Wat betekent het woord ‘queer’ vandaag de dag eigenlijk nog?

Bovenstaande illustratie verscheen eerder in het Amerikaanse September Issue van VICE magazine.

Er wordt de laatste tijd flink veel gezegd, geschreven en woedend gebruld over gender en seksualiteit. Genderneutrale toiletten, genderneutrale treinomroepen, steeds meer gaybrapaden, commotie omdat LINDA.meiden twee tongende heteroseksuele vrouwen op de cover zetten… Je zou haast kunnen spreken van een hypeje.

In de tijd dat ik uit de kast kwam was de gangbare term 'holebi' (homoseksueel/lesbisch/biseksueel) - tegenwoordig komen er allemaal lettertjes en complexe begrippen bij. Lhbt is inmiddels uitgegroeid tot lhbtqiap+ (lees anders even het VICE lhbt-alfabet als je het niet meer volgt) en de term 'queer' wordt voor steeds meer dingen gebruikt. Het is een parapluterm voor onder andere lhbti'ers, maar ook punkers identificeren zich er vaak mee en steeds vaker ook hetero's. Queers trekken in principe elk hokje in twijfel en zetten zich af tegen het heteronormatieve en binaire denken in onze samenleving. Niet iedereen is hier onverdeeld enthousiast over. Queer begon namelijk als een 'anti-label', maar lijkt nu juist weer een label te worden. "LHBTQI: een hutsekluts van hippe onzin", schreef Maxim Februari deze zomer in een opiniestuk in het NRC. "Het gevaar dat praten over LHBTQI's is dat je in de term opgesloten raakt. Flikker niet alle minderheden in een vergaarbak," schreef hij. Maar wat boeit het bij welk lettertje we horen als het gaat om van wie we houden? Ik sprak wat mensen die in het hokje 'queer' of 'lhbtqiap+' zijn geflikkerd, en vroeg wat queer en lhbtqiap+ in hemelsnaam nu eigenlijk nog betekenen.

VICE: Gender en seksualiteit, hoe zit dat bij jou?
Didem: Ik voel me het meest thuis bij de term 'lesbisch' en ik ben een vrouw. Ik zoen ook wel eens met een man hoor, maar ik denk dat ik nooit een liefdesrelatie aan zal gaan met een man. Identificeer je je ook als queer?
Nee, eerder met de term 'lesbisch' of 'gay'. 'Queer' voegt voor mij niet echt iets toe. Bovendien werd die term niet echt gebruikt toen ik uit de kast kwam. Wat denk je dat queer inhoudt?
Ik denk dat het een term is waar iedereen die buiten het heteronormatieve kader valt zich mee kan identificeren. Wel vind ik het apart vind dat heteroseksuele cismannen [het tegenovergestelde van transgender] zich opeens als queer gaan identificeren. Waarom?
'Queer' was in eerste instantie een scheldwoord [het betekende iets als 'raar'] voor lhbt'ers en nu gaan mensen opeens interessant doen met die term. Naar mijn idee is het momenteel een beetje mode om queer te zijn. Natuurlijk mag iedereen zelf bepalen hoe ze zichzelf willen noemen, maar ik vind het jammer dat mensen die de privileges van heteronormativiteit ervaren zich opeens alleen als queer gaan identificeren, omdat het cool is. Dat is pretentieus, toch? Misschien ja. Hoeveel affiniteit heb je met andere queers, of lhbtqia'ers?
Ik kan me best indenken hoe het is om je niet comfortabel te voelen met je genderidentiteit. Ik pas zelf bijvoorbeeld binnen het hokje 'vrouw', maar ik heb wel moeite met sommige aspecten ervan. Zo heb ik een rare relatie met mijn borsten, die vind ik te groot en te vrouwelijk. Ik wil het label 'mannelijk' niet gebruiken, maar ik zou wel kleinere borsten willen hebben om androgyner over te komen. Ik vind trouwens wel dat lhbtqia'ers elkaar meer mogen steunen dan momenteel het geval is. Ik hoor bijvoorbeeld weleens dat homoseksuele mensen raar doen over biseksuelen. Er komen steeds meer letters bij, maar het maakt in principe niet uit bij welk lettertje je hoort als het om liefde gaat, toch? Iedereen heeft een bepaalde seksualiteit en je zult niet echt van labels af kunnen komen, denk ik. Het is voor mij wel fijn dat het label 'lesbisch' bestaat, maar als je geen label wilt dan ben je toch lekker fluïde?

VICE: Gender en seksualiteit, hoe zit dat bij jou?
Bing: Ik identificeer me als heteroseksuele man. Ik val dus op vrouwen, maar voornamelijk vrouwen met een androgyn uiterlijk. Ik vind gender niet heel bepalend voor wie ik ben en in politiek opzicht ben ik queer.

Waarom queer?
Ik merkte dat ik in tegenstelling tot veel andere mannen om me heen het niet erg vind om na een avond uit alleen in bed te eindigen. Natuurlijk gebeurt het weleens, maar ik hoef ook niet elke maandagochtend op werk te vertellen dat ik in het weekend geneukt heb.

Identificeer je je dan ook als aseksueel?
Het is niet dat ik aseksueel ben, maar ik ben ook niet zo seksueel als mannen in onze samenleving geacht worden te zijn. Hierdoor ging ik nadenken over de sociale druk die mannen voelen om een meisje te regelen. Ik vind die gendernormativiteit problematisch, en definieer me daarom dus als queer. Is dat om jezelf maar niet in dat heteronormatieve kader te plaatsen?
Precies. Ik kleed me ook niet heel mannelijk. Ik vind androgyniteit mooi, dus zo kleed ik me ook. Ik ga het liefst naar clubnachten waar veel queers komen en waar geen macho-sfeer hangt. Daar heb ik een hekel aan. Denk je niet dat queer een hype is?
Wellicht, maar het gaat wel hand in hand met bewustwording. De toe-eigening van de queer-cultuur is namelijk ook een vorm van acceptatie.

VICE: Gender en seksualiteit, hoe zit dat bij jou?
Mandy: Ik label mezelf standaard niet. Is dat een statement?
Nee, eerder onwetendheid over mezelf. Ik weiger nu te kiezen wie ik in de toekomst ben.

En als iemand echt doorvraagt?
Dan leg ik uit dat ik nu als vrouw een relatie heb met een andere vrouw, maar dat ik niet weet of ik dan biseksueel of panseksueel ben. Ik heb voorheen namelijk een relatie gehad met een man en toen definieerden anderen mij als hetero. Bovendien heb ik geen idee wat de toekomst brengt. Ben je queer?
Ik heb in ieder geval geen moeite met het label 'queer', want dat omvat alles. Queers willen niet in een hokje geplaatst worden. Denk jij dat queer mode is?
Ja, thema's als 'diversiteit', 'queer', en 'genderneutraliteit' worden door bedrijven duidelijk uitgebuit om hun imago op te poetsen. Daardoor gaat de essentie soms wel verloren. Toch vond ik de commotie rondom de genderneutrale omroep van de NS ook wel goed, omdat het discussie opleverde. Ik zou alleen willen dat bedrijven zich niet alleen met marketingstrategieën bezighielden, maar zich bijvoorbeeld ook actief inzetten om het klimaat rondom lhbtq'ers in hun bedrijf te verbeteren. Hoeveel affiniteit heb je met andere queers / lhbtqia'ers?
Ik heb een pestverleden, waardoor ik snel de neiging heb om op te komen voor anderen. Soms merk ik dat transgenderpersonen denken dat ik hun struggles nooit zal begrijpen, als cisvrouw. Toch blijkt na een gesprekje vaak dat we met dezelfde problemen rondom heteronormativiteit worstelen. Ik merk dat er binnen de lhbtqia-gemeenschap veel onbegrip heerst. Waarover?
Er wordt soms over elkaar geoordeeld en er zijn spanningen rondom de representatie van de verschillende letters op de Gay Pride, bijvoorbeeld. Sommige groepen vinden dat het te veel draait om de eerste letters. Ik ben van mening dat we onze krachten moeten bundelen.

VICE: Gender en seksualiteit, hoe zit dat bij jou?
Sophie: Ik identificeer me als biseksuele vrouw. Biseksualiteit is soms nog wel een beetje problematisch, merk ik.

Hoezo?
Ik heb het gevoel dat we niet altijd serieus worden genomen, zowel niet door hetero's als door homo's. Ik heb het gevoel dat we nog weleens buiten de boot vallen. Biseksualiteit wordt door veel mensen bijvoorbeeld vaak als een fase gezien.

Identificeer jij je ook als queer?
Ja, maar dat zeg ik meestal niet. Mensen weten vaak namelijk toch niet echt wat dat inhoudt. Mensen willen je zo graag labelen, maar bij queer gaat het niet om hokjes en hoef je je er dus ook niet aan te conformeren. Wat is queer volgens jou dan?
Als je queer bent zet je je in principe af tegen het hokjesdenken. Ik hoef dus bijvoorbeeld niet te bepalen of ik met een vrouw of man wil eindigen. Hoeveel affiniteit heb je met andere queers / lhbtqia'ers?
De meeste mensen die onder deze noemer vallen hebben natuurlijk iets gemeenschappelijks - ze passen niet echt bij de grote heterogroep. In dat opzicht kan ik me dus makkelijker inleven in iemand die tot een minderheid behoort zoals transgenderpersonen. Ik zal het misschien nooit compleet begrijpen, maar ik steun ze wel.

VICE: Hoi, hoe identificeer jij je?
Olave: Ik identificeer me als non-binaire transfemme.

Ha, wat is dat precies?
Nou, ik ben als jongen opgevoed, maar ik pas niet in het hokje 'man' en ik ben ook geen vrouw en daarom identificeer ik me als non-binair. Omdat mijn genderpresentatie [het gedrag dat gekoppeld wordt aan man of vrouw] wel overwegend vrouwelijk is, identificeer ik me dus als transfemme. Ik gebruik dus 'zij' en 'haar'. Daarbij ben ik ook queer.

Wat houdt queer zijn in voor jou?
Hm, dat is nog best een lastige vraag. Als je queer gaat definiëren, ga je mensen namelijk automatisch uitsluiten, terwijl die term er juist is voor mensen die niet in die standaard hokjes passen. Ik zie nu bijvoorbeeld exposities over queer kunst, maar wat is dat dan? Je gaat dan definiëren wat queer kunst is en wat niet, en dat is nou net niet de bedoeling van die term.

Juist.
Ook speelt mijn Burundese achtergrond een rol in het feit dat ik gender, seksualiteit en identiteit anders beleef. Hoezo?
Ik heb mijn eerste negen jaar in Burundi doorgebracht en dat werkt nog steeds door op hoe ik over gender en seksualiteit denk. Heel veel heteronormativiteit in Burundi komt voort uit een westerse orthodoxie. Religieuze en culturele kolonisatie is bepalend geweest voor hoe er daar tegenwoordig over gender en seksualiteit wordt gedacht. Wij hebben van oudsher bijvoorbeeld geen woorden voor homo- of heteroseksueel, dus gebruiken we daar nu Franse termen voor.

Hoe wordt er van oudsher tegen dit soort dingen aangekeken, in dat land?
Jonge Burundese mannen experimenteerden vroeger bijvoorbeeld op seksueel gebied met elkaar, om te oefenen. Ook was het bekend dat er koningen waren die mannelijke minnaars hadden. Mannen die aan elkaar zitten en hand in hand lopen worden ook niet met homoseksualiteit geassocieerd in Burundi. In Nederland wordt dit soort gedrag meteen aan je identiteit gekoppeld en is seksualiteit en gender erg bepalend voor je identiteit, merk ik.

Hoeveel affiniteit heb je met andere queers / lhbtqia'ers?
Ik heb vroeger heel erg geprobeerd om een homoman te zijn, maar ik hoorde er in de Nederlandse homoscene nooit echt bij. Ik had het idee dat ik niet kon voldoen aan het schoonheidsideaal, bijna iedereen was wit en had een slank lichaam. Toen ik had besloten om niet meer als man door het leven te gaan, belandde ik bij de transgendergemeenschap, waar ik ook weer tegen bepaalde schoonheidsidealen aanliep. Ik pas gewoon niet echt bij die alfabetsoep [lhbtqia+], heb ik het idee. Toch vind ik dat we ons als gemeenschap sterk moeten maken tegen heteronormativiteit. Ik hoop dat wij een voorbeeld kunnen zijn van hoe je naar inclusiviteit kan toewerken.

VICE: Gender en seksualiteit, hoe zit dat bij jou?
Nour Anne: Ik identificeer me als vrouw met een transseksuele geschiedenis. Mijn genderexpressie is fluïde. Vroeger dacht ik dat ik alleen op mannen viel, maar ik ben erachter gekomen dat gender steeds minder een rol speelt in romantische relaties die ik aan wil gaan.

Identificeer je je dan ook als panseksueel?
Nee, ik heb namelijk een voorkeur voor 'mannelijk' en ik ben er zelf nog niet helemaal uit. Queer dan?
Queer omvat in principe de hele regenboog, dus iedereen kan daar bij passen. Ik dus ook. Queer is daarbij fluïde en een rebels statement tegen heteronormativiteit.

Hoeveel affiniteit heb je met andere queers / lhbtqia'ers?
Ik vind het goed om samen te werken met andere personen die seksuele identiteiten hebben die buiten het heteronormatieve kader vallen. Je hebt bijvoorbeeld lhbtq-organisaties die zich inzetten voor de gehele lhbtqia-groep. Toch is het soms zo dat de dominante letters - de letters in het begin - het meeste profijt hebben van die organisaties. De 't' wordt vaak vergeten, merk ik. Toch is het goed dat we elkaar steunen en samenwerken.

Denk je dat queer zijn in de mode is?
Ik zou het eerder gender-bewustwording noemen, het bewustzijn rondom dit onderwerp groeit namelijk wel echt merk ik.