Το Ψυχικό Τραύμα του Πολέμου Μέσα από τα Μάτια Ενός Έλληνα Φωτορεπόρτερ

Το ημερολόγιο δείχνει 24 Φλεβάρη. Η ανατολική Ουκρανία σκεπάζεται από τους ήχους των ρώσικων βομβαρδισμών. Μια οβίδα πέφτει πάνω σε μια πολυκατοικία και ο ουρανός κρύβεται από τους καπνούς. Τα συντρίμμια έχουν σκορπιστεί παντού. Ένας ηλικιωμένος σκύβει στο έδαφος και ξεσπά σε λυγμούς πάνω από ένα άψυχο κορμί που κείτεται εκεί και είναι σκεπασμένο με μία κουβέρτα. Άλλοι κάθονται σιωπηλά πάνω σε πεσμένους κορμούς δέντρων και με τα χέρια πιάνουν το μέτωπό τους, αδυνατώντας να πιστέψουν πως ο πόλεμος ξεκίνησε. Ορισμένοι στέκουν αποσβολωμένοι, έχουν καρφωμένο το βλέμμα τους μπροστά και κρατούν μικρά σακ-βουαγιάζ με όσα υπάρχοντα τους απέμειναν. Μερικοί ξεσπούν σε κλάματα. Κάποιοι έχουν αίματα στο πρόσωπό τους από την έκρηξη και τους προσφέρονται οι πρώτες βοήθειες. Ο ήλιος έχει κρυφτεί και η θλίψη είναι διάχυτη.

«Η τραγικότητα του πολέμου, αποτυπώνεται από την πρώτη μέρα. Μια γυναίκα σκεπάζει το πτώμα του άνδρα της μπροστά από την πολυκατοικία. Είναι μια φριχτή εικόνα που δείχνει τις ανθρώπινες απώλειες, οι οποίες δεν θα έπρεπε να υπάρχουν σε μία σύρραξη», λέει στο VICE ο φωτορεπόρτερ Άρης Μεσσήνης, ο οποίος βρίσκεται στην Ουκρανία για το AFP πριν την έναρξη του πολέμου. «Αν οι ολιγάρχες που αποφασίζουν να βάλουν μισθοφόρους και στρατό να πολεμήσουν για διάφορα συμφέροντα και ο στρατός δέχονται να πολεμήσουν, ας σκοτωθούν μεταξύ τους. Οι απλοί άνθρωποι, ο άμαχος πληθυσμός, τι φταίει;», αναρωτιέται ο ίδιος. «Αυτός είναι ο πόλεμος. Πάντα την πληρώνουν εκείνοι που δεν πρέπει. Άνθρωποι ξεσπιτώνονται, ξεριζώνονται από τον τόπο τους, παίρνουν τον δρόμο της προσφυγιάς. Ο θάνατος έρχεται και για εκείνους που δεν το επέλεξαν».

Η φωνή του, από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής, μαρτυρά την ψυχική και σωματική του κόπωση. Ήδη βρίσκεται στο μέτωπο περισσότερες από 20 μέρες για να καλύψει τα γεγονότα. Ξεκίνησε από τα ανατολικά της χώρας, πήγαινε στο Ντόνετσκ και το Λουγκάνσκ και όταν γίνονταν οι βομβαρδισμοί, κατευθυνόταν προς το Χάρκοβο. Αυτήν τη στιγμή βρίσκεται στο Κίεβο. Η κατάσταση είναι τεταμένη και οι πολεμικές συρράξεις κλιμακώνονται μέρα με τη μέρα.

Οι σειρήνες ηχούν ανά διαστήματα και προειδοποιούν ότι ξεκινούν ξανά οι βομβαρδισμοί. Το Κίεβο είναι πια ερειπωμένο. Άνθρωποι πανικόβλητοι αναζητούν καταφύγιο σε υπόγεια και σε σταθμούς μετρό, για να προστατευθούν. «Δύσκολες στιγμές είναι όταν σκάνε οι βόμβες, όταν γινόμαστε μάρτυρες των βομβαρδισμών», λέει ο Άρης. Αυτές τις ημέρες μένει στον ένατο όροφο ενός ξενοδοχείου στο Κίεβο. Κάθε λίγο, όταν χτυπούν οι σειρήνες, όλοι κατεβαίνουν στο υπόγειο. «Εγώ κατέβηκα μια φορά στο υπόγειο. Αν είναι να σκάσει, θα σκάσει», λέει με ψυχραιμία. «Όταν ήμουν στο Καραμπάχ, έλεγα στους υπόλοιπους πως εγώ τουλάχιστον θα πεθάνω στον ύπνο μου, ενώ εκείνοι θα πεθάνουν φοβισμένοι. Αν αισθανθώ ότι η κατάσταση δυσκολεύει, θα καλυφθώ. Αλλά αν τύχει και σκάσει βόμβα στο ξενοδοχείο, δεν θα μας σώσει τίποτα. Μετά από ένα διάστημα το συνηθίζεις».

Ένα παιδί, που βρίσκεται σε ογκολογικό νοσοκομείο, κοιτά το φωτογραφικό φακό με βλέμμα ευθύ και κρατά ένα κομμάτι χαρτιού στο οποίο έχει γράψει “Stop War”. Τα υπόγεια των ογκολογικών και παιδιατρικών νοσοκομείων της Ουκρανίας χρησιμοποιούνται σαν καταφύγια. Ο πύργος τηλεόρασης του Κιέβου βρίσκεται στο στόχαστρο αεροπορικής επιδρομής. Αστυνομικοί και στρατιωτικοί, με βήμα γοργό, κουβαλούν σε σακούλες τα άψυχα κορμιά των πολιτών που σκοτώθηκαν και τα φορτώνουν σε βανάκια.

Είναι 4 Μαρτίου. Το Ιρπίν -μια πόλη λίγο έξω από το Κίεβο- χτυπιέται από οβίδες. «Ευτυχώς, τη γλιτώσαμε», λέει ο Άρης. Μια οβίδα πέφτει και οι φλόγες έχουν τυλίξει ένα σπίτι, από το οποίο απέμεινε μόνο το κουφάρι του. Οι μαύροι καπνοί έχουν ξεχυθεί στον ουρανό. Ένας άνδρας και μια γυναίκα το κοιτούν και κλαίνε. «Σήμερα βρήκαν οι οβίδες ένα σπίτι. Ο άνδρας έκλαιγε με τη γυναίκα του, έξω από το σπίτι τους που είχε παραδοθεί στις φλόγες. Μπορεί αυτοί να έζησαν, όμως όλη τους η ζωή τελείωσε. Έζησαν σήμερα. Το αύριο δεν ξέρουν τι θα φέρει», εξηγεί ο Άρης.

Βλέποντας τις φωτογραφίες, ο σπαραγμός των ανθρώπων είναι τόσο έντονος, που σχεδόν μπορείς να τον αισθανθείς. Γίνεται εμφανής, από το συνοφρυωμένο τους πρόσωπο και τα δακρυσμένα τους μάτια. Από τις αγκαλιές των οικογενειών που αποχωρίζονται και από τα βλέμματά τους που υποκρύπτουν την υπόσχεση να ανταμώσουν ξανά.

Δεν υπάρχει κάποιο γεγονός που μπορεί να ξεχωρίσει, όπως λέει. Είναι όλα εξίσου δυνατά. Αναδεικνύουν με γλαφυρότητα την αθλιότητα και τη φρίκη του πολέμου. «Ο κόσμος που πάει στα τρένα, ο πατέρας που αποχωρίζεται από τη γυναίκα και το παιδί του, για να μείνει πίσω να πολεμήσει, αυτοί που θρηνούν τους νεκρούς τους, αυτοί που ζουν μέρα-νύχτα στα υπόγεια, μέσα στο κρύο, την ώρα που βαράνε οι σειρήνες και πέφτουν ασταμάτητα βόμβες. Όλες οι στιγμές είναι τραγικές», περιγράφει.

