξηγεί. «Στην κρίση του εγκλωβισμού, το νεαρό άτομο βρίσκεται σε ένα μονοπάτι που δεν επιθυμεί και παίρνει μεγάλες αποφάσεις για το τι θέλει να κάνει κι αυτό είναι μια χρονοβόρα και επίπονη διαδικασία».

Φυσικά, δεν είναι υποχρεωτικό να είναι έτσι τα πράγματα. Αν είσαι τυχερός, μπορεί να βιώσεις έναν συναρπαστικό συνδυασμό και των δύο.

Κι επειδή δεν θέλεις να αρχίσεις τον διαλογισμό ή να φτιάξεις έναν πίνακα διάθεσης (ιδέα της μάνας μου) σαν διέξοδο από τη σύγχυση που σε έχει παραλύσει, ακολουθούν μερικές ιδέες από προπονητές ζωής, ψυχολόγους και ανθρώπους που κατάφεραν οι ίδιοι να ξεπεράσουν την κρίση όψιμης νεαρής ηλικίας για το τι πρέπει να κάνεις για να γίνει λίγο πιο διαχειρίσιμη η κατάσταση.

Σύμφωνα με την Karin Peeters, προπονήτρια ζωής και ψυχολόγο, η κρίση μετά τα 25 σημαίνει ουσιαστικά ότι έχεις παγιδευτεί σε ένα παρατεταμένο άγχος που απορρέει από τη διαρκή λήψη αποφάσεων. «Κάποιοι άνθρωποι αντιδρούν παγώνοντας και μένοντας αδρανείς. Άλλοι αντιδρούν με φυγή, που σημαίνει ότι παραιτούνται από τη δουλειά τους, χωρίζουν με τον σύντροφό τους ή φεύγουν από την πόλη», λέει. «Και η τρίτη αντίδραση είναι η πάλη, που σημαίνει ότι λένε στον εαυτό τους "θα δουλέψω πιο σκληρά, θα πάω γυμναστήριο και θα κάνω ό,τι μπορώ για να πετύχω κάτι – οτιδήποτε"».

Αναγνώρισε την αντίδρασή σου. Η δική μου ήταν κάτι ανάμεσα στο α) μου κόπηκαν τα πόδια, αδυνατούσα να πάρω ακόμα και την παραμικρή απόφαση για το τι θα φάω για μεσημέρι και β) έκανα σπασμωδικές κινήσεις και απομακρυνόμουν αναπάντεχα από κάποια κατάσταση. Δεν θα πρότεινα τίποτα από τα δύο, αλλά αν θέλεις να αναλύσεις τη συμπεριφορά σου και να δουλέψεις πάνω σε αυτές τις παρορμήσεις αντί να παίρνεις τυφλές και απότομες αποφάσεις, το να προσπαθείς να αποκτήσεις αυτογνωσία βοηθάει.

Το άγχος που έχεις εντείνεται από το γεγονός ότι σκέφτεσαι το άμεσο μέλλον και δεν βλέπεις μακριά. Πρέπει να τα κάνω αυτά τώρα, τώρα, τώρα; Η προπονήτρια ζωής Natalie Dee προτείνει να διευρύνεις την αντίληψη του χρόνου. «Κάνε πιο μακροπρόθεσμα σχέδια», λέει. «Πες: "Σε κάποια στιγμή πριν από τα 30 θα ήθελα να ταξιδέψω λίγο". Αυτό είναι ένα μεγαλόπνοο σχέδιο, όμως έχεις περισσότερο χρόνο να το εκπληρώσεις. "Μετά τα 30 μου θέλω να έχω αρχίσει να χτίζω την καριέρα που μου αρέσει. Μετά τα 40 θέλω να έχω καταξιωθεί". Μπορείς να πεις "μέσα σε αυτά τα δέκα χρόνια, αν θελήσω οικογένεια, είμαι ανοιχτός στην πιθανότητα να γνωρίσω κάποιον"».

Με άλλα λόγια, σταμάτα να έχεις άγχος επειδή θέλεις να πας για τρεις μήνες στην Ταϊλάνδη και συνειδητοποίησε ότι ήδη είσαι μισή δεκαετία μεγαλύτερος από τον υπόλοιπο κόσμο στα «πάρτι υπό την πανσέληνο», οπότε δύο χρονάκια παραπάνω δεν πειράζουν. Μπόνους: μπορείς να εφαρμόσεις αυτού του τύπου τον λιγότερο νευρωτικό σχεδιασμό σε κάθε πτυχή της ζωής σου.

