Wat er met je lichaam gebeurt als je 3 dagen niet eet

Let op: dit artikel kan triggerend zijn voor mensen met een eetstoornis.

Ontbijt is de belangrijkste maaltijd van de dag. Dat is tenminste wat we te horen kregen toen we klein waren. Maar er verschijnen steeds meer onderzoeken waarin dat idee ernstig wordt ondermijnd. Vasten, in welke vorm dan ook, wordt steeds populairder. Het internet staat bomvol met video’s van afgetrainde bro’s die vertellen hoe vasten hen hielp om over hun tijd op de middelbare school heen te komen.

Voor de meeste mensen betekent vasten dat ze hun ontbijt overslaan. Andere mensen kiezen ervoor om hun avondeten over te slaan. Allebei die tactieken komen neer op een 16/8-dieet: in elke periode van 24 uur vast je 16 uur en eet je alles wat je moet eten in de overige 8 uur. Een andere populaire variant is om de dag te vasten. Dan eet je meestal de ene dag geen calorieën en de andere dag juist wat je wil.

Er zitten gezondheidsvoordelen aan vasten, zoals minder risico’s op ontstekingen, een lagere bloedsuikerspiegel en zelfs een langer leven – hoewel dat laatste tot nu toe alleen is bewezen bij ratten. Mensen begonnen zich begonnen al snel af te vragen of langer vasten niet meer gezondheidsvoordelen zou opleveren. Als jij overweegt om dat ook te doen, ga dan wel even bij jezelf na waarom je het precies wil. Als je namelijk een langere periode vrijwillig je maaltijden overslaat, kan dat ook een teken zijn van een eetstoornis.

Ik probeerde de anekdotes die ik over vasten had gehoord te koppelen aan gesprekken die ik voerde met artsen en diëtisten, om erachter te komen wat er met mijn lichaam zou gebeuren als ik 72 uur lang niets zou eten. Ik heb het nog niet geprobeerd, maar op basis van alles hieronder ga ik het misschien wel doen.

Voor veel mensen is het overslaan van hun ontbijt geen probleem, vooral als je genoeg afleiding hebt en je de hele ochtend koffie drinkt. Maar als je de lunch overslaat, schreeuwen je hersenen halverwege de middag om eten. Je wordt er een prikkelbare en nukkige peuter van.

Er is onderzoek gedaan naar dat gevoel, waarvoor ook het woord ‘hangry’ is bedacht – een samenstelling van ‘angry’ en ‘hungry’. Het blijkt dat een verstoring van de homeostase van de hersenen een gecompliceerde emotionele reactie kan veroorzaken, waarbij biologie, persoonlijkheid en omgevingsfactoren allemaal een rol spelen. Die perfecte mix van omstandigheden, gecombineerd met je lage energieniveau en rommelde maag, maken het eerste gedeelte het 72-uur lange vasten extreem uitdagend.

Maar als je erdoorheen komt, verbetert alles op de tweede of derde dag. “Je ghreline neemt geleidelijk af als je meerdere dagen vast, waardoor je je ook geleidelijk minder hongerig voelt,” zegt Jason Fung, een nefroloog uit Toronto en auteur van The Complete Guide to Fasting. Hij legt uit dat ghreline een hormoon is, waar je honger van krijgt. Als je maag niet uitgerekt is, wordt ghreline in grotere hoeveelheden uitgescheiden. Fung zegt dat je je daarom meestal niet hongerig voelt tijdens het langdurige vasten.

Voor alle duidelijkheid: 72 uur vasten is voor een gezond persoon lang niet genoeg om te verhongeren. In het British Medical Journal bleek uit een overzicht van de relevante onderzoeken dat mensen zo’n 30 tot 40 dagen zonder voedsel kunnen overleven, mits ze voldoende gehydrateerd blijven.

Hoelang iemand het echt zonder voedsel kan uithouden, hangt af van “factoren als lichaamsgewicht, genetische variatie, andere gezondheidsoverwegingen en, heel belangrijk, uitdroging,” zegt Alan. D. Lieberson in Scientific American. Je sterft veel makkelijker van de dorst. Biologieprofessor Randall K. Packer van de George Washington University zegt in een ander artikel in Scientific American dat een volwassene in een comfortabele omgeving het misschien een week zonder vloeistoffen zou kunnen uithouden.