Οι σταθμοί του μετρό έχουν μετατραπεί σε καταφύγια. Άνθρωποι κοιμούνται κουρνιασμένοι και χωμένοι κάτω από παπλώματα, ενώ έχουν τοποθετήσει στρώματα στο παγωμένο έδαφος ή έχουν στήσει σκηνές. Μαζί τους έχουν και σακούλες με εφόδια, νερό και τρόφιμα. Μια κοπέλα κάθεται σε ένα φουσκωτό στρώμα, έχει ακουμπισμένη την πλάτη της στον τοίχο και κοιτά ψηλά. Μια μητέρα παίζει με το αγοράκι της με κάτι παιδικά πολύχρωμα τουβλάκια. Ένα ζευγάρι, κάθεται αγκαλιασμένο, σκεπασμένο με μια κουβέρτα. Κανείς τους δεν ξέρει για πόσο χρονικό διάστημα θα βρίσκονται εκεί. Η έκβαση του πολέμου είναι αβέβαιη. Μερικοί, που είναι πιο τυχεροί, έχουν δικά τους υπόγεια και προφυλάσσονται εκεί. Οι υπόλοιποι πηγαίνουν στα υπόγεια των ξενοδοχείων. «Ευτυχώς, μέχρι σήμερα, υπάρχει ακόμα η δυνατότητα φαγητού και νερού, αφού η πόλη δεν έχει πολιορκηθεί εντελώς. Δεν έχουν τελειώσει τα βασικά αγαθά», λέει ο Άρης.

Ήδη, την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Ουκρανοί πολίτες είχαν εγκαταλείψει τη χώρα, όπως ενημέρωσε ο Ύπατος Αρμοστής του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες. Μια κατάσταση γνώριμη, που επαναλαμβάνεται σε κάθε πολεμική σύρραξη. Μια νέα προσφυγική–ανθρωπιστική κρίση είναι προ των πυλών. «Για την ώρα είναι όλοι ευπρόσδεκτοι, εφόσον είναι λευκοί Ευρωπαίοι. Αλλά αν συνεχίσουν οι προσφυγικές ροές, αυτός ο κόσμος θα πρέπει κάπως, κάπου, να ενσωματωθεί. Εκεί θα τελειώσει και η “ανθρωπιστική αγάπη”. Τα ζήσαμε στη χώρα το 2015 με τους Σύριους, που τους χαρακτηρίζουν ως “λαθροεισβολείς”. Και τώρα αυτοί που μας κυβερνούν κάνουν λόγο για “πραγματικούς πρόσφυγες”, αλλά σε λίγο θα τους αποκαλούν “κωλομετανάστες”», λέει ο Άρης.

Πώς είναι για έναν φωτορεπόρτερ να βλέπει ανθρώπους να σκοτώνονται; Πώς αντέχει να βιώνει αυτό το ψυχικό τραύμα; «Εδώ και δέκα χρόνια καλύπτω τέτοια γεγονότα. Υπάρχουν στιγμές που λυγίζω, αλλά δεν κατεβάζω τη μηχανή. Μπορεί να κλάψω, αλλά θα συνεχίσω να τραβάω εικόνες. Επειδή για αυτό τον λόγο είμαι εδώ. Αν αφήσω τη μηχανή, δεν υπάρχει λόγος να βρίσκομαι σε εμπόλεμη ζώνη. Εξάλλου και στο γραφείο να ήμουν, τον ίδιο μισθό θα έπαιρνα. Δεν το κάνω για χρηματικό όφελος, δεν έχω να κερδίσω κάτι παραπάνω. Το κάνω γιατί νιώθω πως είναι χρέος μου να δείξω τι συμβαίνει», επισημαίνει.

Τον ρωτάω πότε θα επιστρέψει. «Άγνωστο», απαντά. «Σημασία έχει να καταφέρουμε να επιστρέψουμε. Το πότε θα γίνει αυτό, δεν έχει σημασία».

Οι φωτογραφίες είναι μια ευγενική παραχώρηση του Άρη Μεσσήνη από τον προσωπικό του λογαριασμό στο Instagram (για το AFP).

Οι Έλληνες στην Ουκρανία Συνεχίζουν τη Ζωή τους στη «Σκιά» της Ρωσικής Απειλής

Η Νατάσα Εξηνταβελώνη Είναι Τόσο Νομοταγής που Αηδιάζει με τον Εαυτό της

Την Αστρολογία μου Μέσα

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.