«Δεν ξέρω γιατί έχω εμμονή με αυτή την ηλικία, όμως νομίζω ότι είναι πολύ κουλ να είσαι 37 και εργένισσα», λέει η Bertie Brandes, συνδημιουργός του περιοδικού Mushpit, το οποίο μόλις κυκλοφόρησε ένα «Τεύχος Κρίσης» – που μιλάει ουσιαστικά για την κρίση μετά τα 25. «Νομίζω ότι πρέπει να επαναπροσδιορίσεις την όλη ιδέα ότι ο γάμος είναι σημείο αναφοράς της πρώιμης ενήλικης ζωής σου –μια ιδέα που συνεχίζεται μέχρι να πεθάνεις– και να αρχίσεις να συνειδητοποιείς ότι κάθε χρόνος της ζωής σου είναι πολύτιμος. Είναι μια πίεση που βάζουμε στον εαυτό μας. Έχω άνδρες φίλους μεγαλύτερούς μου που είναι εργένηδες και παρόλο που δεν πετάνε στα σύννεφα γι' αυτό, έχουν συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι αξιολύπητοι και ότι είναι μια χαρά».

Η επέκταση αυτού του αόρατου χρονοδιαγράμματος είναι τα παιδιά. Αυτό επηρεάζει τους ανθρώπους με μήτρα περισσότερο απ' ό,τι τους άντρες, γι' αυτό και –όπως πιστεύει η Peeters– την επισκέπτονται τόσο πολλές γυναίκες μετά τα 25, ενώ οι άνδρες συνήθως αναζητούν βοήθεια αργότερα. Δεν μπορείς να τα βάλεις με τη βιολογία, όμως δεν γίνεται και να πιέζεις τον εαυτό σου κατ' αυτό τον τρόπο. Πέρα από αυτό, αν ο γάμος είναι αυτό που σε ανησυχεί, όπως με διαβεβαίωσε κάποτε μια συνάδελφος, αν τα πράγματα δεν πάνε καλά, στα 40 σου θα είσαι σέξι, άνετη και θα υπογράφεις με χαρά το πρώτο σου διαζύγιο. Μια χαρά.

Αν έχεις τα λεφτά, γιατί όχι; Αν θέλεις απεγνωσμένα να σπουδάσεις ξανά και να αλλάξεις καριέρα, κάν' το. Το να ξεκινήσεις, όμως, μια καινούργια σχολή για να κρατήσεις ζωντανή την εφηβεία σου –πράγμα που στο τέλος θα σου αφήσει πολύ περισσότερα χρέη από αυτά που ήδη έχεις– είναι φριχτή ιδέα. Δεν είσαι ο Van Wilder και πραγματικά δεν θέλεις να είσαι. Συνέχισε τις προσπάθειες στην ενήλικη ζωή. Μην παίρνεις δάνειο για να κάνεις μεταπτυχιακό στη Δημιουργική Επιχειρηματικότητα.

Αν χωρίσεις με κάποιον ενώ περνάς την κρίση μετά τα 25, είναι δύσκολο να μην αναρωτηθείς αν το κάνεις απλώς λόγω της κρίσης σου και αν θα το μετανιώσεις σε δύο χρόνια, συνειδητοποιώντας ότι έκανες τραγικό λάθος. «Δεν είναι τυχαίο σύμπτωμα», λέει η Brandes. «Φτάνεις σε ένα σημείο στη ζωή σου που συνειδητοποιείς ότι κάποιος είναι ωραίος, αλλά τελικά μαλάκας, και καταλαβαίνεις ότι δεν πάει άλλο. Είναι πολύ εγωιστική ηλικία και πρέπει να σου γίνει εμμονή ο εαυτός σου για λίγο».

Με το να είσαι εγωιστής, μαθαίνεις τον εαυτό σου και βλέπεις τι χρειάζεσαι από το άλλο σου μισό, έτσι ώστε να μην καταλήξεις με έναν βαρετό μαλάκα.

