Welkom in cryptoland: hoe Bitcoin grip kreeg op El Salvador

Sinds september is El Salvador het eerste land ter wereld waar de Bitcoin een legaal betaalmiddel is. President Nayib Bukele (40) is enthousiast en kondigde vorige week prompt de komst van een ‘Bitcoin City’ aan. Loopt het Centraal-Amerikaanse land zijn tijd vooruit, of is het toch eerder een gevaarlijke gok van een hippe president? VICE ging de sfeer opsnuiven in El Zonte alias Bitcoin Beach, de bakermat van de cryptomunt in El Salvador.

De bus van lokale lijn 102 scheurt door de bochten van de enige straat die de luchthaven verbindt met de rest van de kust. Reggeatonmuziek knalt door de speakers van de oude, Amerikaanse schoolbus met een handvol inzittenden aan boord. Het landschap is idyllisch. Rechts: straatverkopers geflankeerd door metershoge bananenbomen en kokospalmen die de baan sieren, met in de verte bergen en vulkaantoppen die zich hullen in het groen. Links: de kronkelende kustlijn met uitzicht op de Stille Oceaan en golven die menig surfers natte dromen bezorgen.

Na een perikel van goed anderhalf uur verschijnt onder de brandende zon een paneel met de profetische woorden. “Welkom in El Zonte, Bitcoin Beach”, prijkt er langs de kant van de weg. De onverharde en stoffige straten zijn leeg, op enkele arbeiders na die de riolering en de weginfrastructuur opkrikken. “Er is veel werk”, zegt een werkman, pikhouweel in de hand. “De stad slikt de jongste maanden een pak meer bezoekers. Vooral in het weekend is het hier over de koppen lopen. Straat per straat proberen we daarom aan te pakken. Het moet er piekfijn uitzien."

El Zonte, drieduizend inwoners en intussen officieus omgedoopt tot Bitcoin Beach, is de plek waar sinds 2019 kleinschalig geëxperimenteerd wordt met de Bitcoin. Deze cryptomunt is sinds afgelopen september een officieel

betaalmiddel in het Centraal-Amerikaanse land, naast de Amerikaanse dollar. Zowat overal in het dorp wordt het symbool van deze virtuele munt afgebeeld: op vuilnisbakken, winkelkraampjes, op de muren.

We stappen een kruidenier binnen. Een QR-code op de muur maakt duidelijk dat ze er Bitcoins accepteren, net als nagenoeg alle andere handelszaken. “Het is niet zo moeilijk hoor, kijk: je scant de QR-code, dan tik je op bevestigen. Zie je wel? Kinderspel.” De 21-jarige Nilson loodst ons door de Bitcoin Beach-app om de kokosnoot, die we in zijn winkel nuttigen, af te rekenen met Bitcoins. “We gebruiken het hier allemaal voor dagelijkse transacties. Het heeft ons leven veranderd”, verkondigt hij.

Dat de Bitcoin net hier in El Zonte voet aan de grond kreeg komt niet helemaal uit de lucht gevallen. Sinds de vroege jaren 2000 beweegt er heel wat in het dorp. Sociale initiatieven, bedoeld om jongeren te ondersteunen en te emanciperen, volgen elkaar in sneltempo op. Het beste voorbeeld is zonder twijfel dat van vzw Hope House. Een vzw die dertien jaar geleden werd opgericht en jongeren op basis van vier pijlers tracht te ondersteunen. “We zetten zo veel mogelijk in op scholing en educatie, digitalisering, vrije tijd en spiritualiteit”, zegt Ismael Galdames (19). Hij is al jaren een trots lid van de vzw. Op zijn shirt pronkt het logo van de digitale munt met daaronder het onderschrift ‘Bitcoin El Salvador’.

“We willen met onze werking voorkomen dat jongeren onze stranden verlaten en elders een beter leven opzoeken, wat in het verleden maar al te vaak gebeurde”, staat Roman Martinez hem bij, community manager in El Zonte. “De bedoeling was – en is nog steeds – om kennis te verspreiden op een ludieke manier. We geven lessen Engels, informatica en zelfs EHBO-cursussen en surflessen aan meer dan honderd families per week.”

De bezielers van Hope House teerden vooral op donaties om hun werking te verzekeren, tot die ene dag in 2019, toen een anonieme schenking in Bitcoin de loop van de geschiedenis in El Zonte voorgoed veranderde.

