Είναι Αλήθεια Ότι τα Σκυλιά Μιλάνε ή Παραμυθιαζόμαστε;

"Εξω! Τώρα!". Η Silke βαρέθηκε τη συζήτηση που κάνω με την ιδιοκτήτριά της, Karlijn Koning. Αφού πατάει τα δύο κουμπιά που αντιστοιχούν σε αυτές τις λέξεις, το σκυλάκι αφήνει ένα φρίσμπι στο έδαφος μπροστά στην Koning, βγάζοντας τη γλώσσα έξω και κουνάει την ουρά κοιτώντας την με προσμονή.

«Σε λίγο έξω, Silke!» λέει η Koning, 31 ετών, από την ολλανδική πόλη Rosmalen στη Νότια Ολλανδία. Το σκυλί της, η Silke, είναι διασταύρωση κροατικού τσοπανόσκυλου και κοντότριχου κόλεϊ. Η Koning γελάει με το έκπληκτο βλέμμα μου. «Κάνουμε αυτή τη συζήτηση σχεδόν κάθε μέρα», εξηγεί. Από εκεί που κάθομαι στον καναπέ της, μπορώ να δω ότι το σαλόνι της έχει καταληφθεί από πολύχρωμα χαλάκια από αφρώδες υλικό και περίπου 30 κουμπιά με ήχο. Το καθένα αντιστοιχεί σε διαφορετική λέξη και είναι οργανωμένα σε διαφορετικά κωδικοποιημένα τμήματα.

Μπορεί να έχεις δει βίντεο με παρόμοιες σκηνές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – χαριτωμένα κουτάβια (ακόμα και γάτες) που λένε στους ιδιοκτήτες τους να τους κάνουν χάδια ή να πάνε στην παραλία. Η Bunny το σκυλάκι έσπασε το ίντερνετ με την ικανότητά της να χειρίζεται 90 κουμπιά και την υποτιθέμενη ικανότητά της για φιλοσοφική σκέψη, όπως, για παράδειγμα, κοιταζόταν σε έναν καθρέφτη και πατούσε το μήνυμα: “Τι είναι; Η Βunny’.

 Το όλο φαινόμενο ξεκίνησε με έναν άλλο σκύλο, ένα Catahoula-Blue Heeler ονόματι Stella, και την ιδιοκτήτριά της Christina Hunger λογοπαθολόγο. «Όταν έφερα το νέο μου κουτάβι, τη Stella, σπίτι το 2018, συνειδητοποίησα ότι είχε πολλές από τις ίδιες προγλωσσικές δεξιότητες επικοινωνίας με τα νήπια ακριβώς πριν αρχίσουν να μιλάνε», γράφει η Hunger στον ιστότοπό της.

Αυτό της έδωσε μια ιδέα - στην πρακτική της, που εργάζεται με παιδιά με καθυστερήσεις γλωσσικής ανάπτυξης, χρησιμοποιεί συσκευές Επαυξητικής και Εναλλακτικής Επικοινωνίας (AAC), οι οποίες βοηθούν τους ανθρώπους να επικοινωνούν χωρίς να μιλάνε ή να γράφουν. «Θα μπορούσε η Stella να χρησιμοποιήσει μια συσκευή AAC για να εκφραστεί όπως οι ασθενείς μου;» αναρωτήθηκε η Hunger.

Σήμερα, πέντε χρόνια αφότου άρχισαν να προπονούνται, η Stella ξέρει 45 λέξεις και μπορεί να βάλει μέχρι και πέντε μαζί για να φτιάξει μια πρόταση, σύμφωνα με την ιδιοκτήτρια της. Το 2021, η Hunger έγραψε ένα βιβλίο σχετικά με την εμπειρία τους, με τίτλο How Stella Learned to Talk.

Αυτή η πρόσφατα παρατηρηθείσα συμπεριφορά των ζώων έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον των ερευνητών, οι οποίοι ξεκίνησαν τη μεγαλύτερη μελέτη για την επικοινωνία των ζώων μέχρι σήμερα τον Μάρτιο του 2020. Ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Ντιέγκο συνεργάστηκαν με την εταιρεία κουμπιών ήχου FluentPet για να αναλύσουν πλάνα από χιλιάδες κατοικίδια που φαίνονται να μιλούν με τους ιδιοκτήτες τους, από κάμερες σε σπίτια σε όλο τον κόσμο

Ο στόχος της έρευνας είναι να διαπιστωθεί αν οι σκύλοι και οι γάτες μπορούν πραγματικά να επικοινωνήσουν με τους ανθρώπους με λέξεις, αν καταλαβαίνουν πραγματικά τι σημαίνουν τα κουμπιά και αν τα πατούν συνειδητά. Αν αποδειχθεί ότι ισχύει, αυτή η έρευνα θα μπορούσε να διευρύνει την κατανόησή μας για τη νοημοσύνη των ζώων και να ανοίξει την πόρτα σε έναν εντελώς νέο κόσμο αλληλεπίδρασης μεταξύ ανθρώπων και ζώων.

Η Silke φαίνεται να καταλαβαίνει πλήρως σε τι χρησιμεύουν τα κουμπιά, μου εξηγεί η Koning. «Τα αγαπημένα της κουμπιά είναι “φαγητό”, “νερό” και “κακά”»», λέει. «Όταν έχει μεγαλύτερη ανάγκη, πατάει επανειλημμένα το αντίστοιχο κουμπί». Η Koning πιστεύει ότι η Silke βρίσκει τα κουμπιά χρήσιμα. «Διαφορετικά, θα έπρεπε να σταθεί δίπλα στην πόρτα αν χρειάζεται κάτι. Είναι πιο πιθανό να αγνοήσεις κάτι τέτοιο».

Η Koning έχει μάλιστα παρατηρήσει ότι η Silke μπορεί να εκμεταλλεύεται τα νέα της εργαλεία επικοινωνίας για να τη χειραγωγήσει. «Μερικές φορές, χρησιμοποιεί το “κακά” ως δικαιολογία για να πάει μια βόλτα γιατί ξέρει ότι δεν θα καθυστερήσω να τη βγάλω έξω», γελάει.

Σύμφωνα με την Koning, η Silke θα μπορούσε ακόμη και να φτιάξει νέες λέξεις. «Το περασμένο καλοκαίρι συνέβη κάτι συναρπαστικό», λέει η Koning, μιλώντας για ένα βίντεο που ανέβασε στη σελίδα της στο Instagram. «Είχε πονόδοντο, οπότε της έδινα συχνά ένα παγάκι. Κάποια στιγμή πάτησε “κόκαλο” και “νερό”. “Νερό κόκκαλο; Τι είναι αυτό;” αναρωτηθήκαμε. Και μετά έκανε ξαφνικά κλικ. Εννοούσε πάγο!»

Δεν υποδηλώνουν όλα τα κουμπιά ενέργειες – ορισμένα χρησιμοποιούνται για την έκφραση συναισθημάτων: θυμωμένη, χαρούμενη, απασχολημένη, ήρεμη. «Όσον αφορά το “απασχολημένη”, δεν είμαι σίγουρη αν εννοεί ότι την ενοχλεί η φασαρία ή αν το πατάει όταν κάνει κάτι», προσθέτει η Koning. «Μερικές φορές αισθάνεται ότι χρησιμοποιεί λέξεις απλώς για να περιγράψει αυτό που βλέπει ή βιώνει. Αλλά, φυσικά, όλα είναι απλώς εικασίες».

Αυτή είναι μια από τις μεγαλύτερες επικρίσεις εναντίον των υποστηρικτών αυτής της θεωρίας - πόση από αυτήν την επικοινωνία είναι πραγματική και πόση προβολή των ιδιοκτητών στα κατοικίδια τους;

Το πεδίο της επικοινωνίας ζώου-ανθρώπου χαρακτηρίζεται από μια ζοφερή ιστορία αποτυχημένων πειραμάτων και κακής πρακτικής. Οι δεκαετίες ’50- '70 ήταν μια χρυσή εποχή έρευνας σε αυτόν τον τομέα: Δύο σχολές σκέψης εμφανίστηκαν στη γλωσσολογική κοινότητα. Οι στρουκτουραλιστές όπως ο Charles Hockett πίστευαν ότι είχαν στοιχεία πως τα ζώα μπορούσαν να εκπαιδευτούν στην ανθρώπινη γλώσσα. Οι υποστηρικτικές της γενετικής-μετασχηματιστικής θεωρίας, όπως ο Noam Chomsky, θεωρούσαν τη γλώσσα ως ένα ανθρώπινο φαινόμενο. Στα ζώα θα μπορούσαν σίγουρα να διδαχθούν κόλπα, αλλά δεν είχαν τη διανοητική ικανότητα να κατανοήσουν το πολύπλοκο σύστημα επικοινωνίας μας.

Έντονες συζητήσεις και διαμάχες ξέσπασαν μεταξύ των δύο στρατοπέδων. Στη συνέχεια, το 1973, ο στρουκτουραλιστής Herbert Terrace ξεκίνησε ένα πείραμα ορόσημο που καθόρισε το πεδίο για τα επόμενα χρόνια -  πήρε ένα μωρό χιμπατζή από ένα εργαστήριο και το έστειλε να ζήσει με μια ανθρώπινη οικογένεια στο Upper West Side του Μανχάταν, στη Νέα Υόρκη. Με το μικρό όνομα Nim Chimpsky, το μωρό χιμπατζή διδάχθηκε Αμερικανική Νοηματική Γλώσσα (ASL) στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια – όπου ο Terrace εξακολουθεί να διδάσκει ψυχολογία και ψυχιατρική – από την ομάδα του καθηγητή.

Κατά τη διάρκεια των επόμενων τεσσάρων ετών, το Project Nim μετατράπηκε σε μεγάλη καταστροφή  Ενώ ο χιμπατζής κατάφερε να μάθει πάνω από 120 σήματα, τα χρησιμοποιούσε μόνο για να πάρει ανταμοιβές, αποτυγχάνοντας έτσι να αποδείξει ότι κατανοούσε την έννοια της γλώσσας. Μέλη της ομάδας του κατηγορήθηκαν επίσης ότι πέρασαν τα όρια με το ζώο, όπως ότι κάπνιζαν χόρτο μαζί του.

Ο Nim έγινε επιθετικός με την οικογένειά του που φιλοξενούσε και πήγαινε από τον έναν επιστάτη στον άλλο. Το 1977, το πείραμα εγκαταλείφθηκε – το ίδιο και ο χιμπατζής. Ο Nim άρχισε να εμφανίζει σημάδια κατάθλιψης και στάλθηκε σε μια ιατρική μονάδα όπου πέρασε τις υπόλοιπες μέρες του μέχρι το θάνατό του το 2000.

Ο Nim δεν ήταν μια μεμονωμένη περίπτωση – ήρθε μετά από μια σειρά αποτυχημένων ερευνητικών έργων που αφορούσαν πιθήκους και ASL, με τον γορίλα Koko να είναι άλλο ένα σημαντικό πείραμα. Ερευνητές που εργάζονταν στο πεδίο κατηγορήθηκαν για επιλεκτικά δεδομένα, παρακίνηση των υποκειμένων τους και υπερερμηνεία των αποτελεσμάτων. Οι σκεπτικιστές υποστηρικτικές της γενετικής θεωρίας φαινόταν να έχουν αποδειχθεί ότι είχαν δίκιο και όλες οι μελέτες στον τομέα σταμάτησαν.

Μέχρι το 2020 τουλάχιστον, όταν ο συγκριτικός ψυχολόγος Federico Rossano από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Ντιέγκο ξεκίνησε το ερευνητικό πρότζεκτ They Can Talk στο οποίο συμμετέχουν η Koning και η Silke. Ο Rossano, 43, έχει διδακτορικό στη γλωσσολογία και μελετά τη συμπεριφορά και τις νοητικές διαδικασίες σε παιδιά, πιθήκους, κατσίκες και λύκους, μεταξύ άλλων.

Όταν τα βίντεο της Hunger έγιναν viral για πρώτη φορά, οι συνάδελφοι του Rossano επικοινώνησαν μαζί του, αλλά στην αρχή ήταν δύσπιστος. Στη συνέχεια, έλαβε ένα μήνυμα από τον Leo Trottier, πρώην απόφοιτο του τμήματός του, ο οποίος έτυχε να είναι και ο Διευθύνων Σύμβουλος της PetFluent. Ο Leo είπε: «Κοίτα, έχουμε ήδη 1.000 άτομα που παρήγγειλαν κουμπιά. Τουλάχιστον οι μισοί είπαν ότι θα τους ενδιέφερε να συμμετάσχουν σε μελέτη. Ας το κάνουμε», θυμάται ο ερευνητής.

Το μήνυμα ήρθε στις αρχές της πανδημίας, όταν ο Rossano δεν μπορούσε να συνεχίσει κανονικά την εργασία του με παιδιά και πιθήκους. Η μελέτη ήταν μια ριψοκίνδυνη κίνηση, καθώς η γλωσσολογική κοινότητα εξακολουθεί να διχάζεται με πάθος σε αυτό το θέμα, αλλά ήταν επίσης συναρπαστική. Αυτό που τελικά τον έκανε να το αποφασίσει ήταν το εύρος του έργου. «Πιθανόν εκατομμύρια άνθρωποι θα αρχίσουν να το κάνουν», εξηγεί. «Είναι μια ευκαιρία για την επιστήμη των πολιτών».

Σήμερα, πάνω από 10.000 κατοικίδια έχουν συμμετάσχει στη μελέτη. Αυτή τη στιγμή περίπου 2.000 συμμετέχουν σε 27 χώρες. Το έργο συνδυάζει ζωντανή παρακολούθηση βίντεο με επισκέψεις στο σπίτι, έρευνες, συνεντεύξεις, εργαλεία μηχανικής μάθησης και μια σειρά πειραμάτων. Η πρώτη τους εργασία βρίσκεται υπό αξιολόγηση εδώ και λίγους μήνες. «Δεν μπορούμε να συζητήσουμε τα ευρήματα», λέει ο Rossano και τα μάτια του λάμπουν.

«Στόχος μας είναι να ξεκινήσουμε με πολύ βασικές ερωτήσεις», προσθέτει ο Rossano. «Μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι πράγματι μαθαίνουν κάτι ή είναι εντελώς τυχαίο; Είναι μίμηση; Ή μήπως υπάρχει κάτι άλλο; Πολλά δεδομένα». Ευτυχώς, πολλοί ερευνητές - συμπεριλαμβανομένων των σκεπτικιστών - δείχνουν ενδιαφέρον για το έργο.

Ένα από τα πλαίσια που χρησιμοποιεί ο Rossano για να κατανοήσει καλύτερα αυτό το φαινόμενο είναι τα λεγόμενα 13 χαρακτηριστικά  της ανθρώπινης γλώσσας που αναπτύχθηκαν από τον Hockett, τα οποία διαχωρίζουν την ανθρώπινη γλώσσα από την επικοινωνία των ζώων.

Η παραγωγικότητα, για παράδειγμα, αναφέρεται στην ανθρώπινη ικανότητα να δημιουργούμε νέες λέξεις. Ένας τρόπος για να γίνει αυτό είναι να συνδυάζεις δύο λέξεις, μια ικανότητα που παρατηρείται σε μικρά παιδιά, αλλά όχι (ακόμα) στα ζώα. Ως πιθανό παράδειγμα παραγωγικότητας, ο Rossano αναφέρει ένα σκυλί που πατάει τα κουμπιά για «τρίξιμο» και «αυτοκίνητο» κάθε φορά που ακούει ασθενοφόρο. Το «νερό κόκκαλο» της Silke θα μπορούσε επίσης να είναι απόδειξη παραγωγικότητας.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που θεωρείται μοναδικό στον άνθρωπο είναι η ικανότητα να περιγράφει πράγματα που δεν είναι κοντά. Αυτό φαίνεται για παράδειγμα, σε ένα βίντεο της τιγρέ γάτας Billi που προφανώς της λείπει ο μπαμπάς της.. Ο ιδιοκτήτης της εκφράζει την αγάπη του, αλλά η γάτα χτυπά το κουμπί «θυμωμένη» δύο φορές με το πόδι της. Αυτό σημαίνει ότι όντως η γάτα νοσταλγεί τον «μπαμπά» και είναι θυμωμένη εξαιτίας αυτού; «Βλέπουμε ότι πατάνε τα κουμπιά σαν σε σειρά», εξηγεί ο Rossano. «Το ερώτημα είναι: Είναι τυχαίο ή είναι δομημένο;»

Μια έντονη κριτική για το έργο του Rossano είναι ότι τα ζώα μπορεί να αντιγράφουν τη συμπεριφορά των ιδιοκτητών τους χωρίς να καταλαβαίνουν τι κάνουν στην πραγματικότητα. «Είναι λογικό να είμαστε δύσπιστοι», λέει ο Rossano. «Ως επιστήμονας, πρέπει πρώτα να δεις δεδομένα». Ωστόσο, «κανένας από τους επικριτές δεν έχει δει τα δεδομένα», συνεχίζει ο Rossano. «Ίσως θα έβλεπες κάτι άλλο αν παρατηρούσες 10.000 σκυλιά για μερικά χρόνια». (Η μελέτη περιλαμβάνει λιγότερες γάτες, καθώς είναι πολύ πιο δύσκολο να εκπαιδευτούν - σόρι, γατόφιλοι.)

Αυτό που του είναι αρκετά σαφές πια είναι ότι τα ζώα προσπαθούν να επικοινωνήσουν με τους ανθρώπους τους, αν και ο βαθμός πολυπλοκότητας αυτής της επικοινωνίας είναι ακόμα προς συζήτηση. Σε ένα βίντεο ένας σκύλος άρχισε να πατάει το κουμπί «βοήθεια» όταν ένα άλλο σκυλί παγιδεύτηκε κάτω από τον καναπέ. Σε άλλο βίντεο, φαίνεται ένας σκύλος να πιέζει τα κουμπιά «κοιλιά» και «άουτς» επί δέκα λεπτά πριν κάνει εμετό.

«Είναι συναρπαστικό για εμάς», παρατηρεί ο Rossano. «Επειδή: πρώτον, τα κατοικίδια, έχουν προφανώς επίγνωση των πραγμάτων που συμβαίνουν γύρω τους. Δεύτερον, μπορούν να το μεταδώσουν, και τρίτον, ενδιαφέρονται».

Φυσικά, δεν ενδιαφέρονται όλα τα ζώα για τα κουμπιά, ακόμα κι αν μένουν στο ίδιο νοικοκυριό και έχουν παρόμοιες ράτσες και εκπαίδευση. Αλλά αυτή η παραλλαγή είναι αναμενόμενη, καθώς συμβαίνει φυσικά και στους ανθρώπους, λέει ο Rossano. «Θέλουμε να δούμε σε ποιο βαθμό έχει να κάνει με την ιδιοσυγκρασία και την ηλικία έναρξης», προσθέτει.

