«Το Μέτρο των Εποπτευόμενων Χώρων Χρήσης Είναι Υποκριτικό», Κατερίνα Μάτσα

Στις αρχές του περασμένου Μάρτη, με 229 ψήφους, πέρασε το άρθρο του νομοσχεδίου του Υπουργείου Υγείας για τους Εποπτευόμενους Χώρους Χρήσης. Το άρθρο προβλέπει ότι οι εγκεκριμένοι φορείς για την υλοποίηση θεραπευτικών δράσεων -συγκεκριμένα ο ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΘΕΑ, το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθηνών και το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης- θα μπορούν να ιδρύσουν και να λειτουργήσουν χώρους στους οποίους οι χρήστες ναρκωτικών θα κάνουν χρήση της ουσίας υπό την εποπτεία επιστημόνων και σε συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας, αφού θα λαμβάνουν αποστειρωμένα υλικά χρήσης. Προϋπόθεση για τους χρήστες που θα θέλουν να κάνουν χρήση των υπηρεσιών θα είναι να εγγραφούν στο μητρώο καταγραφής ληπτών υπηρεσιών.

Μάλιστα, η πλειονότητα των υποψηφίων δημάρχων Αθηνών, στο πλαίσιο της συζήτησης για την αντιμετώπιση του ζητήματος με τις πιάτσες ναρκωτικών, έχουν ταχθεί υπέρ της δημιουργίας χώρων ιατρικώς εποπτευόμενης χρήσης. Ο κ. Μπακογιάννης, ο κ. Ηλιόπουλος και ο κ. Γερουλάνος συγκεκριμένα είναι υπέρ, ενώ αντίθετος είναι ο κ. Σοφιανός.

Η δημιουργία των χώρων ιατρικώς εποπτευόμενης χρήσης ουσιών, πάντως, προκαλεί διαφωνίες εκτός από πολιτικό και σε επιστημονικό επίπεδο, με εμβληματικό όνομα σε όσους είναι αντίθετοι στην δημιουργία να είναι αυτό της Κατερίνας Μάτσα.

Η Κατερίνα Μάτσα είναι χρόνια αφοσιωμένη στον αγώνα κατά της εξάρτησης. Είναι ψυχίατρος σε Κοινωνικά Ιατρεία, πρώην διευθύντρια της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (Ψ.Ν.Α.), συγγραφέας, εκδότρια του περιοδικού «Τετράδια Ψυχιατρικής» και υποψήφια με την Αντικαπιταλιστική Ανατροπή, στην Αθήνα. Όπως λέει η ίδια, το μέτρο της δημιουργίας χώρων εποπτευόμενης χρήσης είναι υποκριτικό.

VICE: Γιατί είστε αντίθετη στους χώρους εποπτευόμενης χρήσης;
Κατερίνα Μάτσα: Αυτό που τονίζω σχετικά με τους χώρους εποπτευόμενης χρήσης είναι πως πρόκειται για ένα μέτρο που εντάσσεται στην πολιτική μείωσης της βλάβης. Η αντίθεσή μου δεν είναι στα διάφορα μέτρα διαχείρισης, αλλά στο πώς προβάλλονται και στο πώς επιβάλλεται η πολιτική διαχείρισης της βλάβης.

Εξηγείστε μας τι ακριβώς είναι η πολιτική μείωσης της βλάβης, για όσους δεν γνωρίζουν.
Η πολιτική της μείωσης της βλάβης είναι η πολιτική η οποία βρίσκεται πίσω από τα προγράμματα χορήγησης υποκατάστατων, τα οποία βέβαια συντηρούν την εξάρτηση. Αντί να παίρνεις παράνομη ηρωίνη, παίρνεις ένα νόμιμο υποκατάστατο στα κέντρα χορήγησης υποκαταστάτων που ανήκουν στον ΟΚΑΝΑ και βρίσκονται, επίσης, σε γενικά νοσοκομεία. Αυτό βασίζεται στη θέση ότι η εξάρτηση είναι χρόνια ανίατη νόσος του εγκεφάλου, ότι ο τοξικομανής είναι χρόνιος κι ανίατος ασθενής, περνώντας στην κοινωνία το μήνυμα ότι δεν γίνεται ποτέ καλά. Αυτό δεν ισχύει. Είναι μία αντίληψη, η οποία συντηρεί κοινωνικά στερεότυπα. Η πολύχρονη εμπειρία του 18 Άνω κι άλλων στεγνών προγραμμάτων όπως του ΚΕΘΕΑ, έχει αποδείξει ότι γίνονται καλά. Ότι μπορούν να σταματήσουν να παίρνουν ναρκωτικά και έτσι να επανενταχθούν ισότιμα στην κοινωνία. Γι' αυτό είμαι ριζικά αντίθετη σε αυτήν την αντίληψη, η οποία αποσκοπεί στο να διαχειριστεί ένα πρόβλημα, κρύβοντας επιμελώς το γεγονός ότι το πρόβλημα έχει κοινωνικές ρίζες, συνδέεται στενά με την κρίση και επομένως αυτό που χρειάζεται είναι να διαμορφωθούν στεγνά προγράμματα που να περάσουν το μήνυμα ότι γίνεται καλά ο εξαρτημένος.

Εκτός από την πολιτική μείωσης της βλάβης συνολικά, συγκεκριμένα για τους χώρους εποπτευόμενης χρήσης, ποια είναι η διαφωνία σας;
Ένα από τα μέτρα στο πλαίσιο της πολιτικής μείωσης βλάβης, είναι και οι χώροι εποπτευόμενης χρήσης. Τα ερωτήματα που βάζω εγώ είναι τα εξής: Θεωρείται και προβάλλεται ότι θα λυθεί το πρόβλημα των θανάτων από overdose, όμως οι έρευνες έχουν αποδείξει ότι η πλειοψηφία των χρηστών ηρωίνης δεν είναι πια ενδοφλέβιοι χρήστες. Αυτό το μέτρο πέρασε στην Ευρώπη και στην Αμερική από τη δεκαετία του '80 όταν υπήρχαν οι μαζικοί θάνατοι από τον ιό του AIDS. Τότε, σχεδόν σε όλο το κόσμο, η ενδοφλέβια χρήση ηρωίνης ήταν ο επικρατέστερος τρόπος χρήσης. Σήμερα δεν ισχύει αυτό. Σύμφωνα με τις έρευνες που έχουν γίνει και σύμφωνα με τα στοιχεία του ΚΕΘΕΑ και του 18 Άνω, η ενδοφλέβια χρήση συμβαίνει σε ποσοστό 30%. Πλέον, οι περισσότεροι παίρνουν την ηρωίνη με άλλους τρόπους, όπως από τη μύτη ή καπνιστή.

Επίσης, σήμερα, το φαινόμενο δεν είναι η εξάρτηση από την ηρωίνη. Είναι η εξάρτηση από πολλές ουσίες παράλληλα. Οι έρευνες γι' αυτό το θέμα έδειξαν ότι οι θάνατοι από overdose γίνονται συνήθως μέσα από το συνδυασμό ηρωίνης, αλκοόλ και βενζοδιαζεπινών, δηλαδή ηρεμιστικών χαπιών. Απέναντι σε αυτά δεν έχει παρθεί κανένα μέτρο κι αναρωτιέμαι γιατί. Γιατί απλά να φτιάξουν αυτούς τους χώρους που θα μπαίνει ο χρήστης, θα δηλώνει την παρουσία του σε έναν κατάλογο, ενώ ο ίδιος άνθρωπος πριν και μετά θα πηγαίνει στην πιάτσα και θα κάνει χρήση με την παράνομη ουσία; Τι εξυπηρετεί αυτό το μέτρο σε σχέση με ένα πρόβλημα που έχει αποκτήσει τραγικές διαστάσεις; Όταν οι μονάδες απεξάρτησης δεν επαρκούν; Από τη στιγμή που δεν υπάρχουν μονάδες σωματικής αποτοξίνωσης, πώς αυτά τα παιδιά που λιώνουν στις πιάτσες θα απευθυνθούν στα προγράμματα όταν δεν υπάρχουν μονάδες για να περάσουν τα στερητικά; Τώρα λένε, πού θα περάσω τα στερητικά; Στον δρόμο; Και σκεφτείτε ότι δεν υπάρχουν μονάδες ούτε για έγκυες εξαρτημένες γυναίκες. Όλα αυτά είναι πολύ σημαντικά και δεν τα έχει προβλέψει καθόλου το νομοσχέδιο.

Τι άλλο δεν είχε προβλέψει το νομοσχέδιο;
Δεν προβλέπεται τίποτα για την πρόληψη και για κεντρικά σχεδιασμένη πολιτική πρόληψης. Γίνονται κάποια πράγματα από τα κέντρα πρόληψης, στον βαθμό που και αυτά καταφέρνουν να τα κάνουν, γιατί τα περισσότερα είναι υποστελεχωμένα. Δεν υπάρχει όμως κεντρικός σχεδιασμός και προϋποθέσεις για να αναπτύξουν δράσεις.