Το λέει η επιστήμη, οπότε μην το αμφισβητείς. Μια περίοδος χωρίς σεξ είναι συχνά μια χρυσή εποχή παραγωγικότητας και αυτοεξέλιξης, όμως, ταυτόχρονα, μπορεί να σου βγει γκρίνια και κυνικότητα και στο τέλος είναι λες και τεστάρεις τον εαυτό σου για να δεις πόσο αντέχεις χωρίς σεξ. Έχουν περάσει έξι μήνες, τι είναι άλλα τρία χρόνια;

Όχι. «Προσπάθησε να κάνεις σεξ τουλάχιστον μία φορά στους τέσσερις μήνες, τουλάχιστον», συμβουλεύει η Brandes. Διαφορετικά θα αρχίσει να σε φοβίζει το σεξ και θα σου γίνει εμμονή η καριέρα σου, ή η μη καριέρα σου, ή το πώς βγαίνεις στις φωτογραφίες και θα καταλήξεις να παρακολουθείς το Instagram σου περισσότερο και από του πρώην σου. Θα ξεχάσεις πώς είναι αυτού του είδους η επαφή με τους ανθρώπους».

«Αν κάνεις το δωμάτιό σου σαν έναν παράξενο ιερό ναό όπου τίποτα δεν πρέπει να μετακινηθεί, θα αρχίσεις να σκέφτεσαι ότι δεν θα μπορέσεις ποτέ να μοιραστείς τον χώρο σου ή το κρεβάτι σου με κάποιον άλλο», λέει η Brandes. «Δημιουργείς μια δεύτερη μήτρα».

Πήγαμε σχολείο, πήγαμε πανεπιστήμιο, βρήκαμε δουλειά – ακολουθήσαμε τυφλά το επιβεβλημένο μονοπάτι, οπότε είναι λογικό η κρίση μετά τα 25 να πυροδοτείται συχνά από το γεγονός ότι ξαφνικά γινόμαστε βοσκοί που ατενίζουμε το διασκορπισμένο κοπάδι.

Η προπονήτρια ζωής Natalie πιστεύει ότι τώρα είναι η ώρα να κάνεις ένα διαχωρισμό ανάμεσα σε αυτό που θέλεις και αυτό που νιώθεις ότι θα έπρεπε να έχεις. «Η ανάγκη είναι κάτι που σου επιβάλλεται, πιθανώς από την κοινωνία, τους φίλους σου, τους συναδέλφους σου. Έχει διαφορετική ενέργεια από την επιθυμία», λέει. «Είναι σχεδόν σαν να είναι κάτι υποχρεωτικό και σου ασκεί μεγάλη πίεση. Η επιθυμία είναι μια κίνηση προς μια κατεύθυνση˙ εσύ είσαι αυτός που πιέζει προς τα εκεί».

Είναι εύκολο να αρχίσεις να σκέφτεσαι ότι αν είχες μια καλή δουλειά θα ήσουν εντελώς διαφορετικός άνθρωπος και όλα τα προβλήματά σου θα λύνονταν. «Εστιάζω συνεχώς στο γεγονός ότι δεν πρέπει να είμαι πια εργένισσα, όμως αυτό δεν έχει να κάνει με το ότι θέλω σχέση. Συμβαίνει περισσότερο επειδή είμαι μπερδεμένη με το τι κάνω στη ζωή μου γενικότερα», λέει η Brandes. «Πράγμα που είναι επικίνδυνο, γιατί αν εστιάζεις στη δουλειά σου και θεωρείς ότι είναι το μοναδικό πράγμα που σε κάνει δυστυχισμένη, χωρίς να ισχύει αυτό στην πραγματικότητα, τότε θα παραιτηθείς και θα συνειδητοποιήσεις ότι έχεις μπλέξει».

Βλέπε επίσης: σταμάτα να αυτοπροσδιορίζεσαι με βάση τη δουλειά σου.

Μου πήρε 25 χρόνια για να σταματήσω να έχω τρομερές ενοχές «που δεν είμαι αρκετά παραγωγική» όταν αποφασίζω να μείνω στο κρεβάτι παρακολουθώντας Netflix όλο το Σαββατοκύριακο αν είμαι σωματικά ή συναισθηματικά εξαντλημένη. Σκεφτόμουν τους μήνες ή τα χρόνια που «χαράμισα» λόγω κατάθλιψης, στα οποία δεν απέδιδα με βάση τις ικανότητές μου. Αν όμως περνάς περιόδους που δεν είσαι καλά ψυχολογικά, μην τιμωρείς τον εαυτό σου γι' αυτό.

