Hulphond Bobbie sleept Charlotte door haar allerdonkerste periodes heen

Charlotte Bouwman (26) heeft ptss en een bipolaire stoornis. Sinds drie jaar is dat iets behapbaarder geworden, en dat komt vooral door haar zwarte labrador Bobbie. Hoewel Bobbie geen officiële hulphond is en nooit een opleiding heeft gehad, helpt hij haar even goed door donkere tijden heen. Ik ontmoet Charlotte op haar werkplek in de Westerstraat in Amsterdam. Eens per week werkt ze daar aan haar boek Wie dit leest is gek, over de geestelijke gezondheidszorg in Nederland. Bobbie mag dan mee naar kantoor, achterin het fietskarretje. “Maar het was best wel moeilijk om een kantoor te vinden waar een hond mee naartoe mag,” vertelt ze.

In Nederland worden hulphonden opgeleid om mensen te ondersteunen bij zowel fysieke als psychische beperkingen. Dat is duur, maar als je fysiek beperkt bent wordt het deels vergoed door de zorgverzekeraar. Bij mentale problemen kom je er bekaaider vanaf: sommige hulphondenstichtingen maken gebruik van donateurs, en vaak gebeurt dat alleen voor oorlogsveteranen met een trauma. Als je ptss hebt en je een eigen hulphond zou willen opleiden (zoals Charlotte), of een al opgeleide hond wil krijgen, kost dat rond de 25.000 euro. Het zou kunnen dat het onder de Wet maatschappelijke ondersteuning (wmo) valt, maar dat verschilt per gemeente. Charlotte wil ook graag een opleiding voor Bobbie, zodat hij beter leert hoe hij op haar moet reageren als ze een slechte periode heeft. Maar ze woont in Amsterdam, en daar wordt het niet vergoed. Da’s gewoon pech hebben.

Bobbie is nu drie jaar oud en voor een opleiding is-ie inmiddels “misschien net iets te oud.” Maar ook zonder opleiding is hij onmisbaar. Ik sprak Charlotte over Bobbie, welke concrete dingen hij doet die haar helpen en hoe hij haar met zijn hondenfratsen vaak weer een gelukkig mens maakt.

VICE: Ha Charlotte, hoe kwam je erop een hond te nemen?
Charlotte Bouwman: Het was een impulsieve beslissing. Ik had een superzware zomer achter de rug, waarin ik best veel zelfmoordpogingen had gedaan. Ik werd opgenomen in een kliniek. Daar stond een boekje in de kast, met als titel zoiets van: “Hoe leid ik een labrador op.” Ik had het er met mijn toenmalige vriendin al weleens over gehad om een hond te nemen en dacht: ja, dit ga ik nu gewoon doen.

En toen heb je gewoon een puppy gekocht.
Ja, ik was ook manisch, dus dan maak je sowieso al impulsieve beslissingen. Ik weet nog dat mijn omgeving zoiets had van: wat is dít nou weer, dit wordt een rampverhaal. Maar ik had bedacht dat het goed voor me was om iets te hebben waarop ik me helemaal zou kunnen richten.

Waar helpt hij je nog meer mee?
Structuur, want die heb ik zelf niet. Ook al voel ik me ellendig, ik móet opstaan en naar buiten om de hond uit te laten. Bobbie moet eten, en daardoor ga ik zelf ook eten. Mijn planten gaan letterlijk allemaal binnen een week dood, want die komen niet vragen om eten. Maar Bobbie wel. En hij helpt me als ik suïcidaal ben.

Hoe?
Dat ik denk: ik kan dit niet doen, want ik kan Bobbie niet alleen laten. Ik heb bijvoorbeeld een crisisplan, waarin staat dat ik moet worden opgenomen als ik suïcidaal ben en het niet helpt om het over Bobbie te hebben. Dus als ik op het punt sta om het te doen, dan bel ik de crisisdienst, een soort 112 van de psychiatrie. Zij zeggen dan: ‘Oké, je wilt zelfmoord plegen. Hoe denk je nu over Bobbie?’, en als ik dan antwoord dat hij beter af is zonder mij, dat ik geen goed baasje ben of dat-ie toch een keer doodgaat, dan is dat een signaal dat ik moet worden opgenomen.

Vroeger als ik suïcidaal was, dan was het zo dat ik een poging deed, maar nu lig ik op de bank en denk ik: ja, ik wil het wel, maar ik heb Bobbie. Dan is hij alleen, en dan? Dus dan ga ik toch hulp zoeken, ook al ben ik in de veronderstelling dat niks kan helpen.