Το πρόβλημα έτσι όπως έχει διαμορφωθεί ειδικά στο κέντρο της Αθήνας με τις πιάτσες, κάνει τους υποψήφιους δημάρχους να δηλώνουν ότι επικροτούν το μέτρο της δημιουργίας χώρων εποπτευόμενης χρήσης. Η κυβέρνηση το έφερε για να έχει μία άλλη όψη η Αθήνα, να είναι καθαρή από αυτούς τους ανθρώπους, που κατά καιρούς αντιμετωπίστηκαν από τις εκάστοτε κυβερνητικές πολιτικές σαν σκουπίδια. Θυμίζω τις επιχειρήσεις σκούπας της αστυνομίας το 2012 και αργότερα τη μετακίνηση κάθε πιάτσας προς άλλη γειτονιά, γιατί πίεζαν οι κάτοικοι.

Εσείς πιστεύετε ότι ακόμα και να γίνουν οι χώροι εποπτευόμενης χρήσης, δεν θα καθαρίσουν οι πιάτσες;
Εγώ προσωπικά, δεν πιστεύω ότι θα λειτουργήσουν τέτοιοι χώροι. Προβάλλονται τώρα προεκλογικά σαν ένα μέτρο που θα σώσει ζωές. Ποιες ζωές θα σώσει; Τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά πεθαίνουν όπως σας είπα από το συνδυασμό ηρωίνης, ηρεμιστικών χαπιών και αλκοόλ. Αλλά ακόμη κι αν γίνουν οι χώροι, οι πιάτσες θα είναι γεμάτες. Απλώς, κατά καιρούς, θα μετατίθενται. Υπάρχουν τεράστια επιχειρηματικά συμφέροντα στο κέντρο της Αθήνας, τα οποία δεν είναι μόνο ντόπια, αλλά και διεθνή, τα οποία θέλουν να δείξουν ένα άλλο πρόσωπο, μιας καθαρής πόλης. Για μένα το βασικό είναι ότι προβάλλεται ως ανθρωπιστικό ένα μέτρο που σε τελευταία ανάλυση αποσκοπεί στο να εξασφαλίσει τον κοινωνικό έλεγχο αυτών των ανθρώπων που θεωρούνται από όλους ότι είναι άνθρωποι χωρίς δικαιώματα, στο περιθώριο. Είναι απάνθρωπο. Στην υπηρεσία μίας βιοπολιτικής που θέλει να ελέγξει τις ζωές ανθρώπων, προβάλλεται ένα μέτρο το οποίο δεν θα λύσει κανένα πρόβλημα. Είναι πολύ μεγάλη υποκρισία. Γι' αυτό είμαι αντίθετη.

Δεν πρέπει οι χρήστες να έχουν κι αυτήν την επιλογή;
Δεν θεωρώ ότι κάποιοι ειδικοί και μη έχουμε το δικαίωμα να επιλέξουμε τον τρόπο που ο εξαρτημένος θα αντιμετωπίσει το πρόβλημα της εξάρτησής του. Αυτό είναι δικό του αναφαίρετο δικαίωμα, κεκτημένο όλες τις προηγούμενες δεκαετίες. Αυτό που είναι υποκριτικό είναι να προβάλλεται από την κεντρική πολιτική, η πολιτική της μείωσης της βλάβης κι άρα μέτρα όπως αυτό με τον χώρο εποπτευόμενης χρήσης, ως μέτρα θεραπευτικά ή ως μέτρα που λύνουν προβλήματα. Αυτό είναι το υποκριτικό και σε αυτό είμαι αντίθετη. Να υπάρχουν τέτοια μέτρα αλλά να μην προβάλλονται με αυτόν τον τρόπο ότι σώζουν ζωές. Ποιες ζωές σώζουν;