“De enige voorwaarde die gelinkt was aan die vreemde donatie, was dat we een circulaire economie moesten creëren op basis van die Bitcoin”, zegt Martinez. “Natuurlijk hadden we al van de Bitcoin gehoord en werd daarmee geëxperimenteerd tijdens onze workshops. Maar toen het echt geïntroduceerd werd in onze gemeenschap, was het voor ons vooral een middel om het sociale project in stand te houden. Wat er in werkelijkheid gebeurde, was dat de gemeenschap werd onderwezen in financiën. Ik zag voor het eerst mensen geld sparen, bijvoorbeeld.”

“De grootste uitdaging”, aldus Martinez, “was om handelaars ervan te overtuigen aan de slag te gaan met de Bitcoin. Om hun mentaliteit te veranderen en te accepteren dat geld ook een digitale vorm kan aannemen. Het idee dat geld sowieso iets is dat je kan aanraken zat zo ingebakken. Dat klopt niet meer en de uitbaters zien dat nu voor het eerst ook in.”

El Salvador beschikt over alles wat nodig is om cryptobelievers aan te trekken. Een tropisch klimaat, prachtige natuur, idyllische stranden en vooral: een president die helemaal gebeten is door het Bitcoinvirus. Bukele (40), aan de macht sinds 2019, keek met verbazing naar wat in El Zonte gaande was. “De bitcoinrijken van de wereld zullen in El Salvador neerstrijken”, voorspelde hij tijdens zijn toespraak op de slotceremonie van de Latijns-Amerikaanse Bitcoinconferentie, op 20 november. “Kijk maar naar El Zonte. Daar brengt de bitcoin meer toerisme, omzet en werkgelegenheid”, luidt zijn analyse.

In 2001 liet El Salvador zijn eigen munteenheid, de Colón, los en adopteerde de Amerikaanse dollar. “Dit betekent dat het land voor een groot deel afhankelijk werd van het monetaire beleid van de VS”, stelt Arnold Hubach, redacteur voor het Nederlandse Bitcoin Magazine, in zijn documentaire ‘Bitcoin in El Salvador’. “Wat de cryptomunt nu doet is een gemeenschap, die voornamelijk op cash leefde, toegang geven tot een digitaal financieel systeem. In een land waar zeventig procent van de bevolking niet over een bankrekening beschikt, kan dat zeker tellen”, aldus Hubach. “Met Bitcoin kan iedereen gewoon een app downloaden en inloggen op een open netwerk waarmee transacties over de hele wereld mogelijk zijn.”

Dat blijkt in El Salvador bijzonder populair. Het land is dan ook sterk afhankelijk van geldtransacties van familieleden die het land in de jaren tachtig en negentig van vorige eeuw ontvluchtten tijdens de burgeroorlog. “De kosten die multinationals als Western Union ervoor aanrekenen zijn exorbitant, soms loopt het op tot dertig procent van het initieel bedrag”, legt Levi Haegebaert uit aan de telefoon. Hij is de oprichter van het Belgische platform Start2Bitcoin en auteur van het boek ‘Bitcoin voor beginners’, waarin hij alle geheimen van de cryptomunt uit de doeken doet.

“Ongeveer een vierde van het bbp van het land bestaat uit die geldtransfers. De Bitcoin maakt al die bedrijven overbodig. Het is razendsnel en spotgoedkoop in vergelijking met Western Union of MoneyGram. Als ze willen overleven, gaan ze zich moeten aanpassen en heruitvinden. Enkel en alleen door zich erg flexibel op te stellen zullen ze die snelle evoluties overleven.”

De populariteit van de Bitcoin en andere cryptomunten is ook elders in de regio goed voelbaar. In landen als Venezuela, Cuba of Argentinië stijgt het aantal transacties met cryptomunten razendsnel. “De meest plausibele verklaring is dat die landen met torenhoge inflaties kampen. De bevolking tracht er zo veel mogelijk alle bezittingen in dollar en steeds meer ook in Bitcoin om te zetten om de waarde van hun spaargeld enigszins veilig te stellen.”

Maar in El Salvador is de focus anders, ziet Haegebaert. “Daar is men met de Bitcoin gaan experimenteren omwille van het potentieel ervan, een fundamenteel verschil en dat maakt het net zo interessant. Bukele is een echte believer. Dat blijft zeker niet onopgemerkt in landen als pakweg Brazilië of Panama. Zij volgen de evoluties op de voet.”

Eerder deze maand verkondigde de president een volledige ‘Bitcoin City’ te willen bouwen. El Zonte, maar dan in het groot en vooral ook ecologisch. Via geothermie wil hij energie uit een nabijgelegen, uitgedoofde vulkaan putten om de hoge nood aan elektriciteit in te lossen. Zo wil de president klimaatsceptici alvast de mond snoeren. 'Investeer hier en verdien al het geld dat je wilt', zei Bukele.

De blikvanger bij uitstek van deze toekomstige stad, waar de virtuele munt ook gemijnd zal worden, wordt het centrale plein dat de vorm van een Bitcoin krijgt. “Alleen is daar heel wat infrastructuur en dus ook geld voor nodig. Dat is een probleem, want El Salvador zit niet echt dik bij kas”, aldus Haegebaert. Bukele wil dat gedeeltelijk oplossen door beroep te doen op de financiële markten en Bitcoin-obligaties te lanceren in de Amerikaanse dollar, met een coupon van 6,5 procent en een looptijd van tien jaar. “Vanaf het zesde jaar zal er extra uitgekeerd kunnen worden aan de

obligatiehouders, in de veronderstelling dat de Bitcoin floreert”, verduidelijkt hij. “De helft van het geld dat met de verkoop van obligaties vrijkomt, zal onmiddellijk gebruikt worden om Bitcoins te kopen. De andere helft zal gebruikt worden om de stad effectief te bouwen.”

Of die stad een succes wordt, wil Bitcoinkenner Haegebaert niet gezegd hebben. “Het hele gebeuren staat nog in de kinderschoenen. Er is nog ontzettend veel groeimarge en een garantie op succes is er nooit.” Bovendien ziet Haegebaert redenen genoeg om enthousiasme dat de Bitcoin in bepaalde kringen teweegbrengt te temperen. "Het is erg volatiel. Als je die in je portemonnee hebt zitten, kan je geld er zomaar uitvliegen zonder dat je iets uitgeeft. Dat is op zich al een groot risico, vooral in een land als El Salvador waar armoede hoge toppen scheert", zegt hij.

Ook het Internationaal Monetair Fonds (IMF), de VN-organisatie die de stabiliteit van het monetaire systeem in de gaten houdt, is bijzonder kritisch tegenover de Salvadoraanse overheid. “De hoge prijsvolatiliteit houdt in dat het gebruik van bitcoin een aanzienlijk risico inhoudt voor de consumentenbescherming, de financiële integriteit én de financiële stabiliteit", vindt de organisatie. Zij zien het gebruik van de Bitcoin liever beperkt, “om consumenten te beschermen en witwassen van geld en de financiering van terrorisme tegen te gaan.”

Het IMF raadt het land bovendien aan om het gebruik van de Chivo-wallet te verplichten. Dat is een virtuele portemonnee die gebruikt kan worden om crypto’s op te slaan en te verhandelen. Eind september klopte de president zich op de borst met de aankondiging dat die wallet inmiddels

door maar liefst 2,1 miljoen Salvadoranen gebruikt wordt. Op een totale bevolking van 6,5 miljoen inwoners is dat meer dan dertig procent. Het zou zelfs “meer gebruikers tellen dan welke bank dan ook in El Salvador.”

Om de bevolking aan te zetten om ermee aan de slag te gaan, krijgt elke inwoner dertig dollar van de overheid cadeau bij het openen van een rekening. Een aanzienlijk bedrag in een land waar een gemiddeld maandloon rond de 370 dollar schommelt. “Het is dan ook koffiedik kijken hoeveel inwoners de app hebben gedownload enkel en alleen om aanspraak te kunnen maken op die dertig dollar”, zegt Levi Haegebaert.

“De Bitcoin is hier gegroeid vanuit een sociaal oogpunt. Dat de overheid het initiatief probeert te kapen met een eigen wallet kan niet”, vindt Roman Martinez van vzw Hope House alvast.

Een paar straten verwijderd van het pand van de vzw ontmoeten we de familie van Nilson. “De Bitcoin in El Zonte is een echte verademing”, zegt zijn moeder Maria. “Toeristen uit de hele wereld komen hier op bezoek en spenderen geld. We genereren meer inkomsten en mijn oudste dochter is eindelijk naar de hoofdstad kunnen verhuizen voor haar studies. Dat was een jaar of drie geleden nog ondenkbaar.”

De herhaaldelijke kritieken die het land te verduren krijgt wuift het gezin weg. “Iedereen moet voor zichzelf uitmaken hoe hij met de nieuwe digitale evoluties wil omgaan, of je die al dan niet wil omarmen. Wij wachten niet langer op adviezen of goedkeuringen van de overheid. Wie niets met de Bitcoin te maken wil hebben hoeft het ook niet te gebruiken. Niemand wordt gedwongen. Maar één ding is zeker: het is hier om te blijven, je kan er maar beter aan wennen.”

Deze reportage kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.

Volg VICE België ook op Instagram.