Αν τα δεδομένα του ισχύουν, η μελέτη θα μπορούσε να έχει τεράστιες επιπτώσεις. Οι ιδιοκτήτες θα μπορούν να μαθαίνουν περισσότερα για τις σκέψεις και τις ανάγκες των κατοικίδιων τους. Οι κτηνίατροι θα μπορούσαν να ρωτάνε τα άρρωστα ζώα τι έχουν. Θα μπορούσε επίσης να φέρει επανάσταση στον τομέα της καλής διαβίωσης των ζώων – θα ήμασταν εξίσου άνετα με τη βιομηχανική κτηνοτροφία αν τα γουρούνια μπορούσαν να μας πουν πώς αισθάνονται;

Τελικά, καταλήγει ο Rossano, οι άνθρωποι πάντα γοητεύονται από το μυστήριο που περιβάλλει το μυαλό των ζώων και ελπίζουμε ότι θα μπορούσαμε να τους μιλήσουμε κάποια μέρα. Από φανταστικούς ήρωες όπως ο Dr Doolittle ως τα ερευνητικά έργα της πραγματικής ζωής, όπως το έργο της Jane Goodall ή η μελέτη του Ινστιτούτου SETI για την επικοινωνία με τις φάλαινες, έχουμε επενδύσει πολύ χρόνο και χρήμα σε αυτές τις μεγάλες ιδέες. Αλλά το πάθος μας για αυτό το θέμα θα μπορούσε να είναι ένα δίκοπο μαχαίρι – ίσως απλώς θέλουμε να πιστεύουμε σε αυτήν την πιθανότητα λίγο παραπάνω απ’ όσο πρέπει.

Η Koning πιστεύει πραγματικά ότι ο σκύλος της μιλάει μαζί της. Έχει κατάθλιψη, και ορισμένες μελέτες  δείχνουν ότι οι σκύλοι μπορεί να είναι σε θέση να καταλάβουν και ακόμη να θέλουν να στηρίξουν. Όταν είναι πεσμένη, η Koning έχει την εντύπωση ότι η Silke προσπαθεί να της φτιάξει τη διάθεση μέσα από τα κουμπιά.

Σε ένα βίντεο που ανέβασε στη σελίδα της στο Instagram, η Silke φαίνεται να πατά τα κουμπιά "Want", "Good Job!" και το "Karlijn" διαδοχικά, με το "Good Job!" είναι μια φράση που λέει πάντα η Koning στη Silke με χαρά. Στη συνέχεια, η Silke κουνάει την ουρά της και βάζει ένα πόδι στον ώμο της ιδιοκτήτριάς της. «Αυτό», γράφει η Koning στη λεζάντα της, «σήμαινε τα πάντα για μένα».

Η Koning πιστεύει πραγματικά ότι ο σκύλος της μιλάει μαζί της. Έχει κατάθλιψη, και ορισμένες μελέτες  δείχνουν ότι οι σκύλοι μπορεί να είναι σε θέση να καταλάβουν και ακόμη να θέλουν να στηρίξουν. Όταν είναι πεσμένη, η Koning έχει την εντύπωση ότι η Silke προσπαθεί να της φτιάξει τη διάθεση μέσα από τα κουμπιά.

Σε ένα βίντεο που ανέβασε στη σελίδα της στο Instagram, η Silke φαίνεται να πατά τα κουμπιά "Want", "Good Job!" και το "Karlijn" διαδοχικά, με το "Good Job!" είναι μια φράση που λέει πάντα η Koning στη Silke με χαρά. Στη συνέχεια, η Silke κουνάει την ουρά της και βάζει ένα πόδι στον ώμο της ιδιοκτήτριάς της. «Αυτό», γράφει η Koning στη λεζάντα της, «σήμαινε τα πάντα για μένα».

Περισσότερα από το VICE

Γιατί Νιώθουμε Ακόμα Άβολα να Πάμε Μόνοι/ες μας Διακοπές;

Ero Seagull: Η Διάγνωση ότι Ανήκει στο Φάσμα του Αυτισμού Ήταν Λυτρωτική

Ο Γεράσιμος και Άλλοι 16 Κρατούμενοι Έγιναν Δωρητές Οργάνων Μέσα από τη Φυλακή

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.