«Πέρασα μια φάση πέρυσι που είχα κατάθλιψη και το μόνο που έκανα ήταν να κάθομαι στο κρεβάτι παρακολουθώντας μανιωδώς vlogsστο YouTube. Δεν άντεχα αν δεν τα έβλεπα», λέει η Brandes. «Ένιωθα ότι χαράμιζα τη ζωή μου, και τρεις μήνες αργότερα έγραψα ένα άρθρο που μιλούσε για όσα ένιωθα και ξαφνικά απέκτησε νόημα όλο αυτό. Κάθε εμπειρία που έχεις, ακόμα κι αν είναι πέντε μέρες στο κρεβάτι, θα σου χρησιμεύσει με κάποιον τρόπο. Απλώς δεν το καταλαβαίνεις εκείνη τη στιγμή. Μας έχει περαστεί τόσο έντονα η άποψη ότι πρέπει να είμαστε διαρκώς ενεργητικοί, που έχουμε χάσει τον σεβασμό μας για το χάσιμο χρόνου. Όταν σπαταλάς τον χρόνο σου μπορεί να συμβούν πολύ όμορφα πράγματα, ή να μετατρέψεις μια χαζή ιδέα σε μια καταπληκτική ιδέα. Η ξεκούραση είναι χρήσιμη. Αν είσαι στο κρεβάτι, το σώμα σου ξεκουράζεται, ακόμα κι αν στο μυαλό σου επικρατεί τρέλα».

Αυτή η κουλτούρα τού να πρέπει να είσαι συνεχώς «σε λειτουργία» και να ζεις έντονα σε κάθε τομέα της ζωής σου έχει την ίδια προέλευση με την κρίση της όψιμης νεαρής ηλικίας. Όπως μου είπε ο Robinson, έχεις περισσότερες πιθανότητες να πάρεις μια σωστή απόφαση αν είσαι ήρεμος απ' ό,τι αν είσαι στρεσαρισμένος, γι' αυτό επίτρεψε στον εαυτό σου να κάνει διαλείμματα όποτε σου δίνεται η ευκαιρία.

«Πολλοί νεαροί ενήλικες ανησυχούν ότι οι άλλοι θα αντιμετωπίσουν την κρίση τους ως κλαψούρισμα ή γκρίνια», λέει ο Robinson. «Και κάποιοι άνθρωποι –ειδικά οι μεγαλύτεροι ή αυτοί που δεν πέρασαν ποτέ τέτοια περίοδο αμφισβήτησης του εαυτού τους– θα το κάνουν. Θυμήσου πως ό,τι κι αν αισθάνεσαι έχει βαρύτητα, ακόμα κι αν οι υπόλοιποι διαφωνούν».

Την επόμενη φορά, λοιπόν, που κάποιος θα σου υπενθυμίσει ότι η καλύτερη εποχή της ζωής σου είναι όταν είσαι στα είκοσι, πες του ότι ένας ειδικός στον τομέα των κρίσεων των γενεών είπε: «Ο όγκος των σημαντικότατων αποφάσεων που πρέπει να πάρεις δημιουργεί αναμφισβήτητα το πιο δύσκολο κομμάτι της ζωής σου, από άποψη στρες και ψυχικής υγείας».

Παρηγορήσου από το γεγονός ότι όσο κι αν τα σκατώσεις στην άμεση ζωή σου, κατά πάσα πιθανότητα τα πράγματα δεν θα είναι τόσο άσχημα αν το δεις μακροπρόθεσμα. Απλώς καν' το. Ή μην το κάνεις, και κάτσε εδώ με το άρθρο αυτό στους σελιδοδείκτες του υπολογιστή σου, παράγγειλε κρύες πατάτες και συνέχισε να τα έχεις με κάποιον που δεν σε γεμίζει.

Περισσότερα από το VICE

Το πιο Παράξενο Memory Park Βρίσκεται στην Εθνική Οδό Θεσσαλονίκης-Καβάλας

Το «Σπίτι των Νεκρών» και Άλλα Τέτοια: Μια Αναδρομή στην πιο Κιτς Φάση των Ταινιών Τρόμου

Αυτός ο Φούρνος Πουλάει Ψωμί και Εκθέτει Ναζιστικά Αντικείμενα από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο