Waarom Ierse vrouwen nog steeds de grens overgaan voor een abortus

Europa is een unie, maar ook een rommelige verzameling van landen met elk hun eigen wetten, talen, waarden, drugsbeleid, minimumloon, streekgerechten, en moppen over buurlanden. Je leven kan totaal anders zijn, afhankelijk van aan welke kant van een grens je bent opgegroeid - zelfs binnen de EU. Daarom maakten we de reeks 'Grenzen van Europa', vol verhalen die laten zien welke invloed de landsgrenzen die Europa verdelen en omringen hebben op de levens van de mensen die er wonen.

Noord-Ierland heeft nu al ruim negenhonderd dagen geen regering. Dat is al zo sinds 16 januari 2017, toen de inmiddels overleden leider van Sinn Féin, Martin McGuinness, ontslag nam wegens een schandaal rondom duurzame energie. Sindsdien hebben de Democratische Unionistische Partij (DUP) en Sinn Féin, de twee machtigste partijen in het Noord-Ierse parlement, nog geen deal kunnen sluiten om de zaak weer op te pakken.

Ondertussen brengt de Brexit de vrede op het eiland in gevaar. Na tientallen jaren van conflict – waarbij loyalisten die wilden dat Noord-Ierland in het Verenigd Koninkrijk zou blijven lijnrecht tegenover republikeinen stonden die bij de Republiek Ierland wilden horen – werd de situatie gestabiliseerd door het Goedevrijdagakkoord van 1998. Daardoor konden mensen onder andere vrij van het ene land naar het andere reizen. Maar nu het Verenigd Koninkrijk de EU gaat verlaten wordt het vredesakkoord van 1998 bedreigd, en daarmee ook de zachte grens tussen Noord-Ierland en de Republiek Ierland.

Onlangs werd Boris Johnson benoemd tot nieuwe premier van het VK. Hij beloofde ervoor te zorgen dat het land de EU voor 31 oktober zou verlaten, maar hoe hij dat precies denkt te gaan doen is nog onduidelijk – vooral wat de Ierse grens betreft.

Midden in deze politieke puinhoop bevindt zich een groep mensen die direct door de toekomstige grensbewaking zal worden getroffen, maar nauwelijks aandacht krijgt. Wat betekent de Brexit voor de Ierse vrouwen die op dit moment naar Groot-Brittannië reizen voor een abortus?

Pas in 2018, nadat er een referendum had plaatsgevonden over het intrekken van het Ierse abortusverbod, werd abortus er legaal. Daarvoor was het op het hele eiland verboden, dus zowel in de zuidelijke Republiek Ierland als in Noord-Ierland. En hoewel abortus in het grootste deel van het VK al tientallen jaren legaal is, is het in Noord-Ierland nog altijd verboden.

Tenminste, tot vorige maand. Onder leiding van Labour-parlementslid Stella Creasy stemden de parlementsleden van het Lagerhuis voor de legalisering van abortussen en het homohuwelijk. Het wetsvoorstel kan alleen nog niet onmiddellijk in de wet worden vastgelegd. Als de Noord-Ierse regering voor de deadline van 21 oktober nog steeds niet uit hun politieke impasse is gekropen, zal de Britse regering beginnen met het wetgevingsproces, en kunnen abortussen in Noord-Ierland eindelijk gedecriminaliseerd worden.

Vanwege deze juridische en politieke situatie zagen Ierse vrouwen die een abortus wilden laten plegen, zich jaren genoodzaakt om daarvoor naar Groot-Brittannië af te reizen. Ik spreek met Anne Rossiter, een schrijver en activist die de zeventig inmiddels al is gepasseerd. Nadat zij in de jaren zeventig zelf een illegale abortus onderging, besloot ze andere vrouwen in nood te helpen met haar Irish Women's Abortion Group, die tot 2000 nog actief was. “Vrouwen hebben elkaar altijd al gesteund,” vertelt ze me.

Rossiter wilde niet dat anderen hetzelfde trauma moesten doormaken dat zij had meegemaakt, dus bood ze onderdak aan vrouwen die naar Groot-Brittannië trokken om een abortus te ondergaan. Ze zegt dat ze door de jaren heen wel honderden vrouwen van een slaapplek heeft voorzien.

Veel vrouwen kozen ervoor om met goedkope vluchten naar Londen te gaan. Michael O'Leary, de CEO van budget-luchtvaartmaatschappij Ryanair, was volgens Rossiter een held in de ogen van veel abortusrechtenactivisten. Ze vertelt me dat de goedkope vluchten tussen Dublin en Londen vaak vol zaten met vrouwen die naar Engeland reisden voor een abortus. “Zodra je het weet, begin je ze te herkennen.”

De Irish Women’s Abortion Group stopte in 2000, omdat het door de Ierse economische bloei aan het einde van de jaren negentig voor vrouwen veel makkelijker werd om te reizen. Maar na de kredietcrisis van 2008 hadden veel vrouwen weer ondersteuning nodig. Dat werd opgemerkt door activist Mara Clarke, die in 2009 het Abortion Support Network (ASN) oprichtte.

