Waarom geheugenverlies meth-verslaafden kan helpen clean te blijven

Neuronenactiviteit, door Thomas Vaissière

Geheugenverlies is iets dat je tegenkomt in beladen films, of waar je zelf mee te maken krijgt na een iets te wild weekend. Maar stel je eens voor dat je specifieke herinneringen uit zou kunnen wissen, zonder hersenschade op te lopen. Een groep wetenschappers van het Scripps Research Institute onderzoekt nu of dat zou kunnen helpen bij de behandeling van een (drugs)verslaving. Het onderzoek staat onder leiding van Courtney Miller. Ik zocht haar op om meer over de methode te weten te komen.

VICE: Kun je uitleggen waar jullie precies mee bezig zijn?
Courtney Miller: Mijn lab onderzoekt de rol die het geheugen speelt in een verslaving, en dan vooral in een terugval. Voor druggebruikers die net uit een ontwenningskliniek komen is het heel lastig om clean te blijven. In de periode waarin ze gebruikten hebben ze namelijk veel associaties ontwikkeld tussen drugs en bepaalde elementen in hun omgeving. Dat veroorzaakt cravings die lastig te bestrijden zijn. Mijn team probeert zulke herinneringen te vervagen of uit te wissen, zodat er een grotere kans is dat de ex-gebruikers clean blijven.

Dus stel dat je altijd meth gebruikte terwijl je naar The Simpsons keek, dan zou deze behandeling ervoor zorgen dat tv niet langer een herinnering aan meth bij je oproept?
Dat is het idee inderdaad.

Hoe kun je je op specifieke herinneringen richten zonder ook andere te beschadigen? En hoe voorkom je dat het brein zelf beschadigd raakt?
We hebben gebruik gemaakt van proefdieren; we leerden hen aan om dingen uit hun omgeving in verband te brengen met drugsgebruik. In ons onderzoek met methamfetamine leerden ze dat ze in de ene omgeving toegang hebben tot meth, en in de andere niet. Waar we toen achterkwamen was dat het brein herinneringen die aan drugs gerelateerd zijn anders opslaat dan alle andere herinneringen. Door een medicijn te gebruiken dat zich op een ‘drugsherinnering’ richt, verdwijnt die herinnering, maar blijven andere herinneringen intact omdat ze niet op dezelfde manier gevormd werden.

Het proces dat een ‘drugsherinnering’ vormt lijkt zich heel snel te voltrekken. We gebruiken een middel dat dit proces verstoort. Dat middel werkt niet op een normale herinnering, omdat bij die herinneringen een cyclus hoort die zo traag is dat de herinnering zichzelf kan aanvullen nog voordat het middel haar kan aantasten.

Zouden mensen dan al hun herinneringen aan hun methgebruik kwijtraken? Die hele levensperiode?
Dat weten we nog niet, dat proberen we uit te vinden. Het is niet makkelijk om dat bij dieren na te bootsen. Het brein is erg complex, en goed in het maken van associaties tussen een heleboel dingen. Ik hoop dat we alleen de meest directe herinneringen aan drugs aan hoeven te pakken, ondanks het feit dat er veel vertakkingen naar andere herinneringen zullen bestaan.

Hoe lang duurt het nog voordat het op mensen getest wordt?
Best lang helaas, zo zit de wetenschap nou eenmaal in elkaar. We werken nu aan een veilige manier om de herinneringen in de hersenen aan te pakken. Bij ratten stoppen we het medicijn direct in de hersenen, maar met mensen kan dat uiteraard niet. Zij zullen het waarschijnlijk oraal in moeten nemen, of het geïnjecteerd moeten krijgen. We zullen een veilige manier moeten ontwikkelen, om problemen als spierverkramping en abnormale celdeling te voorkomen.

Problemen?
Ja, al is dat vooral een kwestie van veiligheidsstudies uitvoeren. Ik denk dat we op ethisch en moreel vlak nog interessante uitdagingen zullen tegenkomen. We zullen nog veel meer experimenten moeten uitvoeren om te leren waar de grenzen precies liggen. Er zijn een aantal sites die over ons onderzoek hebben geschreven, en het is interessant om de reacties van mensen te lezen. Mensen vinden het ofwel fantastisch, of ze vinden dat de geschiedenis zichzelf herhaalt doordat enge wetenschappers zich weer over iets als dit buigen.

