In expose-groepen op Telegram gebeurt meer dan het verspreiden van naaktfilmpjes

Het nummer en adres van een nietsvermoedend meisje met daarbij de opmerking “dat ze van pijpen houdt en gemakkelijk is,” minderjarige jongeren die worden gechanteerd met seksfilmpjes en naaktfoto’s, bloederige beelden van de jonge vrouw die onlangs door haar halfzus werd neergestoken en veel gescheld met het n-woord en termen als ‘kutmarokkaan’ en ‘hoofddoeksletjes’. In de Telegram-groepschat waarin jongeren worden ‘exposed’ is het niet bepaald gezellig. 

In Nederland zijn er meerdere van dit soort zogenaamde expose-groepen actief, waarin zonder toestemming naaktfoto’s worden gedeeld. Hoeveel er precies zijn is moeilijk te zeggen. VICE zat drie maanden lang in vier groepen: eentje met 80.000 gebruikers, een andere waar er 70.000 mensen gebruik van maken en nog twee andere waar respectievelijk 33.000 en 23.000 gebruikers in zitten. De gesprekken, waar duizenden Nederlanders dagelijks aan deelnemen, zijn doorspekt met racisme, vrouwenhaat en oproepen tot grof geweld. 

Vanuit verschillende platformen wordt er actief gewerkt aan het uitbannen van ontfutselde naaktbeelden en andere narigheid, maar op Telegram floreert dergelijke content nog altijd.

De app wordt gerund vanuit Dubai en is vergelijkbaar met Whatsapp, behalve dan dat het de reputatie heeft dat privacy er goed beschermd wordt. In werkelijkheid valt het met die privacy nogal tegen, maar toch is de app een broeinest geworden van groepen die met hun inhoud liever in het duister blijven. Zo vind je er neo-nazi’s en mensen die naaktfoto’s, filmpjes en privégegevens van derden uitwisselen (dat er op Telegram nauwelijks gemodereerd wordt, draagt hier ook aan bij).

Pointer maakte eerder dit jaar een analyse van een aantal groepen, en berekende dat er in vier groepen waarin ze undercover gingen er elke dag minstens vier slachtoffers van deze groepen zijn. Volgens datzelfde onderzoek bestaat een groot deel van de gebruikers uit jonge (en vaak zelfs minderjarige) jongens en mannen zijn. 

In de groepen worden voornamelijk seksfilmpjes gedeeld van (soms minderjarige) vrouwen en meiden. Ook worden er foto’s gedeeld van vrouwen op straat, met de vraag of iemand naaktfoto’s van hen kan scoren. Er worden adressen en telefoonnummers van derden uitgewisseld. Jongeren worden vernederd, gechanteerd en bedreigd – of er nu naaktfoto’s van hen gedeeld zijn of niet. Iemand in de groep op Telegram deelt trots dat-ie een raam heeft ingegooid “bij een hoer”, waarbij hij ook haar privégegevens deelt. Ook screenshots van het filmpje van de vrouw die onlangs door haar halfzus is neergestoken, zijn te vinden in de groep.

Simone Belt is beleidsmedewerker en hulpverlener bij Helpwanted.nl, een organisatie die zich inzet voor jongeren die te maken hebben met online seksueel misbruik. Daarbij kun je denken aan naaktfoto's die zonder toestemming verspreid worden, afpersing of bedreiging of seksuele uitbuiting. Belt spreekt met slachtoffers en geeft voorlichting op scholen en aan volwassenen. 

Naaktbeelden die verspreid worden om iemand te ‘exposen’ is een van de zaken die Belt het erg vaak ziet terugkeren. “De term ‘wraakporno’ is hierbij niet helemaal correct, want dan impliceer je dat de beweegreden wraak is. En daarmee dat de persoon die er het slachtoffer van is het bij wijze van spreke heeft verdiend,” vertelt ze aan VICE. 

Wie zijn eigenlijk de slachtoffers van deze expose-groepen? In praktijk ziet Belt dat het een erg diverse groep is. Het gaat dus niet alleen maar om jonge meiden, hoewel die een groot deel uitmaken van de slachtoffers. “We zien dat het ook jongens en oudere vrouwen overkomt. Iedereen kan slachtoffer worden, en dat maakt het lastig om een strategie te bedenken om het tegen te houden,” vertelt Belt. 

“Wat we meestal zien is dat jongeren in de fase vóór een relatie echt begint veel naaktbeelden uitwisselen, en dat zijn vaak de beelden die vervolgens doorgestuurd worden. En wat nog het meest gebeurt, is dat die beelden gebruikt worden om af te persen.” Volgens Belt gebeurt het meisjes vooral dat ze met hun naaktfoto’s worden gechanteerd om meer naaktbeelden van zichzelf te maken en op te sturen. Jongens worden vaker afgeperst om geld. “Bijna tachtig procent van de meldingen van financiële afpersing, zijn afkomstig van jongens.”

Wat opvalt zijn de gevoelens van morele superioriteit onder de mensen in de groep. Daarin sparen ze ook de andere groepsdeelnemers niet. Zo wordt er nauwkeurig op gelet of de personen die voorkomen op gedeelde naaktfoto’s eruitzien als minderjarig. Als dat het geval is, wordt degene die foto gedeeld heeft er op aangesproken. Er worden foto’s gedeeld van zogenaamde pedofielen, meestal met daarbij een adres en een telefoonnummer. Wanneer iemand trots een screenshot deelt waarop te zien is hoe hij een meisje chanteert met een naaktfoto, wordt hij daar vervolgens door anderen op aangevallen. Iemand die volgens andere groepsdeelnemers “bedelt om nudes” wordt een incel genoemd. Ook worden de gegevens gedeeld van vrouwen die hun partner zouden bedriegen en het “verdienen om op hun plek gezet te worden.” Er ontstaat een discussie als iemand het opneemt voor personen van wie naaktbeelden in de groep zijn gedeeld. “(...) je lijkt wel een ongesteld wijf wiens dickpics zijn gedropt hier amk ga ergens anders janken of ga gwn eruit niemand houdt je met bedwang hier,” is de reactie daarop.