Clarke woonde vroeger in New York, waar ze ook vrouwen hielp die een abortus nodig hadden. Ze liet hen slapen in haar studio, zodat ze een beetje konden herstellen van de ingreep. Toen ze in 2005 terug naar Londen was verhuisd, zag ze dat Ierse vrouwen hetzelfde probleem hadden. Ze richtte het ASN op om ze financiële ondersteuning en veilige huisvesting te kunnen bieden.

Het referendum van 2018 was een belangrijke overwinning voor de Ierse vrouwen. De wetsverandering ging namelijk in tegen de patriarchale katholieke autoriteiten, die een cruciale rol hadden gespeeld bij de oprichting van het onafhankelijke Ierland. Voor de eerste keer in de geschiedenis van het land werd het legaal om zwangerschappen tot twaalf weken te beëindigen.

Clarke vertelt me dat het ASN een positieve ontwikkeling ziet sinds het abortusverbod is ingetrokken: het aantal mensen dat contact opneemt met de hulplijn is ietwat afgenomen. Een ander positief gevolg van het referendum is dat de vrouwen die de hulplijn nu bellen “vaak veel minder de drang voelen om zich te verontschuldigen dan vroeger”, vertelt Clarke. “Ze hebben meer zelfvertrouwen en draaien er niet omheen wanneer ze aangeven dat ze hulp nodig hebben.” Maar hoewel het aantal telefoontjes naar het ASN afneemt, stijgen de bedragen die nodig zijn om de vrouwen te helpen die wél contact opnemen. Zo heeft het goede doel in 2018 meer dan 90.000 pond (ongeveer 100.000 euro) aan financiële ondersteuning uitgegeven.

Sinds het Ierse referendum is het aantal vrouwen dat naar Groot-Brittannië reist veranderd. Uit een rapport over 2018 van het Britse ministerie van Volksgezondheid blijkt dat het aantal vrouwen dat vanuit de Republiek Ierland naar Groot-Brittannië reisde voor een abortus met 7,5 procent was afgenomen ten opzichte van het jaar daarvoor. Tegelijkertijd was het aantal Noord-Ierse vrouwen juist met 18,8 procent toegenomen.

De voornaamste reden waarom Ierse vrouwen nog steeds naar Groot-Brittannië reizen heeft te maken met timing. Veel vrouwen weten tijdens de eerste paar weken van hun zwangerschap nog niet dat ze in verwachting zijn. En zelfs als ze het wel op tijd weten, kan het proces in Ierland zo lang duren dat tegen de tijd dat ze een abortus krijgen, de wettelijke Ierse deadline van twaalf weken al verstreken is. Voor vrouwen uit Noord-Ierland die naar de Republiek gaan voor een abortus kan het proces nog langer duren: zij moeten extra stappen ondernemen voor ze daar toegang krijgen tot een abortus. Engeland biedt in dit geval veel meer ruimte: je kan daar tot 23 weken en 5 dagen in je zwangerschap nog een abortus ondergaan.

Volgens Clarke zijn veel vrouwen die contact opnemen met het ASN al wat ouder. Het komt regelmatig voor dat vrouwen in de veronderstelling zijn dat ze door de menopauze gaan, al oudere kinderen hebben en denken dat ze niet langer zwanger kunnen worden. Andere veelvoorkomende gevallen zijn vrouwen in gewelddadige relaties, of die op de een andere manier ongewild zwanger werden, bijvoorbeeld omdat een man stiekem het condoom af deed tijdens de seks. Vaak zijn deze vrouwen niet in staat om hiermee bij hun huisarts langs te gaan. Een groot deel van het werk van Clarke bestaat daarom uit het plannen van een ontsnappingsstrategie, zodat ze ongemerkt naar Engeland kunnen reizen, een abortus kunnen ondergaan en weer terugkeren naar Ierland voordat iemand doorheeft dat ze weg zijn geweest.

Clarke heeft ook veel cliënten die afkomstig zijn uit de zogeheten ‘Direct Provision’-centra. Deze asielzoekerscentra waren een reactie van de Ierse regering op een golf van asielaanvragen in 1999, waarbij asielzoekers vaak jarenlang in opvangcentra moesten wachten tot er meer duidelijkheid was over hun aanvraag.

Het ASN steunt niet alleen deze vrouwen, maar ook alle anderen die zonder wettelijke papieren in Ierland wonen. Clarke vertelt me dat het proces in het geval van vrouwen zonder papieren of vrouwen in asielzoekerscentra een stuk ingewikkelder verloopt. Zij hebben namelijk niet alleen een visum nodig om Ierland in en uit te komen, maar ook om in en uit het VK te mogen gaan. Het verkrijgen van die visums is een stuk lastiger geworden sinds het Brexit-referendum, omdat het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken hun regels heeft aangescherpt. Clarke benadrukt tijdens ons gesprek dat het ASN geen politieke organisatie is en niet deelneemt aan politieke campagnes, maar ze geeft wel duidelijk aan dat ze zich zorgen maakt over hoe de kwetsbare vrouwen die het ASN steunt zullen worden getroffen op het moment dat Engeland de EU verlaat.

Na het Ierse referendum werd verwacht dat veel Noord-Ierse vrouwen gewoon naar het zuiden zouden rijden om in de Republiek Ierland hun abortus te regelen – in plaats van met de boot of het vliegtuig naar Groot-Brittannië te gaan. Maar volgens het ministerie van Gezondheid is dat niet het geval.

Een waarschijnlijke reden daarvoor is dat het proces in Ierland nog steeds vrij stroef verloopt. Vrouwen uit zowel de Republiek Ierland als Noord-Ierse vrouwen moeten minimaal twee keer langs de huisarts zijn geweest voor ze een abortus mogen ondergaan, wat uiteraard ook kosten met zich meebrengt, naast de benodigde medicijnen en de vervoerskosten. Uiteindelijk kunnen de algehele kosten voor het beëindigen van een zwangerschap daarmee wel rond de 400 euro uitkomen – een bedrag dat lang niet iedereen zomaar even kan ophoesten. Voor velen is het dus goedkoper om een vlucht naar Engeland bij een budgetmaatschappij te boeken en daar, met de hulp van het ASN, toegang te krijgen tot gratis accommodatie en gezondheidszorg.

Groot-Brittannië is een van de drie landen in Europa die na veertien weken nog abortussen uitvoert. In Zweden ligt de limiet op achttien weken en in Nederland op tweeëntwintig, al zijn er in Nederland slechts twee medische klinieken die de ingreep ook uitvoeren bij vrouwen die geen Nederlandse inwoner zijn. In ziekenhuizen is het voor niet-inwoners een stuk lastiger om een abortus te krijgen. Dat maakt Engeland een van de belangrijkste landen voor Europese vrouwen die later in hun zwangerschap nog een abortus willen ondergaan. Het verlaten van de EU zou dus niet alleen grote gevolgen hebben voor Ierse vrouwen, maar voor vrouwen in heel Europa – met name voor hen die minder bevoorrecht zijn of een niet-Europese nationaliteit hebben.

Op Internationale Vrouwendag verenigden demonstranten van beide kanten van de Ierse grens zich dit jaar in Belfast, waar ze samen marcheerden voor hun mensenrechten en de keuzevrijheid over hun eigen lichaam. Een van de vrouwen die meeliep in de mars is Siobhan Shiels. Als onderdeel van de Abortion Rights Campaign voert Shiels aan beide kanten van de grens actie. Zo leidde ze een groep vrouwen van Donegal (ten zuiden van de grens) naar het noordelijke Belfast, om het bewustzijn en de steun te vergroten voor campagnevoerders die in Noord-Ierland strijden voor legalisatie.

Shiels vertelt me dat de Alliantiepartij van Noord-Ierland, een liberale politieke partij, voor het Ierse referendum naar de Republiek in het zuiden kwam om campagne te voeren. Vandaar dat Shiels en de Abortion Rights Campaign nu hetzelfde doen voor de vrouwen in het noorden.

“We zullen Noord-Ierland uit deze verouderde tijd sleuren, zoals we dat eerder al in het zuiden deden. En dat doen we samen,” vertelt Shiels. “Een harde grens zal ons er niet van weerhouden om elkaar te steunen.” Ik vraag haar wat ze denkt over de stemming in het parlement om abortus in Noord-Ierland te legaliseren. “Dit is de enige manier waarop het noorden rechten zal krijgen, aangezien regionale regering iedereen in de middeleeuwen houdt,” antwoordt ze.

Als ik contact opneem met Rossiter om te vragen hoe zij hierover denkt, vertelt ze me dat ze nooit had gedacht dat ze in haar leven toegang tot abortus zou krijgen. Maar ze maakt zich nog steeds zorgen over wat de Brexit en het groeiende nationalisme wereldwijd zullen betekenen voor de rechten van vrouwen. Ze verwijst naar het abortusverbod dat onlangs in de Amerikaanse staat Georgia is ingevoerd en de macht die op dit moment aan de Noord-Ierse DUP wordt gegeven in Westminster. De partij, die hardnekkig tegen de abortus strijdt, heeft een belangrijke positie binnen het Britse Lagerhuis gekregen om zo de conservatieve partijmeerderheid veilig te stellen. Bovendien denkt Rossiter dat de opkomst van extreemrechtse partijen zoals Lega Nord in Italië en VOX in Spanje de vrijheden kan bedreigen die onder meer dankzij de oprichting van de EU zijn ontstaan en waar Europeanen sinds de Tweede Wereldoorlog aan gewend zijn geraakt.

Een van die bedreigde vrijheden zou de bewegingsvrijheid binnen Europa kunnen zijn. En zoals vrouwen in Ierland en Noord-Ierland maar al te goed weten, is die vrijheid van ongekend groot belang voor mensen die in landen leven met een anti-abortusbeleid.

Schrijf je in voor onze newsletter, en krijg elke zaterdag onze beste verhalen, video’s en fotoreeksen.

Volg VICE België razendsnel op Instagram.