Fung vertelt over ketose, een toestand waarin je lichaam vet als brandstof gebruikt. Normaal gesproken is glucose de favoriete brandstof van je lichaam, maar je komt in een ketogene toestand terecht als je lichaam wordt gedwongen om naar alternatieven op zoek te gaan. Kortom, als je geen eten meer in je mond stopt, gaat je lichaam vetcellen verbranden. Daarom zweren al die afgetrainde bro’s ook bij vasten. Ze zullen tegen je zeggen dat vasten en ketose hun lichaamsvetpercentage ontzettend naar beneden heeft gebracht, en onderzoek toont aan dat ze daar misschien wel gelijk in hebben. Maar waar ze het niet over hebben, is dat ze die buikspieren met een hoge prijs hebben betaald.

Een bijproduct van de omzetting van je pens in beschikbare energie zijn ketolichamen. “Uitademing is een van de manieren waarop het lichaam ketolichamen afgeeft, waardoor je adem zoet en fruitig wordt,” zegt Amy Shapiro, een diëtist uit New York. Dat is mild uitgedrukt. Uit onderzoek blijkt dat het een betrouwbare indicatie is dat je in ververbandingsmodus bent gegaan, als je adem naar aceton ruikt. Het is een onaangename geur. Je hoeft niet meer bang te zijn dat je in je hongerige razernij mensen wegjaagt, want ze zullen uit zichzelf van je wegblijven – uit angst voor jouw helse mondscheten.

Shapiro beschouwt 72 uur vasten niet als een zinvolle manier om gewicht te verliezen. “Je zult waarschijnlijk meer watergewicht verliezen dan echt vet, omdat je lichaam eerst de glycogeenvoorraden gebruikt voordat het vet gaat verbranden,” zegt ze. “Als je glycogeen afgeeft, verlies je water – wat meestal de reden is dat je snel gewicht verliest. Vet verliezen kost meer tijd.” Fung is het daar echter niet mee eens: hij beweert dat je in een periode van 72 uur anderhalve kilo vet kunt verliezen. Daarom zegt hij dat mensen met een Body Mass Index (BMI) van minder dan 20 risico op ondervoeding kunnen lopen. “De meeste mensen hebben veel meer vet dan dat,” zegt hij.

In het verleden zou drie dagen vasten door de meeste mensen niet als een slimme zet worden gezien. In tijden dat er voedselschaarste was of op plekken waar er schaarste is, zou het waarschijnlijk zelfs als heel dom worden beschouwd. Maar als je op donderdag iets te eten kunt krijgen, kun je best je voorraadkastje op maandag op slot doen. Het kan zelfs je hersenfuncties verbeteren. Dat blijkt tenminste uit onderzoeken op knaagdieren.

Onderzoekers van Yale injecteerden ghreline in muizen en ontdekten dat hun prestaties in leer- en geheugentests met 30 procent verbeterden. In een ander onderzoek van de Swansea University in Wales werd het hormoon in een petrischaal aan hersencellen van muizen toegevoegd. Dat zorgde ervoor dat er een gen werd ingeschakeld waarvan bekend is dat het neurogenese veroorzaakt. Dat is een proces waarbij hersencellen zich delen en vermenigvuldigen.

Zoals gezegd neemt de productie van ghreline af als je een paar dagen niet eet. In de tussentijd scheidt je maag er juist veel van af. Shapiro zegt dat dat mogelijk een overblijfsel is uit de tijd waarin voedsel vaak schaars was. Als je wel eten wilde krijgen, hing dat niet alleen af van hoe goed je met een speer kon gooien, maar ook van je cognitieve vaardigheden. “Als je verhongert, bewaart het lichaam twee organen en krimpt de rest,” zegt ze. De bewaarde organen zijn de hersenen en, bij mannen, de testikels. “Biologisch gezien hangt dit waarschijnlijk samen met de noodzaak om helder te kunnen blijven nadenken om uit de honger te komen, of om juist langere perioden zonder voedsel te overleven en je te verzekeren van het voortbestaan van de soort.”

“Vasten is een mentale, fysieke en spirituele reset,” zegt diëtist Jim White uit Virginia Beach. Mensen die drie dagen hebben gevast, zeggen vaak tegen hem dat ze in die tijd opgekropte emoties onder ogen kwamen. Daardoor zijn ze mentaal stabieler als het vasten erop zit. “Daarnaast leren vastende mensen kleine dingen waarderen, die ze in het dagelijks leven als vanzelfsprekend beschouwen, zoals een glas koud water om te drinken of een bed om in te slapen. Als je je tijdens het vasten focust op spiritualiteit, in plaats van op voedsel- en levensongemakken, word je geestelijk helderder.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE US