Ik interviewde mijn moeder, de klimaatactivist

De jeugd van tegenwoordig (zoomers en een paar late millennials) lijkt zich algemeen beter bewust te zijn van de vele nare kwesties die zich vandaag de dag allemaal in de wereld afspelen, zoals de zesde massa-uitsterving die momenteel aan de gang is (bedankt, mensheid). Boomers worden daarentegen vaak afgeschilderd als oudjes met een dik huis en dikkere privileges, die rustig toekijken hoe de wereld na hun leven langzaam ten onder gaat. 

Maar niet iedereen gedraagt zich naar het stereotype dat hun generatie voorschrijft.  Zelf ben ik niet bepaald activistisch ingesteld – ik hou er niet van om mezelf out in the open te stellen, en je zult me dus ook niet snel op een demonstratie vinden. In plaats daarvan bewandel ik het vage pad van enigszins milieubewust leven, hier en daar wat geld doneren, maar af en toe ook gewoon een dikke hamburger naar binnen werken. Mijn moeder Margot (61) daarentegen, is sinds dit jaar lid van Extinction Rebellion (XR) en doet op verschillende manieren haar best om haar impact op het klimaat te verminderen. Sinds ik een paar jaar geleden uit huis ben gegaan zijn mijn ouders veel meer bezig geweest met het klimaat en onze rol daarin, en zijn ze een stuk milieubewuster geworden dan de meeste mensen die ik ken.

Ik vroeg me af waarom mijn moeder deze omslag heeft gemaakt en hoe ver ze bereid is te gaan voor de goede zaak. Daarom ging ik met haar in gesprek over klimaatbewustzijn, Extinction Rebellion en verschillende vormen van actievoeren.

Ik kan me niet per se herinneren dat jullie, toen ik jong was, veel met het klimaat bezig waren of erg maatschappelijk bewust waren. We zijn best vaak met het vliegtuig op vakantie geweest, hebben veel gereisd, etc. Ik weet nog wel dat je vliegreizen compenseerde met bomen laten planten. Wanneer maakte je de stap naar het activisme?
Nou, activisme en maatschappelijke bewustzijn zijn voor mij twee verschillende dingen. Ik vind activisme echt meer dan meelopen aan een klimaatmars; voor mij is activisme wat ik onlangs voor het eerst in mijn leven gedaan heb bij XR, namelijk op de snelweg gaan zitten, burgerlijke ongehoorzaamheid, posters plakken in de stad, dat soort dingen. Voorheen tekende ik alleen petities, stemde ik op bepaalde politieke partijen of liep ik met demonstraties mee. Dat deed ik altijd in de hoop dat het beter zou worden, maar toen ik zag dat dat niet genoeg resultaten opleverde, heb ik besloten om een stap verder te gaan. 

Was er een bepaald punt waarop je een soort omslag maakte, of is het meer geleidelijk gegaan? 
Dat vind ik moeilijk te zeggen. Het is denk ik wel geleidelijk gegaan, maar het gevoel van urgentie is de afgelopen jaren wel enorm toegenomen. Gewoon omdat ik erover las en erover hoorde, bijvoorbeeld door films als An Inconvenient Truth. Er zijn genoeg mensen die enorm aan de bel trekken met de boodschap: we moeten gewoon minstens onder die anderhalve graad blijven om de aarde leefbaar te houden, maar er gebeurde nog steeds heel weinig. Daarvoor was ik nog een beetje aan het soebatten met mezelf, met mijn geweten, dan dacht ik: ‘oh, ik ga een vliegreis maken, maar ik plant een paar bomen ter compensatie’. Maar ik weet nu dat dat een psychologisch trucje is om dingen goed te maken, om je gedrag te vergoelijken, maar het zet geen zoden aan de dijk. 

Heb je ook (bewust) geprobeerd om een vorm van activisme of bewustzijn in mijn opvoeding mee te geven?
Ik heb dat geloof ik niet heel actief gedaan, maar ik denk wel dat ik onbewust heb meegegeven dat je niet gelukkig wordt van heel veel spullen of dure kleren of statussymbolen, dat is voor ons niet zo belangrijk. Wij zijn niet van die mensen die keihard werken om veel geld te verdienen en veel spullen te kunnen hebben, het gaat meer om de ervaringen. Ik denk dat ik wel af en toe een opmerking over iets heb gemaakt, maar ik heb ook wel met jou gesproken over vlees eten. Ik heb tijdens een vakantie ooit een boek gelezen, Dieren Eten van Jonathan Safran Foer, en daar was ik diep van onder de indruk. Toen besloot ik – niet voor het eerst in mijn leven – om veel minder vlees te gaan eten, en als ik het eet alleen maar ‘goed’ vlees. En ik heb wel geprobeerd om jullie daarin mee te krijgen, hoewel dat niet heel goed is gelukt. Ik geloof niet dat ik echt bewust tegen je heb gepreekt, maar ik heb je wel uitgenodigd. 

Ik zou zeggen dat ik er nu wel meer aandacht aan besteed, maar misschien nog niet zoveel als ik zou moeten.
Tja, ik vind ook dat je als individu niet alles op je nek kunt nemen, het systeem moet veranderen. We leven in een hele kapitalistische samenleving die draait om winstmaximalisatie voor aandeelhouders en een hele consumentistische samenleving, en dat moet veranderen. Er moet niet zoveel reclame worden gemaakt voor troep, en het moet voor grote vervuilers niet zo makkelijk zijn om zoveel straffeloos te vervuilen. Natuurlijk vind ik ook dat burgers en consumenten hun verantwoordelijkheid moeten nemen, maar vooral de overheid en het bedrijfsleven zijn aan zet.

Aan welke XR-acties heb je meegedaan? Hoe is het om op de snelweg te staan?
Ik heb in totaal 4 keer op de A12 gestaan, en ook posters geplakt om mensen op te roepen om naar de A12 te komen. Het voelde op de A12 bijna als een festival; er werden veel liederen gezongen, er waren allerlei ludieke activiteiten georganiseerd door en voor de mensen die daar waren. Je zag ook heel veel verschillende soorten mensen, jong en oud, uit verschillende werkvelden, allemaal gezinnen en collega’s bij elkaar en zo. Het is echt hartverwarmend om te zien hoeveel mensen er zijn, gewone mensen zoals jij en ik. Ik vond dat er een hele goede, bijzondere sfeer hing. 

Het is soms wel spannend als de arrestaties beginnen. Iedereen gaat dan de politie filmen om geweld te voorkomen, en dat voelt toch altijd een beetje grimmig. In het begin ben ik weggelopen voor ik gearresteerd zou worden, dat heet dan ‘low profile’ actievoeren. De keren daarna ben ik wel gaan zitten, zelfs toen de politie al drie keer gezegd had van: ‘je moet nu weggaan, anders gaan we je arresteren’. Toen ben ik wel blijven zitten, maar op het moment dat ze mij op de schouder tikten van ‘mevrouw, gaat u meewerken?’ ben ik wel gewoon opgestaan en meegelopen. Er zijn dan ook nog rebellen die dan nee zeggen en zich een beetje passief verzetten, dan worden ze opgetild en weggedragen. Ik heb daar geen zin in; ik heb het gevoel dat ik mijn punt dan al lang gemaakt heb en dus ook niet zo'n behoefte om het dan nog verder te vertragen. 

Wat vind je van andere acties die XR heeft uitgevoerd, zoals het vastlijmen en dergelijke? Veel mensen vinden ze “cringe” of onzin. Ik ook tot op zekere hoogte, maar dat komt meer omdat ik plaatsvervangende schaamte krijg van publieke acties dan door het idee erachter.
Er wordt altijd heel goed over de acties nagedacht; dat ze niet destructief zijn, dat er niets kapot gaat, of dat er niemand kwaad wordt gedaan. Maar het genereert bij mensen wel een soort verwarring en aandacht. Bij XR denken we ook: wat moet je in godsnaam doen om mensen wakker te schudden? Om te laten zien dat het eigenlijk al te laat is en dat we eigenlijk alleen nog maar tijd hebben om te zorgen dat de ramp niet compleet wordt? Sommige mensen zijn daar zo wanhopig over dat ze bereid zijn om die gêne opzij te zetten en het ongemakkelijke en disruptieve te doen. Een deel van de mensen zal afhaken en ze niet serieus nemen, maar het zorgt er wel voor dat mensen erover gaan praten. Ik zal het zelf niet snel doen, het is niet echt mijn stijl, maar ik moet constateren dat het per saldo wel effect heeft gehad. Er is nu bijna niemand meer die nog denkt van: ‘huh, klimaatverandering, wat is dat?’ Iedereen weet nu wat fossiele subsidies zijn, en bij de verkiezingen ging het ook veel over fossiele subsidies afschaffen, en dat was niet zo geweest als XR niet van die gekke dingen gedaan had. Dus nee, het is niet leuk, maar soms moet het niet leuk zijn om iets voor elkaar te krijgen. Dat is de essentie van disruptief. 

XR heeft over de bezetting van de A12 gezegd: we gaan niet weg totdat alle fossiele subsidies zijn verdwenen. Daar kwam kritiek op, want dat is toch geen realistische eis? Wat vind je daarvan? 
Nou, ik moet zeggen dat ik ook wel dacht van, mijn god, hoe zie je dat voor je? Want dat gaat nog jaren duren; er zijn een aantal dingen die Europees geregeld zijn. Ik wist gewoon zeker dat dat niet direct door onze acties zou stoppen, dus ik dacht ook van oef, dat is wel hoog van de toren blazen. Maar ze hebben er wel bijna een maand lang elke dag gezeten, en het heeft er wel toe geleid dat politieke partijen moties hebben ingediend die zijn aangenomen door de Kamer, waardoor er dus een afbouwplan komt voor fossiele subsidies. 

Zijn er veel leeftijdsgenoten van jou die er hetzelfde over denken? 
Ja, dat doet mij goed, er zijn best veel leeftijdgenoten die er ook zo instaan. Ik heb ze niet overtuigd, ik ga nooit tegen mensen zeggen: ga bij XR, maar ik vertel wel dat ik erbij zit en wat mijn overwegingen zijn. Maar ik heb er volledig respect voor als iemand zegt: ‘dat is gewoon niet zo mijn ding’, want zo heb ik zelf ook heel lang gedacht. Maar ik maak me grote zorgen over de ruk naar rechts bij de verkiezingen. De angst slaat me om het hart als ik denk aan wat dat betekent voor de maatregelen die genomen gaan worden om de doelen van het Parijsakkoord te halen. En de maatregelen om werk te maken van een gezondere landbouw en een gezonder systeem, waarin armoede minder wordt en vervuiling niet meer straffeloos kan. Dat de jeugd gewoon nog een toekomst heeft op een leefbare aarde, daar gaat het gewoon om. En dat mensen in het mondiale zuiden niet nog meer in de problemen komen, terwijl zij die niet veroorzaakt hebben. 

Vind je dat ik en mijn leeftijdsgenoten ons genoeg inzetten voor deze zaak?
Dat vind ik lastig te zeggen. Ik zie heel veel jonge mensen bij XR die zich echt deel voelen van de gemeenschap. Die zijn elke donderdagavond samen aan het eten, muziek aan het maken, acties aan het bedenken, vrijwilligerswerk aan het doen, zoals de website bijhouden of op social media posten, of meehelpen met mobilisatie of acties of trainingen geven, kunst maken, er is van alles mogelijk. En er zijn ook jonge mensen die alleen maar naar de kroeg gaan en kleren kopen en totaal niet over dit soort dingen nadenken. Ik kan het dus niet generaliseren. 