Dus de crisisdienst heeft Bobbie meegenomen in hun behandelplan?
Ja. Ze beseften gewoon dat Bobbie goed kon helpen. Ik heb bijvoorbeeld een keer zo erg het contact met de wereld verloren, dat ik niet meer kon bewegen. Dat heet dissociëren. Ik zat bij de psycholoog en werd met een ambulance afgevoerd. Ze zijn toen naar mijn huis gegaan, omdat ze wisten: daar is de hond. Toen Bobbie bij mij kwam, kwam ik weer terug in de realiteit. Dat was een heel duidelijk moment.

Ik heb weleens zo’n docu gezien op Netflix, Buddy, waarin getrainde honden epileptische aanvallen kunnen ruiken. Dan slaan ze alarm door heel hard te blaffen. Wat zou Bobbie voor jou kunnen betekenen als hij ook getraind zou worden?
Ik heb wel een keer met zo’n hulphondenschool overlegd. Zo’n opleiding wordt aangepast op waar je last van hebt, of wat je wensen zijn. Hij zou bijvoorbeeld de crisisdienst kunnen bellen als ik uit contact ben. Dan drukt-ie met z’n snuit op het knopje.

Wow.
Ja, ze kunnen zoveel aangeleerd krijgen. Hij zou me kunnen wakker maken bij nachtmerries, als ik mezelf sla, of heftig beweeg. Maar ook bij paniekaanvallen zou hij me kunnen terugbrengen naar de realiteit. Als ik nu bijvoorbeeld dissocieer moet ik hem echt even roepen. Maar hij kan juist leren om me eruit halen door bijvoorbeeld op me te springen en zo een reactie van mij te vragen. Dat is ook een tactiek van de psycholoog. Meestal gooien ze een bal naar me toe om me te laten schrikken; zulke dingen kan Bobbie ook. Want dat is nu wel echt het naarste waar ik nu last van heb, dat ik niet zo doorheb wat er in mijn omgeving gebeurt omdat ik vastzit in denken aan nare dingen.

Wat is voor jou het verschil tussen hulp van een mens en hulp van Bobbie?
Het klinkt misschien een beetje zijig, maar het voelt soms alsof niemand kan begrijpen wat ik allemaal voel. Soms hebben mensen niet door dat ik aan het dissociëren ben. Of doen ze me juist denken aan de momenten waar ik een trauma aan over heb gehouden. En ze vinden m’n problemen of reacties soms eng, of heftig, of ze weten niet hoe ze ermee om moeten gaan. En Bobbie, die vindt dat niet. Hij komt gewoon rustig op mij liggen en knuffelen. Hij blijft zichzelf en hij is heel lief. Hij accepteert gewoon alles, en heeft er geen oordeel over.

Bobbie maakt jou niet onzeker.
Nee, precies. Ik kan heel vaak denken dat er niemand voor mij is. Terwijl dat echt niet zo is hoor, ik heb veel vrienden. Maar dat komt er dan in mij op. Met vrienden kun je snel denken van: ze vinden me irritant, ze zijn moe van mijn gezeur en mijn problemen. Maar Bobbie geeft zulke directe feedback. Hij loopt letterlijk de hele dag als een hond achter mij aan en wil de hele tijd spelen en knuffelen. Dus ja, hij kan letterlijk niet zonder mij.

Het brengt ook een hoop verantwoordelijkheid met zich mee. Wordt dat je weleens te veel?
In het begin poepte en plaste hij soms binnen, zoals puppy’s dat doen. Maar ik was op die momenten wel superbang dat ik het verkeerd zou doen, dat het inderdaad een te grote verantwoordelijkheid zou zijn, dat ik het niet zou kunnen. Toen ik Bobbie net kreeg heb ik heel lang geen suïcidale gedachten gehad. Maar op een gegeven moment kreeg ik ze wel weer. Dat is natuurlijk logisch, want zo’n hond neemt niet op magische wijze al je problemen weg. Maar dat resulteerde er wel in dat ik dacht: oh, nee, ik heb ze nog steeds, en nu heb ik Bobbie, dus dat kan niet. Dat mag niet. Ik mag hem niet hebben. Ik ben nog een paar keer opgenomen, maar dat was niet lang en hij is dan bij mijn ouders. Daar heeft-ie het heel fijn.

Denk je dat iedereen met ptss een hulphond zou kunnen hebben? Zoals je het beschrijft moet je er toch nog wel enigszins stabiel voor zijn.
Ik denk zeker niet dat het voor iedereen met een psychische stoornis helpt. Juist omdat het zoveel verantwoordelijkheid met zich meebrengt. Want stel je voor dat ik Bobbie had genomen en dat hij dan weg moest omdat het niet goed gaat. Dat zou echt verschrikkelijk zijn, zowel voor mij als voor Bobbie.

Hoe gaat dat dan als je opgenomen bent zonder hem?
Dat is vreselijk. Ik mis hem dan heel erg. Soms is het natuurlijk beter als ik even word opgenomen. Maar omdat Bobbie er niet is, is er een reden om zo snel mogelijk weer naar huis te gaan. Dat is voor mij heel goed, denk ik. Ik heb de neiging om lang opgenomen te willen blijven, omdat dat heel veilig voelt.

Zou het helpen als Bobbie meegaat naar de psycholoog?
Ja. Daarom wilde ik ook zo graag een opleiding doen. Dat hij ook zou leren hoe hij met mij om moet gaan. Hij voelt het namelijk nu zo goed aan wanneer het slecht met me gaat, dat het soms een beetje te veel voor hem is. Als ik nu herbelevingen heb, of mezelf ga slaan, of heel hard huil, dan schrikt-ie er soms van. Dan loopt hij weg en gaat-ie in zijn mandje liggen. Ik bedoel, het is voor hem ook niet fijn als z’n baasje in paniek is. Hij mag niet mee naar de psycholoog, omdat hij geen officiële hulphond is, terwijl dat juist de plek is waar ik ‘m het meest nodig heb, omdat ze herbelevingen daar juist opwekken, als behandelmethode.

Waarom denk je eigenlijk dat het nog niet overal wordt vergoed in Nederland?
De Nederlandse overheid is misschien nog niet zo ver. Er is natuurlijk ook niet zo’n lobby voor: de mensen die dit nodig hebben, zijn mensen zoals ik. Met mij gaat het nog redelijk goed, maar de meeste mensen met ptss hebben echt niet de energie om hiervoor te gaan lobbyen. Ik heb wel aangeklopt bij de gemeente Amsterdam, maar toen ik eenmaal doorhad dat ik er dan een rechtszaak van moest maken, dacht ik: ik kan het beetje energie dat ik heb beter ergens anders in steken. Maar het blijft wel iets geks dat het voor militairen met ptss wel wordt vergoed, en voor ptss door bijvoorbeeld misbruik niet.

In de Verenigde Staten zijn zulke hulphonden een stuk populairder dan hier. Daar is het allemaal al best normaal.
In de VS is het zelfs een beetje doorgeslagen. Je hebt er los van hulphonden ook supportdieren, gewoon, die ondersteuning geven in het leven. Die hebben misschien niet eens een opleiding gehad, maar wel een speciale vergunning gekregen en mogen dus overal mee naartoe. Daar ben ik ook niet voor, maar ik denk wel dat zo’n hond voor mensen met psychische problemen er juist voor zorgt dat ze weer mee kunnen doen in de maatschappij. Dat ik mijn hond mee kan nemen naar een werkplek, de psycholoog, of de supermarkt en me kan helpen als ik dissocieer. Ik heb nu toevallig een kantoor gevonden waar Bobbie mee naartoe mag, en ik merk echt dat het scheelt om weer normaal onder de mensen te zijn. Want dat is superbelangrijk, onder de mensen zijn.

Wat is de leukste eigenschap van Bobbie?
Het is allemaal zo cliché, maar hij is zo levendig en heeft echt een sterk karakter, een eigen wil. Dat zegt elke hondeneigenaar natuurlijk van z'n hond. Laatst kwam iemand naar mij toe, die zei: ‘O ja, jouw hond, dat is die hond die altijd brood en voer uit tassen steelt!’ Dan denk ik: ja, inderdaad, iedereen heeft zo z'n slechte kanten. Maar dat vind ik dan ook wel weer leuk.

Kun je een moment beschrijven dat hij jou weer het gevoel geeft dat het leven het toch waard is?
Als ik dan met hem door het park loop en hij superblij met de bal rent. Dan denk ik: ja, oké, dit is toch eigenlijk wel leuk. En als ik met de crisisdienst bel, of 113, dan vragen ze: ‘Waarvoor wil je nog wél leven?’ Vroeger kon ik dat niet voor me zien, maar nu denk ik: ja, de momenten met Bobbie. Dat zijn wel momenten, ook al voel ik me nog zo slecht, die ik nog op waarde kan schatten. Het is misschien met een reden heel cliché, omdat het echt heel leuk is.

Was je er zonder Bobbie nog geweest?
Dat is lastig te zeggen, maar nee, ik weet niet of ik er dan nog zou zijn. Aan de andere kant: ik heb al zoveel zelfmoordpogingen gedaan, ik vraag me af of het dan wel opeens was gebeurd. Maar ik denk zeker wel dat hij wel een van de belangrijkste redenen is dat ik er nog ben.

Denk jij aan zelfdoding? Of ken jij iemand die aan zelfdoding denkt? Hulp zoeken werkt echt. Start een anonieme chat op www.113.nl (113 Zelfmoordpreventie) of bel 0900-0113.