Κάπου διάβασα ότι οι χώροι εποπτευόμενης χρήσης είναι χώροι όπου μπορούν να κοινωνικοποιηθούν αυτοί που θα μπαίνουν μέσα. Για ποια κοινωνικοποίηση μιλάει κανείς; Ποια ένταξη; Ποια κοινωνική ένταξη μπορεί να γίνει σε έναν χώρο όπου ο εξαρτημένος θα κάνει χρήση και θα παραμένει εξαρτημένος; Εξάρτηση σημαίνει αποκλειστική σχέση με την ουσία ή τις ουσίες. Ότι γι' αυτόν τον άνθρωπο δεν υπάρχει τίποτα άλλο. Δεν υπάρχει σχέση, ενδιαφέροντα, άλλες ασχολίες, υπάρχει μόνο για να αναζητά και να παίρνει τη δόση του. Ένας χρήστης δεν έχει την ελευθερία της επιλογής. Ελευθερία επιλογής και εξάρτηση είναι έννοιες εξορισμού αντίθετες. Η επανένταξη αντίθετα είναι μία διαδικασία που ξαναβρίσκει αυτός ο άνθρωπος την ελευθερία του. Όχι μόνο απέναντι στις ουσίες επειδή δεν αισθάνεται αναγκασμένος αν τις πάρει, αλλά ελεύθερος να κάνει κοινωνικές, πολιτικές, προσωπικές επιλογές να οργανώσει τη ζωή του σε καινούριες βάσεις.

Παίξαμε και Ουρλιάξαμε σε Ένα Δωμάτιο Απόδρασης στην Αθήνα

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Εκτός από αυτό, προβάλλονται και ως προοδευτικά μέτρα και συνήθως όσοι διαφωνούν θεωρούνται πιο συντηρητικοί. Η δική σας άποψη είναι πιο συντηρητική;
Όντως προβάλλεται ως ριζοσπαστικό μέτρο και μάλιστα από κάποιους θεωρείται ότι πρέπει να πάρουμε σαν πρότυπο την Πορτογαλία. Όμως στην Πορτογαλία μπορεί η επικρατούσα πολιτική να είναι των υποκατάστατων όμως όλες οι άλλες δομές στο χώρο των εξαρτήσεων είναι στα χέρια ΜΚΟ. Αυτό θέλουμε; Η απεξάρτηση πρέπει να είναι δημόσια και δωρεάν. Προβάλλουν την Πορτογαλία, όπως πριν από κάποιες δεκαετίες όλοι μιλούσαν για την Ολλανδία. Τώρα μιλούν για την Πορτογαλία που εκεί αλωνίζουν οι ΜΚΟ. Εκεί βρίσκεται η αντίθεσή μου κι από αυτή την άποψη λέω ότι είναι καιρός να φωνάξουμε όλη η κοινωνία ότι το πρόβλημα της εξάρτησης χρειάζεται μία κεντρικά σχεδιασμένη πολιτική που να αποβλέπει πρώτα από όλα στο να αντιμετωπιστούν οι γενεσιουργοί παράγοντες του προβλήματος.

Ποιοι είναι αυτοί;
Είναι κοινωνικοί κατά πρώτο λόγο. Αυτό το παιδί που παίρνει ναρκωτικά είναι ο αδύνατος κρίκος μιας κοινωνικής αλυσίδας που σπάει κάτω από το βάρος της κρίσης. Η εξάρτηση είναι η έκφραση -με έναν πολύ έντονο και επικίνδυνο τρόπο- του αδιεξόδου που υπάρχει στα νέα παιδιά μέσα σε αυτές τις συνθήκες της κρίσης. Σε αυτές τις συνθήκες αισθάνονται ότι δεν έχουν κανένα μέλλον μπροστά τους, ζουν μέσα στην μοναξιά, την αποξένωση, τον φόβο, την ντροπή, δεν έχουν όνειρα, δεν προσδοκούν, βλέπουν τους γονείς τους επίσης παραιτημένος από προσδοκίες, ζουν μέσα στην διάψευση, τη φτώχεια και τη στέρηση καταναλωτικών αγαθών, τα οποία είχαν αναχθεί σε υπέρτατη αξία. Όλα αυτά επιδρούν στον ψυχισμό τους και τους γεμίζουν οργή, αγανάκτηση, ενοχές, ντροπές. Τι κάνουν για να ξεφύγουν από όλα αυτά; Καταφεύγουν στις ουσίες. Είναι ένας τρόπος φυγής από την πραγματικότητα της κρίσης. Κι αυτό είναι που πρέπει να δούμε. Αυτό έχουμε υποχρέωση να αντιμετωπίσουμε ως κοινωνία. Όχι να μετατοπίζουμε το πρόβλημα στο πρόσωπο που πάσχει και δεν κατάφερε να αντέξει αυτές τις κοινωνικές και εσωτερικές πιέσεις που τον κάνουν να αισθάνεται ότι ζει μία κόλαση από την οποία θέλει να ξεφύγει.

Περισσότερα από το VICE

Η Ζωή μου Εκτός Κορυδαλλού με το Βραχιολάκι

Εννιά Μήνες στο Κονγκό με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα

Η Αναστασία Τσουκαλά Έγραψε Βιβλίο για την Ένοπλη Πάλη