Wat vind je van de kritiek dat de beweging niet divers is en geprivilegieerd?
XR is juist een club die zich heel erg verzet tegen het uitwassen van het kolonialisme en het kapitalisme, en zich daarmee juist solidair opstelt ten opzichte van bijvoorbeeld groepen die lijden onder de veranderingen van het systeem en klimaatverandering, maar ook het koloniale systeem. Het klopt dat sommige groepen die last hebben van discriminatie zich niet zo veilig voelen omdat ze bang zijn dat ze sneller gearresteerd zullen worden, maar dat is meer het racisme in de samenleving. Ze hoeven niet bang te zijn dat er racistische rebellen zijn, dat is niet aan de orde. Daardoor is het misschien wel een overwegend witte club, maar we zouden graag een stuk diverser zijn. Iedereen is welkom om zich aan te sluiten. 

De afgelopen tijd heeft XR zich meer intersectioneel opgesteld door bijvoorbeeld het Internationaal Strafhof te bezetten uit solidariteit met het Palestijnse volk. Wat vind je ervan dat ze dat doen?
Oeh, dat vind ik heel moeilijk. Er zijn binnen XR ook wel discussies over. Er zijn veel rebellen die zeggen van: ‘Dit is niet waar we ons mee bezig moeten houden, we moeten ons bezighouden met het klimaat’. Ik geloof dat er zelfs een paar mensen zijn die om die reden zijn afgehaakt.  Maar XR is natuurlijk een grassroots beweging, dus er is geen leiding of baas of hiërarchie. Persoonlijk zou ik het fijn vinden als het zich echt meer bezighoudt met biodiversiteit en klimaatverandering, maar ik weet dat er ook rebellen zijn die Kick Out Zwarte Piet steunen en Palestina steunen, omdat het iets te maken heeft met het onderdrukkende systeem. Ik vind het moeilijk om daar heel erg stelling in te nemen. Mijn voorkeur ligt bij concentreren op het klimaat, maar juist omdat het zo’n grassroots beweging is kun je niet voorkomen dat bepaalde groepen binnen XR daar een statement over willen maken. Er is een sociocratische cultuur, een groep rebellen mag besluiten om dat te doen.  

In de film “How To Blow Up A Pipeline”, die wij samen hebben gekeken, zien we hoe mensen het heft in eigen handen nemen als het aankomt op actievoeren voor het klimaat, en daadwerkelijk schade aanrichten aan vervuilende constructies en instanties. Wat is jouw mening over dit soort daden? Zou je er zelf ook aan meedoen, en hoe ver zou je gaan?
Nou, ik moet je zeggen dat ik mezelf een paar maanden geleden hoorde zeggen: zodra er ook maar iets van geweld bij komt kijken, dan haak ik af, want daar ben ik heel erg tegen. Maar ik merk dat ik door die film wel na ben gaan denken, want wat ik goed vond aan de mensen die die actie deden was dat ze het heel zorgvuldig deden. Eigenlijk gebruikten ze alleen maar geweld tegen een ding dat schade aanricht, maar niet tegen mensen. En ik vond dat wel begrijpelijk en bijna verdedigbaar, waarmee ik niet wil zeggen dat ik dat zelf direct zal doen, maar het zette me wel aan het denken. Neem een bedrijf als Chemours, wat het gewoon jaar in, jaar uit presteert om de leefomgeving van mensen straffeloos zodanig te vervuilen dat het ernstige gevolgen voor de gezondheid heeft. Waarom is het dan misdadig om dat bedrijf te willen stoppen als het niet via de juridische weg of via vreedzame protesten lukt? Hoe ver kun je dan gaan in netjes blijven? En hoewel de gedachte me ook weleens door het hoofd schiet van ‘ik zou die en die weleens willen stoppen, op niet zo’n fraaie manier’ zou ik dat natuurlijk nooit doen. Maar ik vind niet dat dingen en bezit uiteindelijk meer waard zijn dan mensenlevens. Dus ik begrijp wel dat er op een gegeven moment mensen zijn die een stap verder willen gaan. Ik vond het dus een hele prikkelende film die meer nuance heeft gebracht in mijn denken over geweld.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.