Tegelijkertijd wordt er neergekeken op de voornamelijk jonge meiden van wie naaktbeelden worden gedeeld. Ook worden er screenshots van privégesprekken gedeeld waarin jonge vrouwen vertellen dat ze van seks houden, vaak met naam en snapchatgegevens erbij. 

Eentje – van wie vermoed wordt dat ze minderjarig is – geeft toe dat haar religieuze ouders hier niet van af weten, en na aandringen van haar gesprekspartner vertelt ze dat ze wel eens seks heeft gehad met een zwarte man. Ook worden foto’s van haar gedeeld in de groep. 

Volgens Belt zit het idee dat mensen die naaktfoto’s van zichzelf maken “het verdienen om exposed te worden” diep ingebed in zulke groepen. “Soms gaat het exposen om wraak, soms om wat stoom af te blazen, maar vaak worden foto’s ook gedeeld met het doel om andermans gedrag te controleren. Ze vinden bijvoorbeeld dat je als vrouw geen naakt zou mogen versturen. Die vrouwen willen ze dan ‘exposen’.” 

In een andere exposegroep worden screenshots van een privégesprek gedeeld met een jonge vrouw die smeekt om een filmpje te verwijderen. In het bericht schrijft ze dat haar adres gelekt is en dat ze vreest dat haar of haar kind iets zal overkomen. Ook wordt een story gedeeld waarin dezelfde vrouw vertelt dat het filmpje dat rond gaat niet van haar is. De tekst erbij: “Wat liegt deze hoer toch veel jonge, net smeekte ze me nog om te stoppen der te exposen en alles te verwijderen. Helaas ben ik geen ggz en ga ik je niet helpen. Sterker nog we gaan verder we hebben net een pijpvideo (van haar waarschijnlijk) binnen gekregen waar ze een n**** pijpt. Nadat ik het haar verstuurde reageerde ze niet meer.” Later wordt die tekst toch aangepast. “De pijpvideo is ze niet het meisje lijkt wel op haar.”

Een oproep die bijna dagelijks terugkeert, is de vraag om meer seksfilmpjes van meiden met een hoofddoek. “We hebben ook contact gehad met meiden van wie er een foto is gedeeld waarop ze geen hoofddoek om hebben, terwijl ze dat normaal gezien wel hebben. Voor hen kan zo’n foto ook al enorm naakt voelen,” vertelt Belt. Er is zelfs een volledige groep gewijd aan filmpjes van moslima’s. Wanneer er een foto gedeeld wordt, komt er commentaar als  “ze verdient het niet om een hoofddoek te dragen.” Vooral wanneer een Marokkaanse vrouw seks zou hebben met een zwarte man, wordt er ontzettend veel op haar afgegeven.

Het idee is kortom dat de jonge meiden die naakt delen immoreel bezig zijn. De mensen die die om de foto’s vragen om er chantage mee te plegen en er op masturberen niet. “Jullie hebben ervoor gezorgd dat als ik ooit een dochter krijg dat die geen telefoon krijgt,” schrijft iemand in de groep. 

Een groot deel van de gebruikers lijkt zich overigens van geen kwaad bewust. Voor hen is de groep een grote grap. Ze gaan live met elkaar, maken grapjes of vertellen hoe hun dag op school was. Hebben de groepsdeelnemers, die dagelijks worden blootgesteld aan giftig, misogyn en racistisch gedachtegoed, wel door hoe schadelijk dit gedrag is voor de slachtoffers?

“Je ziet vaak dat mensen van wie beelden gedeeld zijn in zo’n groep er nog jarenlang last van hebben,” vertelt Belt. “Ze zeggen dat ze het niet kunnen loslaten, ook omdat er altijd een reële angst is dat die beelden opnieuw opduiken. Ook zie je vaak dat jongeren die slachtoffer zijn van online seksueel geweld, sneller ook slachtoffer worden van fysieke seksuele uitbuiting.”

De consequenties voor slachtoffers zijn dus enorm. Eerder sprak VICE de Rotterdamse Zuellen, die op haar achttiende slachtoffer werd van wraakporno. Haar ex, die ervan overtuigd was dat ze vreemdging, had haar stiekem gefilmd terwijl ze door hem werd ontmaagd. Die beelden werden verspreid op het internet. Daarbij werden ook haar privégegevens gedeeld. Zuellen werd gechanteerd, bedreigd en moest meerdere keren van nummer wisselen. Nu, jaren later, krijgt ze nog steeds berichten van mensen die het filmpje gezien hebben. 

Zuellen vertelt dat ze door de ‘wraakporno’ geïsoleerd raakte van de buitenwereld, omdat ze keer op keer publiekelijk aan de schandpaal werd genageld. Ze werd uit haar voetbalteam gegooid en ook haar stage werd stopgezet, omdat “ze voor te veel drama had gezorgd”. Uiteindelijk kwam ze na een poging haar leven te beëindigen in het ziekenhuis terecht. Ze werd opgenomen in een gesloten instelling, en kreeg de diagnose PTSS. Hierdoor werkt haar kortetermijngeheugen nog altijd niet helemaal goed. 

Dat  expose-groepen op Telegram verregaande gevolgen kunnen hebben, ook in de offline wereld, mag duidelijk zijn. Maar wat kunnen we hier in godsnaam aan doen? In deel twee proberen we die vraag te beantwoorden.