Πώς θα σου φαινόταν εάν το Ελληνικό Κράτος παρείχε ένα χώρο στον όποιο χρήστες ηρωινές θα μπορούσαν να μπουν στο πλήρως αποστειρωμένο δωμάτιό τους και να κάνουν τη δόση τους, αφού πρώτα την είχαν προμηθευτεί δωρεάν από έναν κρατικό υπάλληλο; Τρελό; Ιδιοφυές; Ή μήπως “άρρωστο”;
Όπως και αν το χαρακτηρίζεις, καλό θα είναι να γνωρίζεις πως αυτό το πρόγραμμα τρέχει στην Ολλανδία ήδη από τα μέσα των 90’s. Εκεί, λοιπόν, εξέτασαν το θέμα από μια άλλη σκοπιά. Είδαν τους χρήστες ως πραγματικούς ασθενείς και όχι ως παραβάτες του νόμου. Έτσι, όσοι είχαν κατά καιρούς προσπαθήσει να απεξαρτητοποιηθούν από την ηρωίνη, δεν τα κατάφεραν, είναι 30 ετών και πάνω, μπορούν να πάνε με προγραμματισμένο -αυστηρά- ραντεβού και να προμηθευτούν την ηρωίνη από τον υπάλληλο. Η ηρωίνη που παρέχεται είναι εξαιρετικής ποιότητας, σύμφωνα με τους χρήστες του συγκεκριμένου προγράμματος που μίλησαν στον δημοσιογράφο του Ολλανδικου Vice, Thijs Roes.
Videos by VICE
Με το συγκεκριμένο πρόγραμμα, στην Ολλανδία, όχι απλά μειώθηκαν οι νέοι χρήστες της ηρωίνης σταδιακά, αλλά στους δρόμους δεν υπάρχουν junkies, ενώ η εγκληματικότητα που σχετίζεται με τα ναρκωτικά έχει μειωθεί δραστικά. Και δεν είναι απλά αυτό. Πλέον, η δωρεάν ηρωίνη έχει “ξενερώσει” τους χρήστες, που δεν βλέπουν “μύθους” και ζουν μια κανονική ζωή όπου περιλαμβάνει μια βόλτα από το κρατικό, αποστειρωμένο δωματιάκι για να μαστουρώσουν. Το success story του προγράμματος θέλει τους χρήστες να παίρνουν επίδομα, ένα ποσοστό περίπου στο 80% να εργάζεται και υπάρχει και κάτι πιο σημαντικό. Οι χρήστες, σταδιακά, αντιλαμβάνονται πως είναι απλά άρρωστοι, περνάνε από τις κρατικές εγκαταστάσεις, παίρνουν το “φάρμακό” τους και συνεχίζουν τη ζωή τους. Αλλά τι ζωή είναι αυτή; “Το κάνουν πολύ εύκολο για εμάς”, δηλώνουν. “Εάν παίρνεις την ντόπα δωρεάν, το μόνο σου πρόβλημα είναι ότι είσαι εθισμένος στην ντόπα. Φαίνεται παράδοξο αλλά είναι αλήθεια. Το μόνο που απομένει όταν όλα τα υπόλοιπα έχουν τακτοποιηθεί είναι το ερώτημα: θέλω πραγματικά να συνεχίσω να κάνω χρήση αυτού του πράγματος;”, δηλώνει στο δημοσιογράφο ο Lahey, χρόνιος χρήστης.
Θα μπορούσε να τρέξει ένα ανάλογο πρόγραμμα στην Ελλάδα, αναρωτήθηκα, εξετάζοντας τα εντυπωσιακά στοιχεία της έρευνας.
Απευθύνθηκα στο ΚΕΘΕΑ, για να μάθω τι ακριβώς θα συνέβαινε εάν το συγκεκριμένο πρόγραμμα εφαρμοζόταν στην Ελλάδα. Η απάντηση των ειδικών δείχνει πως είναι πολύ πιο πολύπλοκο από ό, τι φανταζόμουν.
“Η κοινωνική διάσταση της ουσιοεξάρτησης διαφοροποιεί την εφαρμογή ενός μέτρου για την αντιμετώπισή της από χώρα σε χώρα. Η επιλογή μιας στρατηγικής για την αντιμετώπιση της εξάρτησης καθορίζεται από τις ιδιαιτερότητες του φαινομένου που σχετίζονται με το προφίλ των εξαρτημένων, τις επιπτώσεις στα άτομα και την κοινωνία αλλά και τις γενικότερες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες που επικρατούν”, τονίζουν.
Η μεγάλη διαφοροποίηση των Ελλήνων ειδικών δείχνει πως είναι στο θέμα της χορήγησης ηρωίνης, που είναι σκληρό ναρκωτικό. “Φαίνεται ότι η χορήγηση υποκαταστάτων καλύπτει τις ανάγκες των εξαρτημένων από οπιοειδή και έχει ηπιότερες αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία τους σε σχέση με την ηρωίνη. Επομένως, τίθενται δύο ερωτήματα:
1. Μήπως προσφέρεται μια πιο επικίνδυνη ουσία (ηρωίνη) ενώ θα μπορούσε να προσφερθεί μια με μικρότερη επικινδυνότητα (μεθαδόνη, βουπρενορφίνη);
2. Μήπως η ελεγχόμενη χορήγηση ηρωίνης θέτει εμπόδια στην κινητοποίηση για απεξάρτηση και θεραπεία;
Σε κάθε περίπτωση η χορήγηση και μόνο οποιασδήποτε ουσίας χωρίς ψυχοκοινωνική στήριξη των εξαρτημένων δημιουργεί επιφυλάξεις σε σχέση με την προοπτική της απεξάρτησης και της κοινωνικής τους επανένταξης. Χωρίς να παραγνωρίζονται οι άμεσες ανάγκες των χρηστών καμία θεραπεία δεν θα πρέπει να τους αποκλείει από το δικαίωμά τους σε μια ζωή «καθαρή» από ουσίες ως ισότιμων μελών στην κοινωνία”.
Photo via Flickr user Mr. Theklan
Θα μπορούσε όμως η ελληνική κοινωνία να δεχθεί ένα μοντέλο, όπως το ολλανδικό; Αναρωτιόμουν για αυτό, σκεπτόμενος πόσοι θα φώναζαν “κοίτα που πηγαίνουν τα χρήματα του Έλληνα φορολογούμενου”, μη σκεπτόμενοι την παρελκόμενη παρανομία που σέρνει γύρω της η εξασφάλιση μιας δόσης. Ποια είναι η γνώμη του ΚΕΘΕΑ;
“Η λειτουργία ενός προγράμματος υποστήριξης των εξαρτημένων σε πολλές περιπτώσεις εγείρει τις αντιδράσεις της κοινωνίας ή μέρους αυτής. Το θέμα, όμως, δεν είναι πώς αντιδρά μια φοβική κοινωνία αλλά μια ενημερωμένη κοινωνία. Ιδιαίτερα σε δύσκολες περιόδους υπάρχει η τάση οι ευάλωτες ομάδες να στοχοποιούνται και να υφίστανται τις επιπτώσεις μιας παράλογης επιθετικότητας, γιατί τους χρεώνεται η ευθύνη για τη κρίση, την εγκληματικότητα, την ανεργία. Αυτό σημαίνει ότι για την εκπλήρωση του στόχου της ένταξης των περιθωριοποιημένων ομάδων, όπως οι χρήστες, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινωνίας, προς την κατεύθυνση της άρσης των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων”.
Την ώρα που στο Άμστερνταμ δεν θα δεις κανένα junkie να τρυπιέται σε κάποιο στενό του κέντρου της πόλης, ούτε τσαντάκηδες να αρπάζουν την τσάντα κάποια κοπέλας που περπατάει στο πεζοδρόμιο, στην Ελλάδα, η εικόνα που δίνει το ΚΕΘΕΑ, μόνο καθησυχαστική δεν μπορεί να χαρακτηριστεί.
“Την περίοδο της κρίσης οι εξαρτημένοι αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού. Παρατηρείται αύξηση του ποσοστού των αστέγων, ενίσχυση της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς, εξάπλωση του HIV/AIDS, απώλεια του κινήτρου για θεραπεία, δυσκολίες στην εργασιακή και κοινωνική ένταξη”, τονίζουν παραθέτοντας τα στοιχεία που δείχνουν πως η καθημερινότητα αυτών των ανθρώπων δεν έχει σχέση με την αντίστοιχη των χρηστών στην Ολλανδία. Και πώς θα μπορούσε, άλλωστε;
“Στην Αθήνα οι 4 στους 10 χρήστες που προσεγγίζουμε μέσω των νέων μας μονάδων άμεσης πρόσβασης δηλώνουν άστεγοι και διαμένουν στο δρόμο ή σε εγκαταλελειμμένους χώρους.
Για τους 4 στους 10 στο χώρο που διαμένουν δεν υπάρχει ηλεκτρικό ρεύμα, ενώ αντίστοιχο ποσοστό δεν έχει τρεχούμενο νερό.
Οι 6 στους 10 δεν εργάζονται -ούτε περιστασιακά. Στο σύνολό τους έχουν επίσης ιδιαίτερα επιβαρυμένη κατάσταση υγείας, αυξημένες ανάγκες περίθαλψης και φροντίδας αλλά περιορισμένη έως ανύπαρκτη πρόσβαση στις υπηρεσίες.
Οι 6 στους 10 έχουν προβλήματα σωματικής υγείας και το 40% δεν έχει ασφάλεια υγείας”, μου λένε, αλλά οι μαύρες πινελιές στον πίνακα δεν τελειώνουν εδώ. Και αυτό γιατί η ζωή των ίδιων δεν εξαρτάται απλά από την ποιότητα του ναρκωτικού ή την ποσότητα μιας δόσης, αφού σύμφωνα με τους ειδικούς του ΚΕΘΕΑ:
“Κατά την προσέλευση στο Κέντρο του ΚΕΘΕΑ ένας στους 10 γνώριζε ότι είναι οροθετικός, ενώ 3 στους 10 γνώριζαν ότι πάσχουν από Ηπατίτιδα C, ποσοστά που στην πραγματικότητα είναι μεγαλύτερα, καθώς σημαντικός αριθμός δήλωσε ότι δεν είχε κάνει εξετάσεις πρόσφατα ή και ποτέ.
Οι 5 στους 10 δήλωσαν ότι είναι ενεργοί χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών. Η κύρια ουσία χρήσης είναι η ηρωίνη, αν και οι περισσότεροι δηλώνουν πολύ-χρήστες διαφόρων ουσιών. Κοινή χρήση σύριγγας, έστω μία φορά σε όλη τους τη ζωή, δηλώνουν ότι έκαναν περίπου 4 στους 10. Στο σχετικά χαμηλό ποσοστό κοινής χρήσης από τους χρήστες που βρίσκονται στο δρόμο φαίνεται να έχει συμβάλει η εντατικοποίηση και διεύρυνση των προγραμμάτων ανταλλαγής/διανομής συριγγών από το ΚΕΘΕΑ και τους άλλους φορείς τα τελευταία χρόνια, μετά το ξέσπασμα της επιδημίας ΗΙV/AIDS”.
Όλα αυτά συμβαίνουν τη στιγμή που η συνολική μείωσή της επιχορήγησης του ΚΕΘΕΑ την τελευταία πενταετία είναι 25%, ενώ το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν, όπως οι ίδιοι μου δηλώνουν, “αφορά τη συνεχιζόμενη μείωση του προσωπικού, το οποίο από το 2009 έχει μειωθεί κατά περισσότερα από 85 άτομα. Και αυτό γιατί τα τελευταία χρόνια απαγορεύεται κάθε πρόσληψη, ακόμα και όταν πρόκειται για αναπληρώσεις κενών θέσεων που δημιουργούνται”.
Πρόσφατη έρευνα του ΚΕΘΕΑ έδειξε ότι για κάθε 1 ευρώ που επενδύεται σε ένα πρόγραμμα απεξάρτησης ΚΕΘΕΑ η κοινωνία εξοικονομεί μέχρι και 6,5 ευρώ. Η εξοικονόμηση προκύπτει από τη μείωση των δαπανών που συνδέονται με την κατάχρηση ουσιών, οι οποίες περιλαμβάνουν εγκληματικές δραστηριότητες, τις διώξεις και φυλάκιση, νοσηλεία και την ανεργία.
Θα ήταν υπερβολή εάν μιλούσαμε για μια ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια της κοινωνίας; Το πρόβλημα είναι υπαρκτό και θα πρέπει να το δούμε κατάματα. Ίσως αυτό να ήταν και ένα από τα μεγάλα λάθη που κάναμε τα προηγούμενα χρόνια. Είχαμε ένα χαλάκι για κάθε πρόβλημα. Ίσως ήρθε ο καιρός να απαλλαγούμε από αυτά τα χαλάκια. Ίσως τότε δούμε και τους Έλληνες χρήστες να ξενερώνουν με το Κράτος, μόνο που αυτή τη φορά θα είναι για το καλό τους.