Walvisvlees verkoopt niet meer in Noorwegen

Mensen gaan naar Noorwegen voor het landschap. Om de majestueuze fjorden te aanschouwen, overdonderd te raken door watervallen en ademloos te staren naar de gletsjers die uitkomen boven het blauwste water dat je ooit hebt gezien.

Niemand gaat naar Noorwegen walvisvlees te eten.

Ik was er laatst om drie dagen te wandelen in het gebied van de Hardangerfjord, en daarna was ik nog een paar dagen in Oslo. Ik was van plan om rendiervlees te proeven, een lokale delicatesse. Ook bezocht ik de vismarkt – die beroemd zijn door het kraakheldere water uit de regio. Wat totaal als een verrassing kwam, waren de dikke plakken walvisvlees die tussen de verse zalm, oesters en kaviaar lagen uitgestald. "Free Willy!" krijste een koopman, terwijl hij me een vette walvisworst aanbood.

Voor de meeste westerlingen is het idee van walvis als voedsel taboe, deels omdat de walvisvaart bijna overal op aarde illegaal is. Dat is niet het geval in Noorwegen. De Noren jagen al duizenden jaren op de dwergvinvis, een relatief kleine walvissoort, die niet bedreigd is en volgens de International Whaling Commission in overvloed aanwezig is in de Noorse wateren.

"De Noorse walvisvaart is een traditie die al voorkwam in de middeleeuwen, en zelfs in het stenen tijdperk plaatsvond," vertelt Jan Erik Ringstad, curator van het Noorse walvisvaartmuseum. "Maar we hebben ook verslagen van middeleeuwse wetten die de walvisvaart voor de kust aan banden probeerden te leggen."

Zo'n 150 jaar geleden roerden werd door vele landen op walvissen gejaagd, maar Amerika had het leeuwendeel van de walvisindustrie in handen. Tot een onverschrokken Noorse walvisjager genaamd Sven Foyn een nieuw soort harpoen ontwikkelde en de industrie op zijn kop zette. Noorwegen werd met Foyns uitvinding wereldleider op het gebied van de walvisjacht. De harpoen leidde in combinatie met verbeterde schepen tot ongebreidelde overbevissing van walvissen in de twintigste eeuw. Dit leidde ertoe dat de International Whaling Commission in 1986 een wereldwijd verbod op commerciële walvisvaart instelde.

Vandaag de dag is Noorwegen, samen met IJsland, een van de twee landen dat bezwaar maakt tegen het verbod en door blijft gaan met commerciële walvisvaart (Japan jaagt ook nog op walvissen, maar doet dit onder wetenschappelijke voorwendselen die onlangs afgekeurd werden door het IWC). In Noorwegen ziet de overheid de walvisvaart als onderdeel van een evenwichtig ecosysteem: elk jaar wordt er een vangstquotum ingesteld, en er mag alleen gebruik gemaakt worden van moderne harpoenen om de 500 tot 1000 dwergvinvissen te vangen. Het Noorse walvisseizoen liep in augustus af, en was het beste seizoen sinds de herinvoering van de walvisvaart in 1993.

Hoewel het cultureel en historisch gezien belangrijk is, vervult walvisvlees maar een klein deel van het Noorse dieet, waardoor het onmogelijk is gebleken om de 700 ton walvisvangst dit jaar te verkopen. Voor sommige Noren is de walvisvaart simpelweg iets uit het verleden; ze hebben nog levendige herinneringen aan de hoogtijdagen in de jaren zestig en zeventig, toen bevroren walvisvlees van slechte kwaliteit nog geserveerd werd in schoolkantines en militaire rantsoenen.

Lars Jon Amundsen runt Solsiden Restaurant, een van de meest succesvolle visrestaurants in Oslo, maar heeft geen walvis meer op het menu. "Ik kreeg als kind walvisvlees als avondeten, dus ik ben er wel mee opgegroeid. Het maakt deel uit van onze cultuur," zegt hij. "Ik heb er niets op tegen, maar ik serveer het niet. Ik heb die beslissing jaren geleden gemaakt. Er zijn mensen die aanstoot nemen aan walvis op het menu, dus hebben we het eraf gehaald."

Geografie is ook een deel van het probleem. "De meeste walvis wordt in het noorden gevangen, terwijl de meeste mensen in het zuiden wonen," vertelt Aage Eriksen, manager van Hopen Fisk, een van de grootste walvisvaartbedrijven in Noorwegen. "Het transport van vers vlees is niet zo makkelijk. Het is dus moeilijk om het vlees naar de plek te krijgen waar de meeste mensen wonen." Om je een idee te geven: Noorwegen heeft vijf miljoen inwoners, waarvan maar de helft in het noorden woont. De rest van Noorwegen – inclusief bezoekers die niet gewend zijn aan walvis op het menu – zijn gewoon niet echt geïnteresseerd.

Ondertussen probeert de walvisindustrie verkoop te stimuleren door een speciaal keurmerk op te richten dat consumenten moet helpen kiezen voor kwaliteitswalvis. Er zijn ook voorstanders die denken dat walvis populairder wordt, en die bevinden zich vooral onder de jeugd en de culinaire avant-garde.

Marius Tvethaug, voormalig chef en manager van de Frøya Sjømat-vismarkt in Oslo's trendy markthal Mathallen, ziet een opwaartse trend in walvisvlees onder de Noorse jeugd. "We proberen de traditionele Noorse manier om voedsel te gebruiken te vinden. Op dit moment verspreidt de Nordic Cuisine zich over de hele wereld en mensen worden zich ervan bewust dat het onze traditie is," zegt Tvethaug, die dit jaar zo'n 200 kilo walvisvlees verkocht. "Gerookte walvis is al heel erg lang de beste manier geweest om het vlees te bewaren. En we vangen al sinds het stenen tijdperk walvissen. Ik zie het als teruggrijpen naar onze roots."

Onder oudere Noren wordt de walvis gezien als een mysterieus vleesreliek uit hun jeugd, maar voor jongere chefs als Tvethaug is het gewoon een lekker stuk vlees. "Het lijkt op groot wild als herten of elanden," zegt hij. "Alleen dan iets zoeter, vergelijkbaar met paard – maar net als met groot wild is het vleziger in smaak, zoet en heel erg mals."

Hoewel Ringstad (curator van het walvisvaartmuseum) in een gebied woont waar nog altijd op walvis gejaagd wordt, en hij ook opgroeide met walvis als avondeten, eet hij nauwelijks nog walvis. Hij heeft de afgelopen paar jaar maar één keer walvis gekocht – het ligt nog altijd in zijn vriezer – en toch prijst hij de speciale smaak van goed walvisvlees. "Je moet verse walvis hebben en weten hoe je het precies moet klaarmaken," zegt hij. "Dan is het verrukkelijk. Je zou nooit kunnen dromen dat het walvis is wat je eet."