Om die reden ben ik altijd waakzaam, en maak ik steeds goed duidelijk dat we ons alleen richten op de meest problematische herinneringen, die psychiatrische aandoeningen veroorzaken. We moeten er absoluut zeker van zijn dat dat alles is wat er gebeurt.

Waarom dan?
Je zou kunnen stellen dat werkelijk alles wel een duister tintje kan krijgen, als iemand maar hard genoeg zoekt. We proberen nog steeds uit te vinden waar de grenzen van ons project liggen, maar we zijn tegelijkertijd hoopvol omdat het ernaar uitziet dat alleen pathologische herinneringen op deze manier verstoord kunnen worden. Gelijksoortige herinneringen, gekoppeld aan eten bijvoorbeeld, werden niet aangetast door onze manipulatie.

Beseft u dat dit bij zou kunnen dragen aan behandelingen aan het geheugen die minder therapeutisch, en mogelijk ook minder ethisch zijn?
Om eerlijk te zijn lig ik vooral wakker van verhalen over mensen van wie de levens geruïneerd werden door een posttraumatisch stress-stoornis (PTSS) of verslaving.

U noemde net PTSS, denkt u dat uw werk in de toekomst nog andere toepassingen kan hebben? 
Op dit moment onderzoeken we wat de grenzen van het middel zijn. We willen weten hoeveel andere en welke type herinneringen er precies op deze unieke wijze worden opgeslagen. We onderzoeken bijvoorbeeld ook of het middel bruikbaar is bij andere verslavingen, zoals een verslaving aan heroïne, alcohol en zelfs nicotine.

Dan willen we ons nog buigen over de vraag of traumatische herinneringen, die leiden tot bijvoorbeeld PTSS, ook op een andere manier worden opgeslagen. We hebben redenen om te vermoeden dat dat zo is. Het zou kunnen dat erg sterke herinneringen in zoverre afwijken van andere herinneringen, dat ze anders opgeslagen worden door de hersenen.

Zie je jullie methode, de ‘memory erasure therapy’, als een laatste redmiddel? Of is het vooral een springplank, een alternatief voor vijf jaar therapie?
Ik denk dat het een goede aanvulling op therapie zou zijn. Mensen die verslaafd zijn aan psychostimulantia, zoals (meth)amfetamine en cocaïne, kan momenteel als behandeling alleen maar therapie geboden worden. Helaas is die therapie over het algemeen niet al te effectief. Het werkt wel, maar de meeste behandelden krijgen daarna weer een terugval.

Dus je hebt het over een aanvulling op gewone therapie?
Ja, herinneringen aan drugs of traumatische gebeurtenissen komen constant, zonder enige aanleiding, bij je op, terwijl je herinneringen met normale associaties opzettelijk  terughaalt. Wanneer ex-verslaafden zich weer in de buitenwereld begeven en hun best moeten doen om clean te blijven, is het net alsof dat door alles wordt tegengewerkt.

Ik kwam veel sci-fi verwijzingen tegen op forums en in gesprekken met vrienden. Is dat soort aandacht goed geweest voor de perceptie van je werk, of juist niet?
Dat weet ik niet, het kan beide kanten op. Het zorgt er in elk geval voor dat wij deze discussie altijd in ons achterhoofd houden, en ons doel in zicht houden: dat het om therapeutisch te zijn echt alleen voorbehouden moet zijn aan mentale stoornissen. Op het moment dat je controle over je leven probeert te krijgen, wil je geen herinneringen aan je oma kwijtraken.

Dat hangt denk ik af van je oma. Heeft de wetenschappelijke gemeenschap het opgepikt, afgezien van die mensen op het internet?
Ja, dat denk ik wel. Wat mijn baan zo interessant maakt is dat het onderwerp mensen hoe dan ook boeit. Ik weet dat het mij in elk geval boeit. Hoe slaan onze hersenen herinneringen op? En hoe creëren we die herinneringen? Hoe onderhouden we sommige herinneringen levenslang? Het is best ongelooflijk als je kijkt wat er in het brein gebeurt. Waar het eigenlijk op neerkomt is dat herinneringen gemaakt worden van eiwitten. Die vallen vervolgens langzaam weer uit elkaar, en moeten dan vervangen worden. Wat deze constante dreiging nou precies tegengaat, dat is iets wat voor iedereen interessant is om over na te denken.

Zoals ik in het verleden al zei: herinneringen maken ons tot wie we zijn. Dat is waarom we niet alles uit willen wissen.

Volg Wendy op Twitter: @WendyWends